Trzustka odgrywa rolę nader ważną w trawieniu kiszkowem, a więc i odżywianiu ustroju, patologia jed
nak tego narządu mało jest znaną, co zależy od głębo
kiego umiejscowienia narządu, nie pozwalającego na ba
danie bezpośrednie. To też rozpoznanie ostrego lub przewlekłego zapalenia trzustki należy do nader tru d nych zadań dyagnostyki, większość bowiem cierpień trzustki, o ile nie są zbyt wyraźne, przechodzi niepostrze
żenie, a nawet zmiany większe częstokroć znajdujemy przypadkowo dopiero na trupie.
Badając kał, można niekiedy podejrzewać zmiany w trzustce, mianowicie niedrożność przewodu Wirsung’a lub zanik i stwardnienie trzustki. Stolce bowiem przy braku soku trzustkowego są tłuste, w kale znajdujemy tłuszcz łatwo rozpuszczalny w eterze, a pod mikrosko
pem obok kulek i kwasy tłuszczowe. Stwierdzenie jed
nak stolców tłustych nie zawsze świadczy o chorobie trzustki, ale często zależy od zmian w wątrobie lub zbyt tłustego pokarmu. Toż samo rzec można o tłuszczomoczu, który, występuje bez zmian w trzustce. Cukrzyca na
tomiast -wyniszczająca świadczy o zmianach w trzustce posuniętych daleko.
Mimo ciemności panujących w patologii trzustki, zwrócić uwagę należy, że zmiany w tym narządzie pod
kopują odżywianie ogólne, sprowadzając szybkie wychu
dzenie.
Comby. Choroby dzieci.—Choroby trzustki. 169
A- Zapalenie trzustki.
Paweł Carnot w 1898 za pomocą szeregu doświad
czeń odtworzył wszelkie rodzaje zapalenia trzustki.
Zapalenie ostre. Z a p a l e n i e o s t r e m ią ż s z o w e zdarzyć się może dość często w przebiegu ostrych cho
rób zakaźnych (wysypki, świnka, błonica, dur etc.), ce
chuje się obrzmieniem i zwyrodnieniem tłuszczowem ko
mórek, przekrwieniem oraz powiększeniem gruczołu; po
stać ta wraz z chorobą zasadniczą ustępuje, ale przejść może również w następstwie w marskość. Przy znacz- nem nasileniu zapalenia sprawa stać się może k rw
o-t o c z n ą , gruczoł wo-tedy nabiera barwy horo-tensyi czer- wono-sinej, z przekroju wypływa surowica krwawa, a na
wet skrzepy, krwotok niekiedy jest tak silny, że przebi
ja otrzewną. Wszelkie postaci zapalenia mogą powstać, o ile oprzeć się można na doświadczeniach, pod wpły
wem 1. okrężnicy. Według Carnota zakażenie następuje drogą wstępującą z kiszek. Z a p a l e n i e r o p n e może być pierwotne lub wtórne, rozlane lub ogniskowe, w pierw
szym razie mamy rodzaj ropówki rozlanej gruczołu, w drugim liczne proso watę ropnie rozsiane. Skutkiem zropienia gruczołu może się wytworzyć zbiorowisko rop
ne otorbione i nieraz dostępne dla badania przez powło
ki brzuszne. Ropień opróżnić się może do otrzewny, ki
szek, śledziony, poprzecznicy, często wywołuje zgorzel gruczołu. Ropówka trzustki może być następstwem nie
żytu zakaźnego kiszek, może uwikłać trzustkę marską lub torbiel trzustki. Ropówka wywołuje ból w okolicy nadpępkowej, niepokój, zmianę rysów twarzy, gorączkę, nudności i wymioty, gorączka jest często rzekomo prze
stankowa. Przy badaniu znajdujemy rozdęcie brzucha, stwardnienie wgłębi, rzadziej chełbotanie, w wypróżnie
niach niekiedy znajdujemy ropę oraz cząstki trzustki zmartwiałej, rzadziej żółtaczkę. Rozpoznanie jest bardzo trudne, oparte na wykluczeniu cierpień podobnych z prze
biegu (zapalenie otrzewny, wyrostka robaczkowego, ki
szek). Rokowanie bardzo złe, tembardziej, że i leczenie jest ciężkie. Niekiedy doskonałe wyniki dawała laparo- tomia, która zresztą jest jedynym ratunkiem.
Zapalenie przewlekłe trzustki może być zejściem ostrem i dzieli się na ogólne i częściowe, pierwsze sprowadza zniszczenie gruczołu, spotykamy je w cukrzyczy, miej
scowe nie jest niebezpieczne dla życia. U dzieci choro
ba nie rozwija się z naczyń (stwardnienie naczyń, pijań
stwo), ale z przerostu (nieżyt kiszek) po za tem spostrze
gano zapalenie przymiotowe, gruźlicze i zimnicze. Za
palenie przymiotowe spotykano często u płodów i nowo
Comby. Choroby dzieci.—Choroby trzustki. 171 rodków, Birch—Hirschfeld na 124 przypadki przymiotu wrodzonego spostrzegał zmiany w trzustce w 27 przy
padkach, Hecker częstość tych zmian określa na 22$;
trzustka jest wtedy powiększona, twarda, biała i traci swą budowę normalną. Pod mikroskopem znajdujemy bujanie tkanki łącznej z zanikiem gruczołu, tu i owdzie znajdujemy komórki okrągłe lub wrzecionowate. W mniej posuniętym okresie zraziki są jeszcze zachowane i łatwo dają się odróżnić śród tkanki śródmiąższowej. Muller w kilku przypadkach znajdywał zbiorowiska komórek małych—gumaty prosowate. Równocześnie ze zmianami w trzustce znajdujemy zmiany przymiotowe w innych narządach, wątrobie, kościach, na skórze etc.
Antonio Arraga i Marcelo Vinas (Arch. de med. des enf. 1900) opisali stwardnienie trzustki w przebiegu nie
żytu przewlekłego kiszek u dzieci. Gruczoł wtedy ulega zmniejszeniu, twardnieje, chrzęści pod nożem; pod mikro
skopem znajdujemy zgrubienie wokoło przewodów, tkan
ka łączna stąd rozchodzi się w różnych kierunkach, w kra
cza do zrazików, oddzielając je od siebie, po za tem na
około przewodów znajdujemy nacieczenie drobnokomór- kowe z płynną zarodzią. Światło przewodów jest zatka
ne komórkami okrągłemi i złuszczonym nabłonkiem. Na przekroju widzimy niekiedy pasma tkanki łącznej perło- wo-białe, otaczające wysepki trzustki, wystające jak w mar
skości wątroby. U dzieci gruźliczych z nieżytem kiszek w trzustce mogą się rozwijać gruzełki w różnych okre
sach rozwoju. Według lekarzy argentyńskich, którzy osobliwie zajmowali się tą sprawą, zależy ona od szerze
nia się sprawy zapalnej z kiszek przez przewód Wir- sung’a, była by to więc sprawa analogiczna z wstępują- cem zapaleniem przewodów żółciowych, sprawa zapalna z przewodu Wirsung’a przechodzi na kanaliki drobne.
Na zasadzie tej teoryi łatwo objaśnić złuszczenie nabłon
ka w przewodach i kanalikach, nacieczenie drobnoko- mórkowe oraz bujanie tkanki łącznej na obwodzie kana
ków. Wtórnie sprawa przechodzi na zraziki, granice komórek zacierają się, jądra sa ziarniste, barwiąc się źle lub wcale „Istotną przyczyną zapalenia trzustki ze stwardnieniem—mówi Mathieu (Traite de med. t. IV, są częste i bezustanne obostrzenia zapalenia dróg wydziel- niczych, mechanizm i czynniki wywołujące są też same, co i w ropniu trzustki pochodzenia kanalikowego, ale natężenie sprawy zapalnej jest słabsze". Carnot wywo
ływał stwardzenie trzustki, zastrzykując osłabioną hodo
wlę 1. okrężnicy do przewodu Wirsung’a, oczywiście u dzieci rolę warunków laboratoryjnych odgrywają prze
wlekłe nieżyty kiszek.
B. inne choroby trzustki.
Zaznaczymy tylko, że w trzustce rozwijać się mo
że zwyrodnienie skrobiowate i stłuszczenie, tak jak i w innych narządach miąższowych (otrucia, posocznica przewlekła etc.). Rak trzustki u dzieci należy do wy
jątków, natomiast gruźlicę spostrzegamy często, nadto zdarzają się: wylew krwi, zgorzel, torbiele surowicze, bąblowiec etc. Barber u 14 letniego chłopca z guzem w podżebrzu lewem, dającem stłumienie, zlewające się ze śledzoną, rozpoznał torbiel trzustki i zoperował ją z po
wodzeniem (Clin. soc. of. London 1899). W tych razach przejść należy między żołądkiem a poprzecznicą. Barber wypuścił naprzód około 2 litrów płynu, a dopiero później wyłuszczył torbiel)
Comby. Choroby dzieci—Choroby śledziony. 173
ROZDZIAŁ IX.