Charakterystyka badanych gmin pod wzglĊdem gáównych

W poprzednich rozdziaáach analizowano rozwój zrównowaĪony w kon-tekĞcie rozwoju infrastruktury we wszystkich gminach w Polsce. W tym roz-dziale podjĊto rozwaĪania oparte na wynikach badaĔ empirycznych w wybra-nych gminach trzech podregionów: bielskiego, puáawskiego i wáocáawskiego³¹. àącznie przebadano 49 gmin. Badane gminy charakteryzują siĊ róĪnym pozio-mem zrównowaĪenia (tab. 16).

Tabela 16. Poziom zrównowaĪenia badanych gmin a rozwój infrastruktury w 2012 r.

Poziom zrównowa-Īenia

Podre-gion

WartoĞü wskaĨników Poziom rozwoju infra-struktury Ğrodowiskowy spoáeczny gospodarczy technicznej spoáecznej Bardzo wysoki

31 Procedura badaĔ empirycznych zostaáa przedstawiona w Raporcie Programu Wieloletniego 2011-2014, nr 85, s.13-15, cz.1, IERi Gĩ PIB.

cd. tabeli 16

Podregiony: 1 – wáocáawski; 2 – puáawski; 3- bielski.

Wedáug przyjĊtej procedury okreĞlenia poziomu zrównowaĪenia (roz. 1), tylko 5 badanych gmin osiągnĊáo bardzo niski poziom zrównowaĪenia. W tej grupie nie znalazáy siĊ gminy z podregionu bielskiego, natomiast najwyĪszy od-setek (53,3% badanych gmin tego podregionu) miaáo bardzo wysoki poziom zrównowaĪenia³². Poziom ten zostaá osiągniĊty przy wskaĨnikach rozwoju go-spodarczego, spoáecznego i Ğrodowiskowego o wartoĞci okoáo 90% Ğredniej kra-jowej. W tej grupie podobne wartoĞci wskaĨników w trzech aspektach zrówno-waĪenia miaáy gminy podregionu wáocáawskiego, z wyjątkiem gminy BytoĔ, która osiągnĊáa wskaĨnik rozwoju spoáecznego i Ğrodowiskowego powyĪej Ğredniej krajowej.

Najmniej korzystną sytuacjĊ pod wzglĊdem zrównowaĪenia miaáy gminy z podregionu puáawskiego – tylko 35% gmin tego podregionu miaáo bardzo

32 Odwrotnie jak byáo w przypadku zrównowaĪonego rozwoju rolnictwa – patrz Raport nr 85, s. 41-42, cz.1, IERiGĩ-PIB.

soki i wysoki poziom zrównowaĪenia. Gminy te uzyskaáy taki poziom zrówno-waĪenia przy niskich wartoĞciach wskaĨników w poszczególnych aspektach, jedynie gmina Kazimierz Wielki miaáa wysokie wartoĞci tych wskaĨników.

Opierając siĊ na badaniach empirycznych, wskazano równieĪ najwaĪniej-sze dziaáy gospodarki w gminie. Wykorzystano wypowiedzi przedstawicieli gmin wskazujących na skali porządkowej punktowej (od 1 do 11 pkt.) najwaĪ-niejsze dziaáy gospodarki w rozwoju gminy. ZauwaĪono, Īe dominujące dzie-dziny gospodarki w gminie są wspierane odpowiednimi przedsiĊwziĊciami in-frastrukturalnymi umacniającymi profil gospodarczy gminy. To moĪe wpáynąü na zmniejszenie zagroĪenia realizacji wizji rozwoju gminy, opartej na zasobach wewnĊtrznych.

WaĪnym i najczĊĞciej wykorzystanym zasobem w rozwoju gmin jest Ğro-dowisko przyrodnicze, ksztaátujące gáównie profil rolniczy gminy. WĞród bada-nych gmin 52% wskazaáo, Īe najwiĊksze znaczenie w strukturze gospodarczej gmin ma rolnictwo. W tej grupie 80% stanowiáy gminy o najniĪszym poziomie zrównowaĪenia. Wynikaáo to gáównie z bardzo niskiego poziomu rozwoju go-spodarczego. Czynnikiem ksztaátującym rolniczy profil tych obszarów są rów-nieĪ zasoby ludzkie, przy czym rola tego czynnika traci na znaczeniu w wyniku starzenia siĊ spoáecznoĞci.

Kolejnym dziaáem gospodarki istotnym w rozwoju gmin jest drobna dzia-áalnoĞü usáugowa na rzecz róĪnych sektorów. Ten wiodący dziaá gospodarki wskazaáo 28% gmin. Przewagą tych gmin jest znacznie wyĪszy odsetek zatrud-nionych w dziale usáug w stosunku do ogólnej liczby zatrudzatrud-nionych w gospo-darce, a takĪe stosunkowo wysokie zaludnienie, co generuje popyt na Ğwiadczo-ne usáugi w gminie. Niestety liczba wskazaĔ w zaleĪnoĞci od poziomu zrówno-waĪenia gmin byáa bardzo zróĪnicowana. NajwiĊcej wskazaĔ byáo w gminach o najwyĪszym poziomie zrównowaĪenia (53% tej grupy gmin) i przeciĊtnym (63%). W stosunkowo duĪej liczbie gmin (12% badanych) byáy Ğwiadczone usáugi nierynkowe (szkolnictwo, sáuĪba zdrowia, administracja itp.). MoĪna stwierdziü, Īe pojawia siĊ sprzĊĪenie tej formy dziaáalnoĞci w gminie z dziaáal-noĞcią rolniczą. Oznaczaü to moĪe umacnianie dziaáalnoĞci rolniczej na danym terenie. W tej sytuacji podmioty pozarolnicze powinny byü poddane szczegól-nemu wsparciu ze strony wáadz lokalnych. Chodzi o to, aby nie dopuĞciü do powstania bardzo uciąĪliwych podmiotów degradujących wykorzystanie naj-waĪniejszego zasobu (ziemi), a takĪe do degradacji Ğrodowiska przyrodniczego.

Jedynie 3% gmin wskazaáo na drobną dziaáalnoĞü produkcyjną i przemysá, jako najwaĪniejszy dziaá gospodarki w gminie. Byáy to gminy miejsko-wiejskie na obszarach o niskim poziomie zrównowaĪenia. Jak wykazaáy badania, gáównym czynnikiem niesprzyjającym tworzeniu dziaáalnoĞci przemysáowej w gminie jest

brak motywacji (ekonomicznej, spoáecznej) do podejmowania pracy na wáasny rachunek.

Analizując wartoĞci wskaĨników w poszczególnych aspektach przy róĪ-nym poziomie zrównowaĪenia gmin, zwrócono równieĪ uwagĊ na lokalne uwa-runkowania, które nie podlegają szybkim zmianom, a w znacznym stopniu wpáywają na wartoĞü tych wskaĨników, jak: obszary chronione czy struktura sieci osadniczej. W Ğwietle przeprowadzonych badaĔ nie moĪna jednoznacznie stwierdziü, Īe istotny element Ğrodowiska przyrodniczego, jakim są obszary chronione (w róĪnych formach) ogranicza lub sprzyja wdraĪaniu koncepcji zrównowaĪonego rozwoju. Na przykáad wiĊkszoĞü gminy podregionu bielskiego osiągnĊáa najwyĪszy poziom zrównowaĪenia, a poáoĪone są na obszarach Natura 2000. Z kolei gminy z podregionu wáocáawskiego czy puáawskiego poáoĪone równieĪ na obszarach chronionych prezentują siĊ znacznie gorzej na skali zrów-nowaĪenia. MoĪe to oznaczaü, Īe istotny element Ğrodowiska przyrodniczego na niektórych obszarach stanowi dodatkowy atut ich zrównowaĪenia, moĪe ograni-czaü prowadzenie dziaáalnoĞci mającej negatywny wpáyw na Ğrodowisko. Nie ulega wątpliwoĞci, Īe zanieczyszczenie Ğrodowiska przyrodniczego zmniejsza atrakcyjnoĞü inwestowania i zamieszkania, a tym samym pogarsza warunki Īy-cia ludnoĞci.

Zagadnienie zrównowaĪonego rozwoju w skali lokalnej oraz jego zróĪni-cowanie staje siĊ bardziej widoczne w kontekĞcie struktury sieci osadniczej. Na obszarach badanych wsie do 100 mieszkaĔców stanowią okoáo 30%, a powyĪej 500 mieszkaĔców okoáo 15%. Znacznie wyĪszy jest odsetek wsi powyĪej 500 mieszkaĔców (19,5%) i wsi do 100 mieszkaĔców (36,9%) na obszarach o naj-wyĪszym poziomie zrównowaĪenia. DuĪe jednostki osadnicze są wiĊc oĞrod-kami koncentracji dziaáalnoĞci spoáeczno-gospodarczej. Wówczas wszystkie elementy zlokalizowanej tam infrastruktury mają charakter zewnĊtrzny, stwarza-jąc tym samym moĪliwoĞü zaspokajania potrzeb mieszkaĔców najmniejszych jednostek. Natomiast obszary o niĪszym stopniu zrównowaĪenia charakteryzuje rozdrobniona sieü osadnicza.

W zaáoĪeniach zrównowaĪonego rozwoju podkreĞla siĊ, Īe nie powinno siĊ ciągle pozyskiwaü nowych przestrzeni do zasiedlania i doprowadzaü do roz-drabniania sieci osadniczej, a raczej dąĪyü do umacniania i zachowania istnieją-cej struktury sieci osadniczej. Odpowiednia struktura sieci osadniczej ma szcze-gólne znaczenie na obszarach poáoĪonych z dala od wiĊkszych oĞrodków miej-skich oraz obszarach sáabo rozwiniĊtych gospodarczo. Okoáo 70% badanych gmin ma takie poáoĪenie.

ZrównowaĪony rozwój tworzy siĊ w przestrzeni geograficznej, ale czyn-nikami kreującymi go są struktury ekonomiczno-instytucjonalne. Istotną rolĊ

w ich ksztaátowaniu odgrywają dziaáania samorządu lokalnego w zakresie infra-struktury, prowadzące do zmniejszenia niekorzystnych zjawisk spoáeczno- -gospodarczych i Ğrodowiskowych w mikroregionie.

Badania wykazaáy, Īe poziom rozwoju infrastruktury zarówno technicz-nej, jak i spoáecznej odgrywa istotną rolĊ w procesie zrównowaĪenia gmin, jeĪe-li dokonuje siĊ przy wysokich wartoĞciach wskaĨników w trzech aspektach zrównowaĪonego rozwoju. Wówczas infrastruktura jest motorem napĊdzającym rozwój gospodarczy, spoáeczny i Ğrodowiskowy gminy w kierunku zrównowa-Īenia. Natomiast w gminach, w których proces zrównowaĪenia dokonaá siĊ przy zbyt zróĪnicowanych wartoĞciach tych wskaĨników, infrastruktura nie jest tą spiralą rozwojową dla rozwoju zrównowaĪonego. Rozwój gminy dokonuje siĊ dziĊki wybranym elementom infrastruktury, np. wodociągom, które nie zawsze pozwalają uruchomiü lokalne zasoby. W Ğwietle prowadzonych analiz moĪna stwierdziü, Īe na tych obszarach musi nastąpiü wyprzedzenie rozwoju infra-struktury (ex-ante) w stosunku do rozwoju spoáeczno-gospodarczego, aby moĪ-na byáo zauwaĪyü zmiany rozwojowe w trzech aspektach rozwoju zrównowaĪo-nego, oparte na wzajemnych oddziaáywaniach wzrostu zatrudnienia – zwiĊksze-nia dochodów mieszkaĔców i gmin oraz dalszego rozwoju dziaáalnoĞci gospo-darczej i infrastrukturalnej (wzmocniony potencjaá ukáadu lokalnego).

3.2. Odzwierciedlenie infrastruktury w priorytetach samorządu lokalnego