Charakterystyka i uzasadnienie doboru źródeł

Wyznaczenie fiskalnych skutków podatku do dochodu pomniejszonego o koszt kapitału własnego wymaga wykorzystania dwojakiego rodzaju danych. Po pierwsze wymagana jest informacja o wysokości kapitału własnego przedsiębiorstw. Można ją znaleźd w sprawozdaniach finansowych. Po drugie należy znad wyjściową wartośd podstawy opodatkowania oraz należnego podatku dochodowego. Informacje tego rodzaju

Por. Na ten temat m.in. L. Lammersen (2002), The Measurement of Effective tax Rates: Common Themes in

Business Management and Economics, Discussion Paper no. 02-46, Zentrum für Europäische

Wirtschaftsforschung, Mannheim, s. 8-9; G. Nicodeme (2001), Computing effective corporate tax rates:

comparisons and results, MPRA Paper no. 3808, s. 4-10; P. B. Sorensen (2004), Measuring Taxes on Capital and Labor: An Overview of Methods and Issues w: “Measuring the Tax Burden on Capital and Labor”, red. P. B.

Sorensen, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, London, s. 14-19; C. Spengel (2004), Ermittlung und

Aussagefähigkeit von Indikatoren der effektiven Steuerbelastung, w: “Perspektiven der Unternehmensbesteuerung”, red. M. Schratzenstaller, A. Truger, Metropolis-Verlag, Marburg.

349

L. Lammersen (2002), op. cit., s. 6-8.

141 są trudniejsze do uzyskania, ponieważ można je wyczytad ze sprawozdao finansowych jedynie w sposób pośredni.

W badaniu zostały wykorzystane trzy źródła danych. Pierwsze z nich – „Monitor Polski B” – to źródło o charakterze samodzielnym, tzn. nie wymaga uzupełnienia informacjami z innych baz danych. Dwa kolejne źródła informacji pochodzą z Głównego Urzędu Statystycznego i Ministerstwa Finansów. Zostały one połączone ze względu na niewystarczającą, dla potrzeb badania, zawartośd informacyjną każdego z nich osobno. Monitor Polski B

„Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski B” (dalej używany skrót MPB) jest publikowany przez Centrum Obsługi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Ogłaszane są w nim sprawozdania finansowe – bilans, rachunek zysków i strat, rachunek przepływów pieniężnych i zestawienie zmian w kapitale własnym – jednostek wskazanych w Ustawie o rachunkowości³⁵¹. Należą do nich m.in. grupy kapitałowe, spółki akcyjne (z wyjątkiem spółek będących na dzieo bilansowy w organizacji) oraz podmioty zorganizowane w innych niż spółka akcyjna formach prawnych, charakteryzujące się znaczną wielkością, mierzoną średniorocznym zatrudnieniem, wartością aktywów oraz przychodów³⁵².

W badaniu wykorzystano informacje z „Monitora Polskiego B” udostępnione w formie elektronicznej w bazie danych Emerging Markets Information Services (EMIS). Umożliwia ona przeszukiwanie zbiorów i generowanie informacji ze sprawozdao finansowych publikowanych od roku 2000³⁵³, m.in. według roku publikacji oraz branży.

Z badania wyłączono grupy kapitałowe. Uwzględniono natomiast łączne sprawozdania finansowe³⁵⁴, które zawierają dane wewnętrznych jednostek organizacyjnych samodzielnie sporządzających sprawozdania finansowe (tzw. jednostka wielooddziałowa,

351

Art. 64 Ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r., Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591 z późn. zm.

352 Obowiązkowi badania i ogłaszania sprawozdao finansowych podlegają jednostki, które w poprzedzającym roku obrotowym, za jaki sporządzono sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa z trzech warunków odnoszących się do skali działalności: (a) średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób, (b) suma aktywów bilansu na koocu roku obrotowego stanowiła równowartośd w walucie polskiej co najmniej 2.500.000 euro, (c) przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartośd w walucie polskiej co najmniej 5.000.000 euro.

353 Przeglądanie publikacji sprzed roku 2000 jest możliwe w węższym zakresie.

354

Zgodnie z art. 51 ust. 1 Ustawy o rachunkowości jednostka, w skład której wchodzą jednostki organizacyjne sporządzające samodzielne sprawozdania finansowe, sporządza łączne sprawozdania finansowe, będące sumą sprawozdania finansowego jednostki i wszystkich jej oddziałów (zakładów).

142 której sprawozdanie łączne należy traktowad jak sprawozdanie pojedynczej jednostki gospodarczej)³⁵⁵. Ogłaszaniu podlega tylko roczne łączne sprawozdanie finansowe³⁵⁶.

W sytuacjach, kiedy rok obrotowy spółki nie pokrywa się z rokiem kalendarzowym, przyjęto, że sprawozdanie finansowe było za ten rok kalendarzowy, na który przypada większośd miesięcy.

Główny Urząd Statystyczny i Ministerstwo Finansów

Główny Urząd Statystyczny zbiera informacje na temat poszczególnych pozycji sprawozdao finansowych przedsiębiorstw za pomocą formularza SP „Roczna ankieta przedsiębiorstwa” i SP-03 „Sprawozdanie o działalności gospodarczej przedsiębiorstw”. Badanie oparte na formularzu SP ma charakter roczny, pełny – obejmuje podmioty niezależnie od formy prawnej, prowadzące księgi rachunkowe oraz podatkową księgę przychodów i rozchodów, inne niż mikroprzedsiębiorstwa, tj. zatrudniające więcej niż dziewięciu pracowników³⁵⁷. Mikroprzedsiębiorstwa są z kolei objęte badaniem reprezentatywnym opartym na formularzu SP-03. Nie zawiera on dostatecznie szczegółowych informacji ze sprawozdao finansowych³⁵⁸. Ponadto zdecydowana większośd mikroprzedsiębiorstw prowadzi uproszczoną ewidencję księgową, stąd nie było możliwe ich uwzględnienie w badaniu.

W badaniu wykorzystano dane Głównego Urzędu Statystycznego zebrane za pomocą formularza SP, zawarte w publikacjach:

(1) Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych, lata 2004-2008, (2) Działalnośd przedsiębiorstw niefinansowych, lata 2004-2008,

(3) informacje szczegółowe udostępnione przez GUS indywidualnie, lata 2004-2008.

355

K. Maksymiuk (2008), Łączne sprawozdanie finansowe i jego badanie, „BDO Podatki i rachunkowośd”, nr 5 (7), http://www.podatkirachunkowosc.bdo.pl/biuletyn/51/audyt/laczne-sprawozdanie-finansowe-i-jego-badanie.html.

356

Zgodnie z art. 64 ust. 2 Ustawy o rachunkowości.

357 Definicja mikroprzedsiębiorstwa stosowana przez Główny Urząd Statystyczny została przyjęta w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie programu badao statystycznych statystyki publicznej. Odbiega ona od definicji mikroprzedsiębiorcy zawartej w art. 104 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, gdyż nie uwzględnia rocznego obrotu netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych (poniżej 2.000.000 euro) ani sumy aktywów (poniżej 2.000.000 euro).

358

Główne informacje o mikroprzedsiębiorstwach dotyczą następujących obszarów: pracujący i wynagrodzenia, wartośd brutto środków trwałych i nakłady na ich budowę, ulepszanie i zakup, przychody i koszty z całokształtu działalności.

143 W badaniu opartym na danych Głównego Urzędu Statystycznego wykorzystano zagregowane informacje finansowe o średnio 39.625 przedsiębiorstwach rocznie, co daje łącznie 198.128 obserwacji w pięcioletnim okresie badania³⁵⁹. Są to podmioty inne niż tzw. mikroprzedsiębiorstwa w rozumieniu definicji stosowanej przez GUS, prowadzące księgi rachunkowe³⁶⁰. Z analizy zostały wyłączone mikroprzedsiębiorstwa oraz jednostki prowadzące uproszczoną ewidencję³⁶¹.

Fakt ten zaważył na znaczącym ograniczeniu zakresu badanych przedsiębiorstw. Podmioty prowadzące księgi rachunkowe stanowią niecałe 10% przedsiębiorstw w Polsce. Z tej grupy ok. 65% podmiotów to mikroprzedsiębiorstwa, z czego wynika, że dane wykorzystane w badaniu pokrywają ok. 3% całej zbiorowości.

W odniesieniu do podmiotów nieposiadających osobowości prawnej dane GUS nie dostarczają wymaganej informacji o wysokości podatku dochodowego przypadającego na prowadzoną działalnośd gospodarczą. Z tego względu zostały one powiązane z publikowanymi co roku przez Ministerstwo Finansów danymi dotyczącymi podatku dochodowego od osób fizycznych:

Informacja dotycząca rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych,

lata 2004-2008.

Wykorzystane w badaniu trzy źródła danych wzajemnie się uzupełniają. Dzięki temu możliwe było poszerzenie jego zakresu. Informacje pochodzące z GUS obejmują: spółki kapitałowe, spółki osobowe i osoby fizyczne prowadzące działalnośd gospodarczą. W „Monitorze Polskim B” publikowane są sprawozdania finansowe tych samych form prawnych, z tym jednak zastrzeżeniem, że zdecydowana większośd danych dotyczy spółek

359

Jeżeli podmiot prowadził działalnośd w kilku latach i spełniał wymogi objęcia badaniem GUS, baza danych zawiera informacje na jego temat z kilku lat.

360 Zgodnie z art. 2 Ustawy o rachunkowości do prowadzenia ksiąg rachunkowych są zobowiązane przedsiębiorstwa w formie spółek akcyjnych, z ograniczoną odpowiedzialnością, komandytowych, komandytowo-akcyjnych oraz spółki partnerskie, spółki jawne osób fizycznych, spółki cywilne osób fizycznych i osoby fizyczne, których przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartośd w walucie polskiej 1.200.000 euro. Podmioty o przychodach poniżej tej wartości mogą dobrowolnie prowadzid księgi.

361 W większości przypadków obie te cechy występują łącznie. Mikroprzedsiębiorstwa stanowią dominującą grupę pod względem liczebności (ok. 1.750.000 podmiotów w różnych latach, co stanowi ok. 95% wszystkich przedsiębiorstw w Polsce). Jednakże ze względu na niewielką skalę działalności udział zatrudnionych, nakładów inwestycyjnych, środków trwałych brutto, przychodów ogółem, wartości dodanej czy wartości produkcji są w nich niższe niż u dużych podmiotów, stanowiących 0,2% przedsiębiorstw w Polsce (obliczenia własne na przykładzie roku 2007 na podstawie: Główny Urząd Statystyczny, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów

144 posiadających osobowośd prawną. GUS i MPB są zatem zbiorami o części wspólnej, którą stanowią spółki kapitałowe zatrudniające ponad dziewięd osób i spełniające jednocześnie co najmniej dwa z trzech wymogów ogłaszania i publikowania sprawozdao finansowych. W części różniącej oba zbiory danych znajdują się podmioty zatrudniające poniżej dziesięciu osób, spełniające jednocześnie wymóg badania i ogłaszania sprawozdao finansowych oraz przedsiębiorstwa małe i średnie prowadzące księgi rachunkowe, o zbyt małej skali działalności, aby podlegały obowiązkowi badania i ogłaszania sprawozdao finansowych. Zakres podmiotowy źródeł wykorzystanych w badaniu został przedstawiony w tabeli 22.

Tabela 22. Zakres podmiotowy źródeł danych empirycznych wykorzystanych w badaniu

Osoby prawne Spółki osobowe Osoby fizyczne

MPB Tak (największe) Raczej nie (nieliczne) Raczej nie (nieliczne)

GUS Tak (inne niż mikro) Tak (inne niż mikro) Tak (inne niż mikro)

MF Tak (niezależnie od wielkości) Tak (niezależnie od wielkości)

Źródło: Opracowanie własne.

Baza danych pochodzących z „Monitora Polskiego B” zawiera informacje o najmniej licznej grupie podmiotów, ale cechuje ją największa dokładnośd. Wynika to po pierwsze z jednostkowego charakteru danych, a po drugie – z przeprowadzonych korekt³⁶². Dane GUS są wprawdzie zagregowane, ale uzupełnione o dane MF umożliwiają z kolei oszacowanie obciążenia podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Tabela 23. Stopieo szczegółowości źródeł danych empirycznych wykorzystanych w badaniu

Osoby prawne Spółki osobowe Osoby fizyczne

MPB Dane jednostkowe Dane jednostkowe Dane jednostkowe

GUS Dane pogrupowane ¹⁾ Dane pogrupowane ¹⁾ Dane pogrupowane ¹⁾

MF Dane zagregowane Dane zagregowane Dane zagregowane

1) z zachowaniem zasad tajemnicy statystycznej. Źródło: Opracowanie własne.

Jak wynika z tabeli 22 i 23 wykorzystane źródła materiału empirycznego cechują się zróżnicowanym zakresem podmiotowym i stopniem szczegółowości.

145 Jednostkowe dane pochodzące z „Monitora Polskiego B” służą jako podstawa przeprowadzenia mikrosymulacji – obliczenia są dokonywane dla każdego podmiotu odrębnie, zaś agregowaniu podlegają dopiero ostateczne wyniki. Ponadto umożliwiają one zidentyfikowanie i wykluczenie podmiotów niespełniających kryteriów określonych w badaniu, a także badanie pod kątem przekrojów niemożliwych do wyodrębniania w zbiorze danych pogrupowanych.

W odniesieniu do danych Głównego Urzędu Statystycznego i Ministerstwa Finansów zostanie przeprowadzona symulacja grupowa.