Charakterystyka glebowa obszaru stanowiska

Gleby badanego obszaru w dużej mierze są uwarunkowane litologicznie. Drugim czynnikiem, który ma wpływ na rozmieszczenie przestrzenne gleb, jest rzeźba terenu. Obszary wysoczyznowe budują gliny zwałowe lub piaski i żwiry wodnolodowcowe (ryc. 2.7). Na glinach pylastych i iłach rozwinęły się płaty czarnych ziem, natomiast na podłożu piaszczystym głównie gleby pseudobielicowe. Na te-rasach dolinnych również typowe jest występowanie gleb bielicowych i pseudobielicowych. Z kolei w zagłębieniach terenowych, na równinach zalewowych rozwinęły się mady, gleby murszowo-mi-neralne, torfowe lub murszowo-torfowe. Badane stanowisko archeologiczne położone jest na płacie gleb bardzo urodzajnych, czarnych ziem kujawskich. W glinach, skałach macierzystych czarnych ziem, często spotyka się okruchy margli, co wpływa na zwiększenie udziału węglanu wapnia w gle-bach. Zawartość CaCO₃ w glinach może się wahać w przedziałach 6-21 % (Habel et al. 2007). Inną cechą glin regionu kujawskiego jest zawartość frakcji ilastej o udziale 20-25 %. Powstanie osadów ilastych związane jest z powstawaniem licznych obszarów podmokłych, obniżeń terenowych wypeł-nionych wodą, pojawiających się za ustępującym lądolodem. Zmiany klimatyczne w okresie holo-cenu zaznaczające się ostatecznie obniżeniem poziomu wód gruntowych, a w konsekwencji przesu-szeniem obszaru, przyczyniły się do powstania czarnych ziem. Ten typ gleb charakterystyczny jest również dla obszaru badań.

Powstanie czarnych ziem było związane z gromadzeniem substancji organicznej w podmokłych warunkach, przy nadmiernym uwilgotnieniu, przy udziale mineralnych skał podłoża, na obszarach bogatych w węglan wapnia i frakcję ilastą. W opisywanych glebach zachodzi proces łączenia

związ-ków humusowych wysycanych wapniem z iłem koloidalnym w próchnicze związki organiczno-mi-neralne, nadając glebie gruzełkowatą strukturę i czarny kolor. Zawartość materii organicznej w czar-nych ziemiach waha się od 2 do 6%. Humus jest wysycony zasadami, co przejawia się stosunkiem C:N wynoszącym 6:9. Miąższość warstwy próchniczej wynosi 30-50 cm, a pH wykazuje odczyn obojętny lub alkaliczny (Systematyka 1989). Powstanie czarnych ziem zachodziło w warunkach za-bagnienia gruntowo-glejowego w obniżeniach terenowych o płytkim zwierciadle eutrofi cznych wód gruntowych na utworach mineralnych, w siedliskach lasów olszowo-jesionowych. Nagromadzenie materii organicznej w opisywanych glebach jest w dużym stopniu związane z rozwojem procesu darniowego. Wielkość akumulacji materii organicznej jest uzależniona od wilgotności gleby (Cieśla 1961; Systematyka 1989). Gleby te występują na obszarze Kujaw w dwóch podtypach, jako czarne ziemie właściwe powstałe na glinach zwałowych oraz czarne ziemie wyługowane na piaskach gli-niastych.

Ryc. 2.1. Równina Inowrocławska na tle regionalizacji fi zyczno-geografi cznej (Kondracki 2002)

Tabela 2.1. Janowice stan. 2, pow. włocławski. Wykaz próbek do analiz litologicznych oraz miejsca ich pobrania (por.

ryc. 2.9)

Nr próbki Opis makroskopowy próbki oraz miejsca jej poboru 1 materiał murszowo-mineralny z obniżenia w strefi e krawędziowej stanowiska 2 glina z podłoża stanowiska

3 piaski gliniaste z profi lu stanowiska 4 piaski margliste ze ściany profi lu stanowiska 5 piasek organiczny z warstwy ornej

6 warstwa orna ze ściany profi lu 7 podglebie ze ściany profi lu 8 początek gliny ze spągu profi lu 9 warstwa organiczna z podglebia

Ryc. 2.2. Fazy zlodowacenia Wisły w zachodniej i centralnej części Polski: faza leszczyńska (Le) (22-20 ka BP), faza poznańska (Pz) (19-18 ka BP), faza pomorska (Pm), faza gardnieńsko-łebska (Ga). Wg Wysota 2002

Ryc. 2.3. Mapa hipsometryczna Wysoczyzny Kujawskiej

Legenda: linią przerywaną zaznaczono granice Równiny Inowrocławskiej, biała strzałka wskazuje lokalizację stanowiska Janowice 2

Ryc. 2.4. Szkic geomorfologiczny obszaru ba-dań. Opracowanie własne na podstawie Jezior-ski 1990

Legenda: 1 – wysoczyzna morenowa płaska, 2 – równiny wodnolodowcowe, 3 – dna do-lin rzecznych oraz suche dodo-liny, 4 – równiny torfowe, 5 – drobne zagłębienia o różnej genezie, 6 – strome krawędzie rynien glacjalnych, 7 – obszar stanowiska archeologicznego

Ryc. 2.5. Fragment Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski (SMGP) w skali 1:50000, Arkusz Bobrowniki – mapa utwo-rów powierzchniowych obejmująca obszar badań. Opracowanie własne na podstawie Jeziorski 1990

Legenda: 1 – torfy holoceńskie, 2 – namuły den dolinnych, holoceńskie, 3 – piaski i gliny deluwialne holoceńskie, 4 – pia-ski eoliczne wydmowe, 5 – piapia-ski i żwiry teras nadzalewowych z fazy pomorpia-skiej zlodowacenia Wisły, 6 – piapia-ski i żwiry wodnolodowcowe na glinach z fazy poznańskiej, 7 – piaski, żwiry wodnolodowcowe i gliny z fazy poznańskiej na gli-nach z fazy poznańskiej i leszczyńskiej, 8 – gliny zwałowe na piaskach i gligli-nach z fazy poznańskiej, 9 – piaski i żwiry wodnolodowcowe z fazy poznańskiej, 10 – gliny zwałowe z fazy leszczyńskiej, 11 – piaski i żwiry wodnolodowcowe ze zlodowacenia środkowopolskiego

Ryc. 2.6. Przekrój geologiczny przez dolinkę erozyjno-denudacyjną na południowy wschód od stanowiska Janowice 2.

Miejsce lokalizacji przekroju zaznaczono na ryc. 2.5 jako odcinek A-B. Opr. własne na podstawie Jeziorski 1990

Legenda: 1 – torfy holoceńskie, 2 – wydmy, 3 – deluwia i lokalnie gliny na piaskach, 4 – namuły den dolinnych i zagłębień bezodpływowych, 5 – piaski i żwiry wodnolodowcowe górne na glinach zwałowych z fazy poznańskiej zlodowacenia Wisły, 6 – piaski, miejscami żwiry i głazy lodowcowe na glinach zwałowych z fazy poznańskiej, 7 – gliny zwałowe z fazy poznańskiej, 8 – piaski i żwiry wodnolodowcowe dolne – faza poznańska, 9 – gliny zwałowe z fazy leszczyńskiej, 10 – gliny zwałowe ze zlodowacenia środkowopolskiego, 11 – piaski w glinach zwałowych zlodowacenia środkowopolskiego, 12 – piaski i żwiry z głazikami rzeczne ze zlodowacenia środkowopolskiego, 13 – iły plioceńskie, 14 – piaski i żwiry rzeczne plejstoceńskie z interglacjału mazowieckiego, 15 – iły, mułki i piaski zastoiskowe ze zlodowacenia południowo-polskiego, 16 – piaski wodnolodowcowe ze zlodowacenia południowopołudniowo-polskiego, 17 – gliny zwałowe ze zlodowacenia południowopolskiego, 18 – piaski, mułki i iły neogeńskie, 19 – węgiel brunatny mioceński, 20 – mułki, miejscami piaski oligoceńskie, 21– iłowce, mułowce, łupki, piaskowce, margle, wapienie, gipsy z kredy dolnej

Ryc. 2.7. Litologia utworów powierzchniowych w najbliż-szym otoczeniu stanowiska Janowice 2. Opr. własne na podstawie Arczewska 2011

Legenda: 1 – piaski glacjalne, 2 – piaski deluwialne, 3 – pia-ski żwirowe, fl uwioglacjalne, 4 – piapia-ski pylaste, 5 – gliny