Ew olucja k re d y tu dłu g o term in .
97
7
P o zn ań sk ie Z le m stw o K red y to w e
T o w a rz y s tw o K re
d y to w e Z ie m sk ie w W a rs z a w ie
DZIAŁALNOŚĆ TOWARZYSTW KREDYTOWYCH ZIEMSKICH.
Z prywatnych instytucji kredytowych ziemskich, naj
większą aktywność wykazało w okresie powojennym Poznań
skie Ziemstwo Kredytowe. Omawialiśmy już w poprzednim rozdziale powojenne emisje listów tej instytucji. Były to 6% listy żytnie i 8% dolarowe. Wskazaliśmy niedogodności, związane z tymi specjalnymi emisjami, które rozpoczęto w 1923 r., a które miały wszystkie właściwości, wynikające z braku stałego miernika. Opłata procentów, obliczona według przeciętnej ceny żyta na giełdzie poznańskiej, w okre
sie dwóch miesięcy, poprzedzającym datę płatności kuponu, wprowadzała element zmienności i ryzyka, sprzeczny z istotą kredytu długoterminowego.
Również zmienne okazały się wyliczenia w walucie dolarowej. W związku ze spadkiem złotego w r. 1925 i póź
niejszą jego stabilizacją, listy dolarowe okazały się szcze
gólnie dla rolnika niedogodne. Los ich stał się znowu zmienny, gdyż nastąpiła dewaluacja dolara. Uchylenie klauzuli „złotej“ zredukowało zobowiązania, wynikające z tej emisji.
Ogółem biorąc, Poznańskie Ziemstwo Kredytowe udzie
liło w listach, należących właściwie do okresu inflacyjnego, pożyczek na sumę dolarów 2,8 milionów i równowartość 1 673 tysięcy centnarów żyta.
Na drugim miejscu, pod względem rozmiaru dokonanych emisji, znalazło się Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Warszawie.
Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, wzorem Poznań
skiego Ziemstwa, przystąpiło w r. 1924 do emisji 8% listów 98
zastawnych w dolarach. Miały one podlegać amortyzacji w ciągu 16V2 lat. Emisja ta miała na celu umożliwienie rolni
kom zapłaty podatku majątkowego. Początkowo wydawano pożyczki tylko na ten cel. Następnie, pożyczki w listach zastawnych serii 1924 roku można było również otrzymać bez poddawania się kontroli co do sposobu ich zużycia. Ogó
łem listów tej serii emitowano na sumę około 3 milionów dolarów.
Była to pożyczka bardzo kosztowna, a przez wzgląd na to, że w obcej brzmiała walucie, związana była z ryzykiem, które też stowarzyszonym w roku 1925 dało się we znaki, gdy na skutek spadku waluty, pożyczki dolarowe uległy samoczynnie zwiększeniu.
W 1927 roku, Towarzystwo Kredytowe Ziemskie rozpo
częło emisję listów w złotych. Termin amortyzacji tej serii wynosił lat 30. Oprocentowanie 8 od sta. Do końca 1933 r.
wydano pożyczek w tych listach na sumę ogólną około 38 milionów złotych.
Wreszcie w r. 1928 Towarzystwo Kredytowe Ziemskie ponowiło wydawanie kredytów w dolarach, emitując 7% dola
rowe listy zastawne, amortyzujące się w ciągu lat 30. Listów tych 1 owarzystwo Kredytowe Ziemskie emitowało na sumę ogólną około 57 milionów złotych.
Emisje powyższe nastręczają następujące uwagi.
Przede wszystkim, emisja roku 1924, podjęta w dola
rach, wywołać musi pewne zastrzeżenia z tego względu, że była wypuszczona na rynek w okresie tworzenia nowej waluty i stabilizowania się stosunków walutowych w Polsce. Pomi
jając wątpliwości zasadnicze, jakie budzić musi wypuszczenie na rynek wewnętrzny zobowiązań, obciążających hipoteki lokalne, w walucie obcej, — operacja taka, z praktycznego punktu widzenia, wydaje się nieusprawiedliwioną.
Nie ulega wątpliwości, że wiele warsztatów rolnych zna
lazło się w tym czasie wobec konieczności uzyskania kredytu, który by im umożliwił przejście od gospodarstwa inflacyj
nego do normalnego. Było to zwłaszcza konieczne dla ma
jątków przez wojnę bezpośrednio dotkniętych, które zadłu
żyły się na odbudowę.
Powszechną potrzebę kredytu zwiększał w tym okresie rząd, który, nie doceniając istotnej sytuacji finansowo-gospo
7*
99
darczej kraju, przeprowadził ustawę o podatku majątkowym.
Na usprawiedliwienie tej inicjatywy przytoczyć by jedynie należało, że sami zainteresowani nie zdawali sobie sprawy z tego, jakie są ich możliwości płatnicze. Toteż podatek majątkowy ustalony został w sumie nieproporcjonalnej do wartości wszystkich warsztatów pracy w Polsce, a część podatku, którą przerzucono na rolnictwo, była ustalona w sposób wręcz lekkomyślny. Tłumaczy to konieczność dokonania w roku 1924 emisji nowych listów, ale nie w yja
śnia w dostatecznym stopniu, dlaczego w przeddzień stabi
lizacji waluty polskiej stworzono specjalną serię dolarową, o bardzo krótkim okresie amortyzacyjnym. W yraziła się w tym niedokładna znajomość wewnętrznego rynku finan
sowego i brak zaufania do tworzącej się waluty polskiej.
Emisja 1924 r. była niewątpliwie błędem, który powiększył trudności rolnictwa w czasie wielkiego kryzysu.
Zarówno emisja 1924 r., jak i następna emisja 1927 r.
zrobione były w listach 8%.
Jeżeli się porówna wysokość tej stopy z oprocentowaniem innych pożyczek, a w szczególności krótkoterminowych zobowiązań tego samego czasu, gdy się zestawi te dane z pro
centem pobieranym od zaległych podatków, który wynosił 4 od sta miesięcznie, to można by dojść do wniosku, że 8% listy zastawne były pożyczką, zaciąganą na warunkach umiarkowanych.
Rok 1924 był, na ogół biorąc, dla rolnictwa naszego nie
pomyślny. Nie należy też zapominać, że w roku tym sto
sunki walutowe w Polsce nie były jeszcze ustalone i że na skutek tego, w prywatnych obrotach pobierano od zobowią
zań procenty, które nadawały operacji kredytowej cechy przestępstwa, przewidywanego przez kodeks karny. Stąd powstać mogło wrażenie, że 8% rocznie jest oprocentowaniem niskim i szczególnie dla rolnictwa dogodnym. W istocie, wobec kursu listów, było to oprocentowanie znacznie wyż
sze. Zaciąganie pożyczki na takich warunkach było obja
wem desperacji i zrozumiane być może tylko w zestawieniu z działalnością władz skarbowych, przystępujących do egze
kucji podatku majątkowego.
Rok 1927 był pod tym względem zupełnie inny: sytuacja rolnictwa, z powodu wysokich cen jego produktów, stała się nieoczekiwanie pomyślna. Najwyższe ceny zbóż notowane
były wiosną roku 1927. W tych warunkach 8%■ kredyt mógł być usprawiedliwiony. „Taniość“ jego opierała się na ścisłej łączności z koniunkturą danej chwili. Nikt nie zastanawiał się nad tym, że jest to kredyt długoterminowy i że, aby uczy
nić zadość obowiązkom, wynikającym z zaciągnięcia pożyczki na tych warunkach, fenomenalna koniunktura przednówka 1927 roku musiała by trwać dziesiątki lat.
Pozornie najniebezpieczniejsza emisja 7°/o dolarowych listów zastawnych 1928 r., ulokowana głównie za granicą, okazała się — wbrew wszelkim przypuszczeniom — najko
rzystniejszą, z powodu spadku dolara i związanego z nim uchylenia „klauzuli złota“. Korzyści materialne, jakie w tej dziedzinie osiągnęło rolnictwo, były jednak znowu połączone z zachwianiem zaufania i miłym dla dłużników wrażeniem, że sposobność do wywiązywania się wobec wierzyciela, przez pokrycie tylko części zobowiązań, znowu się nadarzyła i że podobne okoliczności mogą się w przyszłości powtarzać.
W szystkie trzy emisje powojenne Towarzystwa Kredy
towego Ziemskiego w Warszawie były pod względem ilościo
wym dość ograniczone.
Jak to już wspomniano, 8% listów dolarowych roku 1924 wypuszczono na sumę ogólną około 32 milionów złotych.
Emisja 1927 r„ złotowa, 8%, emitowana była do końca 1933 r.
Listów tej kategorii wypuszczono na sumę około 38 milionów złotych. Wreszcie emisja 7% dolarowa 1928 r. osiągnęła sumę około 57 milionów złotych. Razem emisje te stanowiły kredyt w sumie 127 milionów złotych.
Mniej ożywioną działalność w zakresie udzielania nowych pożyczek, wykazało Towarzystwo Kredytowe Ziem
skie we Lwowie. Emitowało ono w r. 1925 8% listy dolarowe, przeznaczone początkowo na spłatę podatku majątkowego.
Od r. 1928 listy te były wydawane jako pożyczki bez okre
ślonego celu. Pierwotny termin am ortyzacyjny był przedłu
żony następnie na lat 33. Ogółem Towarzystwo Kredytowe Ziemskie we Lwowie emitowało tej serii powojennej na sumę około 65,5 milionów złotych.
W szystkie uwagi, dotyczące analogicznej emisji Towa
rzystwa Kredytowego Ziemskiego w Warszawie, mogą być z równą słusznością do Lwowskiego T. K. Z. zastosowane.
101
T o w a rzy stw o K red y to w e
Z iem sk ie w e L w ow ie
J
W ileń sk i Bonk Z iem sk i
To samo dotyczy Wileńskiego Banku Ziemskiego, który emitował począwszy od 1925 r. 8% listy dolarowe, na ogólną sumę około 48,5 milionów złotych.
W szystkie instytucje kredytu długoterminowego pryw at
nego emitowały w tym okresie razem około 390 milionów złotych.
*>
102 - i
BANKI P A Ń S T W O W E .