Charakterystyka sektora edukacji w Polsce

W obecnej dobie zagadnienia kształtowania relacji między przedsiębiorstwami a sektorem edukacji dominują w dyskursie publicznym i świadomości ludzkiej.

Zapewnienie warunków bytowych jest priorytetem dla większości ludzi, a sposobem realizacji tego priorytetu jest wykonywanie odpowiednio płatnej pracy. Ten stan jest

źródłem nacisku na sektor edukacji, wyrażający się w oczekiwaniu, że szkoły będą w skuteczny sposób przygotowywać absolwentów do znalezienia lub stworzenia miejsca

pracy dla siebie. Znalazły one odzwierciedlenie w formalnych regulacjach tworzonych na najwyższych szczeblach, czego przykładem może być unijna rekomendacja dotycząca

kluczowych kompetencji w uczeniu się przez całe życie.¹⁷² Lista wymienionych w niej

ośmiu kompetencji¹⁷³ została utworzona, by „dostarczyć poprzez uczenie się przez całe życie kluczowego sposobu europejskiej odpowiedzi na globalizację i przejście do gospodarki opartej na wiedzy”.¹⁷⁴ Gospodarki krajów wysoko rozwiniętych oparte są na rosnących zasobach ludzi dobrze wykształconych, posiadających umiejętności

twórcze i innowacyjne, co jest niezbędnym warunkiem postępu technicznego, gospodarczego i społecznego.¹⁷⁵ Aby gospodarka oparta na wiedzy mogła się rozwijać,

172 Recommendation of the European Parliament and of the Council of the 18 December 2006 on Key Competences for Lifelong Learning, “Official Journal of the European Union”, 2016, ss. 10-18, dostęp:

18 grudnia 2016

173 Komunikowanie się w języku ojczystym, komunikowanie się w języku obcym, kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje w zakresie nauk ścisłych i technologii, kompetencje w zakresie posługiwania się technologiami społeczeństwa informatycznego, umiejętność uczenia się, kompetencje społeczne i obywatelskie, zdolność do podejmowania inicjatyw i przedsiębiorczości, świadomość kulturowa i zdolność do jej wyrazu.

174 Łuczyński J., Szkoła a Rynek pracy, „Zarządzanie Publiczne” Zeszyty Naukowe Instytutu Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009, Nr 5, s.104

175 Skubiak B., Edukacja jako czynnik wspierający rozwój gospodarczy. Implikacje dla Polski [w:]

Zagóra-Jonszta U., Nagel K. (red.), Współczesne problemy ekonomiczne. Wybrane zagadnienia teoretyczne a praktyka gospodarcza, „Studia Ekonomiczne” Zeszyty Naukowe Wydziałowe Uniwersytetu

Ekonomicznego w Katowicach, 2013, s. 195

80 przede wszystkim należy zadbać o dostęp do wiedzy poprzez szeroko rozumianą edukację wszystkich grup społecznych.

Umiejętności i wiedza jednostek mają kluczowe znaczenie dla ich pozycji na rynku pracy. Osoby z wyższym wykształceniem i doświadczeniem zawodowym nie tylko

otrzymują wyższe wynagrodzenia za swoją pracę, ale także mają większą szansę na zatrudnienie.¹⁷⁶ Powiązania między poziomem rozwoju gospodarczego a inwestycjami

w kapitał ludzki przebiegają w dwie strony. Z jednej strony kapitał ludzki, jako czynnik wzrostu gospodarczego, wpływa na tempo rozwoju gospodarczego. Z drugiej zaś, zarówno jakość infrastruktury edukacyjnej, jak i inwestycje w umiejętności i wiedzę są wprost proporcjonalne do poziomu dochodów.

Można wobec tego dostrzec, iż współczesny rozwój organizacji i skuteczne wprowadzanie inwestycji, które wymaga uzupełnienia wiedzy z zakresu realizacji tych procesów, uzależnione są od edukacji. Termin edukacja określa wszelką działalność, której celem jest uczenie się lub nauczanie, kształcenie i wychowanie, a także upowszechnianie oświaty odpowiednio do przyjętych w społeczeństwie ideałów wychowawczych.¹⁷⁷

W potocznym znaczeniu edukacja jest synonimem szkolnictwa – systemu

wyspecjalizowanych instytucji, których zadaniem jest transmisja wiedzy, kompetencji i umiejętności^.178 Edukacja wywiera duży wpływ na innowacje, rozwój społeczno –

gospodarczy, kulturę, jakość systemu instytucjonalnego, kapitał ludzki oraz kapitał społeczny.

System edukacji w Polsce jest centralnie zarządzany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (por. rys. 2.1.). Obowiązek szkolny dotyczy dzieci i młodzieży w wieku 6-16 lat, natomiast obowiązek nauki, który może być realizowany w formach szkolnych lub pozaszkolnych, odnosi się do młodzieży w wieku 16-18 lat. Kształcenie obowiązkowe obejmuje ostatni rok edukacji przedszkolnej,

176 Czapiński J., Panek T., Diagnoza społeczna 2009. Warunki i jakość życia Polaków. Rada Monitoringu Społecznego, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie, 2009

177 Biernacki M., Ocena efektywności instytucji publicznych w sektorach edukacji i ochrony zdrowia, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 2013, s. 168

178 Pateman T., Education [in:] Outhwaite W., T. Bottomore T. (Eds.), The Blackwell Dictionary of Twentieth Century Social Thought. Cambridge, 2006; Wnuk-Lipiński E., Ziółkowski M., (red.), Pierwsza

dekada niepodległości. Próba socjologicznej syntezy, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2001, s. 181

81 6-letnią szkołę podstawową oraz 3-letnie gimnazjum (szkołę średnią I stopnia).

Przedszkola, szkoły podstawowe i gimnazja są zarządzane przez władze gminne. Do szkół średnich II stopnia, których nie obejmuje kształcenie obowiązkowe, uczęszcza znaczna większość młodzieży w wieku 16-20 lat. Szkoły te są zarządzane przez władze powiatowe.

Autonomiczne uczelnie prowadzą głównie studia pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia (wyjątek stanowią jednolite studia magisterskie, prowadzone jedynie na wybranych kierunkach). Edukacja dorosłych odbywa się w ośrodkach kształcenia ustawicznego, ośrodkach kształcenia praktycznego oraz ośrodkach dokształcania i doskonalenia zawodowego.¹⁷⁹

W styczniu 2017 roku wprowadzono zmiany w prawie oświatowym, które będą obowiązywać od września 2017 roku. Tym samym, dotychczasowy ustrój szkolny uległ przekształceniom, a nowa struktura szkolnictwa obejmuje:¹⁸⁰

 8 letnią szkołę podstawową,

 4 letnie liceum ogólnokształcące,

 5 letnie technikum,

 3 letnią szkołę branżową I stopnia,

 3 letnią szkołę specjalną przysposabiającą do pracy,

 2 letnią branżową szkołę II stopnia.

Od 1 września 2017 roku dotychczasowa szkoła podstawowa zostanie przekształcona w 8 letnią szkołę podstawową, natomiast wygaszanie gimnazjów będzie przeprowadzone w 6 wariantach.¹⁸¹ Od 1 września 2019 roku dotychczasowe liceum stanie się 4-letnim liceum ogólnokształcącym, a od kolejnego roku rozpocznie się stopniowe wygaszanie 3-letniego liceum ogólnokształcącego. Od 1 września 2017 roku dotychczasowa 3-letnia zasadnicza szkoła zawodowa zostanie przekształcona w 3-letnią branżową szkołę I stopnia.

179 http://praca-plsk.eu System edukacji w Polsce, dostęp: 7 września 2016

180 Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe, (Dz. U. 2017 Nr 70, poz. 60)

181 Przekształcenie dotychczasowego gimnazjum w 8-letnią szkołę podstawową, włączenie gimnazjum do 8-letniej szkoły podstawowej, przekształcenie gimnazjum w liceum ogólnokształcące albo technikum, włączenie gimnazjum do liceum ogólnokształcącego albo technikum, przekształcenie dotychczasowego gimnazjum w branżową szkołę I stopnia, włączenie gimnazjum do branżowej szkoły I stopnia.

82 Rysunek 2.1. Schemat dróg edukacyjnych w Polsce (stan na wrzesień 2016 roku)

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Schemat dróg edukacyjnych w Polsce, Perspektywy.pl. Dostęp:

4 września 2016r.

W roku szkolnym 2017/2018 kształcenie w branżowej szkole I stopnia będzie odbywało się w zawodach ustalonych dla przekształcanej zasadniczej szkoły zawodowej.

Uczniowie dotychczasowej szkoły zawodowej, którzy nie uzyskają promocji do klasy programowo wyższej, będą kontynuowali naukę w odpowiedniej klasie branżowej szkoły

Przygotowanie do szkoły

Szkoła Podstawowa

Gimnazjum

Technikum Liceum

Profilowane Liceum

Ogólnokształcące Zasadnicza Szkoła

Zawodowa

Technikum Uzupełniające

Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące

Matura Szkoła

Policealna

Studia I stopnia (licencjackie) Jednolite studia

magisterskie

Studia II stopnia (magisterskie)

Studia III stopnia (doktoranckie)

83 I stopnia. Pierwsi absolwenci ukończą branżową szkołę I stopnia w 2020 roku, w związku z tym, utworzenie branżowej szkoły II stopnia nastąpi 1 września 2020 roku.

Zmiany wprowadzone przez ministerstwo dotyczą głównie powrotu do dawnej struktury szkolnictwa, co też poddawane jest publicznej krytyce. Główny nurt zmian opiera się na zmianach struktury organizacyjnej. Tymczasem publiczny dyskurs dotyczy myślenia o nowoczesnej szkole i dbania o doskonalenie nauczycieli, którzy będą nauczać zgodnie z nowoczesnymi metodami, a podstawy programowe odpowiadałyby potrzebom współczesnych uczniów.

Sektor edukacji, na którym koncentruje się Autorka dysertacji, rozumiany jest jako placówki edukacyjne posiadające w swojej strukturze:

 szkoły ponadgimnazjalne,

 szkoły zawodowe,

 licea ogólnokształcące,

 szkoły techniczne,

 szkolnictwo wyższe: uniwersytety, uniwersytety techniczne, politechniki, akademie.

Sektor edukacji wcześniej skupiał się głównie na przekazywaniu wiadomości, umiejętności i postaw. Aktualnie w hierarchii jego celów kształtowane są postawy, poprzez: aktywność, wyobraźnię, zdolność do intelektualnej autonomii i do nieustannej edukacji,¹⁸² wychowanie człowieka jako wolnego obywatela państwa demokratycznego,

rozumiejącego dokonujące się przeobrażenia w różnych dziedzinach życia i uczestniczącego w nich, znającego swoje prawa i obowiązki oraz czującego się zobowiązanym do ciągłego doskonalenia siebie oraz swego otoczenia.¹⁸³

182 Kołaczek B., Dostęp młodzieży do edukacji. Zróżnicowania. Uwarunkowania. Wyrównanie szans, IPiSS, Warszawa 2004, s. 16

183 Baraniak B., Edukacja zawodowa w kreowaniu zmian szkolnictwa ponadgimnazjalnego i wyższego, zorientowanych na rynek pracy, „Forum Pedagogiczne”, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, 2015, Nr 1, s. 74

84