Chorwaci w Austrii

Pierwsze kontakty Chorwatów na terenie dzisiejszej Austrii są zaświadczone od XI w.

W następstwie historycznych zawirowań w Europie Środkowej i specyficznej sytuacji histo-rycznej Chorwatów kontakty austriacko-chorwackie zacieśniały się. Od XIII w. były bardziej regularne w związku z sytuacją polityczno-społeczną tego obszaru.

Na terenie dzisiejszej Republiki Austrii mieszka ponad 90.000 Chorwatów, i tak w Wiedniu i jego najbliższych okolicach 35.000, w Dolnej Austrii 6.000, w Górnej Austrii 12.000, w Salzburgu 6.000, w Tyrolu 5.600, w Vorarlbergu 5.000, w Karantanii 5.000, w Styrii 14.000 i w Burgenlandzie 1.000 Chorwatów. Według spisu ludności z 2011 r.

i szacunku chorwackich misji katolickich w Austrii te liczby są większe i siegają około 120.000 społeczności chorwackiej, w tym Burgenlandzkich Chorwatów jest około 30.000.

Najwięcej obywateli pochodzenia chorwackiego zamieszkuje stolicę kraju.

2.3.4.2.1. Burgenlandcy/Gradiszciańscy Chorwaci

Jedna z najstarszych, masowych migracji Chorwatów na tereny austriackie obserwuje się w latach 1533 – 1535 w ówczesnym Burgenlandzie. Tereny pogranicza zachodnich Wę-gier, Dolnej Austrii i okolic Bratysławy (tzw. historyczny Burgenland) i część Moraw w XVI w. były spustoszone, a właściwie wyludnione, przez toczące się tam wojny oraz szalejące epidemie chorób (zarazy). Należało je jak najszybciej zaludnić i doprowadzić gospodarkę do rozkwitu w perspektywie odporu tureckiego zagrożenia. Z drugiej strony, mimo ich tragicznej przeszłości, stały się w miarę bardziej bezpieczne dla znacznej części bezdomnej ludności uciekającej przed Turkami z ziem chorwackich, zachodniej Bośni, Liki i Krbavy. Największa

45

liczba uciekinierów pochodziła z dolnej części rzeki Kupy i Uny oraz zachodniej Slawonii.

Zasiedlili oni na tych terenach około 277 wiosek.⁷⁸

Należą do nich: Burgenlandcy/Gradiszciańscy Chorwaci, (chorw. Gradišćanski Hrvati niem: Burgenlandkroaten, węg.: Burgenlandi horvátok), którzy stanowią diasporę pięciu et-nicznych grup zamieszkującą historyczny Burgenland / Gradišće, obecnie będące w granicach republik Austrii, Węgier i Słowacji. Grupy te między sobą są zróżnicowane dialektalnie.⁷⁹ W granicach Austrii znajdują się:

• Štoji, zamieszkujący na południowym krańcu Burgenlandu wsie: Pinkovac (Gütten-bach), Nova Gora (Neuberg) i Stinjaki (Stinatz);

• Vlahi, zamieszkują na północ od Štojów wsie: Hrvatski Cikljin (Spitzzicken; mówią w dialekcie sztokawskim), Bandol (Weiden bei Rechnitz), Podgorje (Podgoria; mó-wią w dialekcie sztokawskim), Stari Hodaš (Althodis), Sabara (Zuberbach), Čemba (Schandorf), Vincjet (Dürnbach), Ključarevac (Allersdorf), Čajta (Schachendorf), Rorigljin-Širokani (Rauhriegel-Allersgraben).

• Dolinci - środkowa grupa zamieszkująca na północ od Vlahów i na południe od Poljanców we wsiach: Bajngrob (Weingraben), Kalištrof (Kaisersdorf), Dolnja Pulja (Unterpullendorf), Frakanava (Frankenau), Šuševo (Nebersdorf), Filež (Nikitsch), Gerištof (Kroatisch Geresdorf), Mučindrof (Großmutschen), Pervane (Kleinmut-schen), Veliki Borištof (Großwarasdorf), Mali Borištof (Kleinwarasdorf), Longitolj (Langental) i Mjenovo (Kroatisch Minihof).

• Poljanci, zamieszkujący na wschód od miasta Mattersburg i na zachód od Nežiders-kiego jeziora wsie: Pajngrt (Baumgarten), Rasporak (Draßburg), Otava (Antau), Cogrštof (Zagersdorf), Klimpuh (Klingenbach), Cindrof (Siegendorf), Prodrštof (Wulkaprodersdorf), Trajštof (Trausdorf), Uzlop (Oslip), Vorištan (Hornstein), Šti-kapron (Steinbrunn) i Celindof (Zillingtal).

78 Por.: F. Tobler, K strukturi iseljenoga hrvatskog sridnjega i nižeg plemstva u 16. st. i »familiares«

problem. Symposion Croaticon I. Beč 1974; tenże Migracije hrvatskog srednjeg i nižeg plemstva na području austrijsko-ugarske granice u 16. i 17. stoljeću i problem »familijarija«. Radovi institu-ta za hrvatsku povijest 12. Zagreb 1979.

79 Por. A. Ślęzak: Burgenlandzcy Chorwaci i ich tradycje językowe. Wyd. ATH. Bielsko-Biała 2006;

T. Jelić: Gradišćanski Hrvati u Austriji. Analiza hrvatskih naselja u Gradišću. Zagreb-Koprivnica 1997; I. Kampuš: Povijest i kultura gradišćanskih Hrvata: Zagreb 1995; M. Valentić: Gradišćanski Hrvati od 16. stoljeća do danas. Zagreb 1970; Đ.Vidmarović: Gradišćanskohrvatske teme II.

Crikvenica 1998; B. Vranješ Šoljan: Gradišćanski Hrvati između tradicije i suvremenosti. Zagreb 2005; I. Čizmić, M. Sopta,V. Šakić: op. cit. s. 261-265.

46

• Haci są najbardziej na północ wysuniętą piątą grupą, która zamieszkuje na północny wschód od Jeziora Nežiderskiego wioski Pandrof (Parndorf), Novo Selo (Neudorf bei Parndorf) i Bijelo Selo (Pama).

Część Gradišcianskich Chorwatów zamieszkuje wsie w sąsiednich krajach: w Republice Słowackiej: Hrvatski Grob (Chorvátsky Grob), Hrvatski Jandrof (Jarovce), Devinsko Novo Selo (Devínska Nova Ves) i Čunovo), oraz w Republice Węgierskiej: Hrvatska Kemlja (Ho-rvátkimle), Bizonja (Bezenye), Koljnof (Kópháza), Vedešin (Hidegség), Temerje (Tömörd), Plajgo (Ólmod), Petrovo Selo (Szentpéterfa), Hrvatske Šice (Horvátlövő), Gornji Čatar (Fe-lsőcsatár), Umok (Fertőhomok), Narda, Hrvatski Židan (Horvátzsidány), Prisika (Peresznye) i Unda (Und).

Obecnie grupa ta jest najliczniejszą mniejszości narodową w Republice Austrii (niem.

Republik Österreich) ze wszystkimi prawami jakie im przysługują. Posiadająi instytucje typu:

Hrvatski kulturni centar, Gradišćansko-hrvatski centar (www.hrvatskicentar.at), Znanstveni institut gradišćanskih Hrvata (www.zigh.at), Hrvatsko kulturno društvo u Gradišću (www.hkd.at) i Hrvatsko-gradišćansko kulturno društvo u Beču. Oprócz tego istnieją liczne rodzime instytucje kulturalne: około 30 folklorystycznych grup, 20 amatorskich teatrów.

Szczególną role odgrywa wspólnota kulturowa KUGA (www.kuga.at) w miejscowości Veliki Borištof (Großwarasdorf).

Hrvatsko štamparsko društvo u Željeznom wydaje tygodnik Hrvatske novine, corocz-nie kalendarz oraz książki w gradišćansko-chorwackim języku z rodzimej literatury i nauki (www.hrvatskenovine.at). Hrvatski kulturno-dokumentacioni centar drukuje podręczniki szkolne do dwujęzycznych szkół. Hrvatsko kulturno društvo wydaje czasopismo Hrvatsko glasilo. Manjinska zajednica gradišćanskih Hrvata posiada wszystkie rodzaje mediów: cza-sopisma, programy radiowe i telewizyjne w ramach ÖRF-a– studio Željezno i udziały w stacji radiowej MORA.

Nauka w języku rodzimym odbywa się w dwujęzycznych szkołach w miejscowości Veliki Borištof i w gimnazjum w Borti, Gornja Pulja (Oberpullendorf) i Željezno (Eisenstadt).

2.3.4.2.2. Pozostała diaspora chorwacka w Austrii

Ponadto Republikę Austrii zamieszkują Chorwaci przybyli jako pracownicy zatrud-niani w różnych sektorach Monarchii Austro-Węgierskiej. W okresie międzywojennym, szczególnie w stolicy, byli dobrze zorganizowani posiadając kilka towarzystw, najpierw Wie-deńskie Towarzystwo Chorwackie (Bečansko hrvatsko društvo (1922-1927), następnie w 1930 r. Chorwackie Towarzystwo we Wiedniu (Hrvatsko društvo u Beču), potem od 1934 r. do dziś

47

działające Chorwackie Kulturalne Towarzystwo we Wiedniu (Hrvatsko kulturno društvo u Beču).

Druga masowa fala emigracji do Austrii nastąpiła po II wojnie światowej, kiedy to pod opieką Chorwakiego Czerwonego Krzyża, utworzonego we Wiedniu w 1945 roku, zebrała się liczna grupa uciekinierów (najczęściej byli wojskowi, politycy i duchowienstwo), mająca charakter polityczny, rozmieszczona w obozach w Górnej Austrii, Salsburgu i w Karyntii.

W 1948 r. powstał Caritas croata, który zaczął wydawać czasopismo Glasnik Srca Isusova i Marijina. W miejscach internowania powstały następne towarzystwao charakterze kultural-nym i sportowym, np. Hrvatsko kulturno prognaničko društvo „Lisinski“, Hrvatski iseljenički sportski klub Velebit, Hrvatski sportski klub „Croatia, FC Young Boys, Hrvatsko kulturno društvo „Bleiburg“, Hrvatsko kulturno društvo „Matija Gubec“, itp.

Od połowy lat 60-tych po 80-te XX wieku zauważa się następną falę przesiedleńczą mającą charakter emigracji ekonomicznej, zgodnie z bilateralnym porozumieniem i za zgoda ówczesnych władz państwowych. Wtedy to we Wiedniu zaczyna wychodzić Bilten hrvatskih socijalista/ Bulletin Kraotischer Sozialisten pod redakcją Marko Bagaricia.

Czwarta fala migracyjna objęłą około 94. 000 Chorwatów⁸⁰ po roku 1990, wskutek działań wojewnnych na terenie Chorwacji oraz Bośnii i w Hercegowinie, znaczna ich część zamieszkała w Austrii.

Nie bez znaczenia są tworzone chorwackie stacje misyjne: pierwsza we Wiedniu (1912), potom u Salzburgu (1944), Klagenfurcie (1945), Linzu (1945) Innsbrucku (działa od 1945, formalnie zaś od 1967) w Grazu (1967), St. Pölten (1965) i w Feldkirch (1969).

Obecnie Chorwaci zamieszkujący Republikę Austrii są bardzo dobrze zorganizowani, posiadają dziesiątki towarzystw kulturalnych, związków, klubów sportowych i fundacji. Bli-skość terytorialna z Republika Chorwacji i przynależność do Unii Europejskiej daje im wiel-kie możliwości w zakresie swobodnego przemieszczania się i komunikacji, uzyskiwania pra-cy i studiowania⁸¹.