W 1973 roku, jak juĪ wczeĞniej podkreĞlono, Wojciech àukaszewski opra-cowaá drugą wersjĊ Concertina. W okresie, kiedy powstaáa owa druga wersja, kompozytor byá od dwóch lat dyrektorem PaĔstwowej Szkoáy Muzycznej I i II stopnia w CzĊstochowie. Concertino otworzyáo seriĊ utworów dydaktycznych w jego dorobku35. Nowa redakcja powstaáa z myĞlą o ogólnopolskim konkursie kompozytorskim na utwory dydaktyczne we Wrocáawiu (1973), na którym Con-certino otrzymaáo wyróĪnienie w kategorii dzieá na fortepian i orkiestrĊ. Prawy-konanie odbyáo siĊ 26 maja 1974 w Jeleniej Górze podczas Ogólnopolskiego Przeglądu Uczniów Sekcji Fortepianu Spoáecznych Ognisk Muzycznych (wyk. Wojciech Czekaj lub Ilona Zygáowicz – fortepian36, Waábrzyska Orkiestra Sym-foniczna, dyr. Witold Korecki). W póĨniejszych latach Concertino doczekaáo siĊ kilku prezentacji, m.in.: w 1977 roku na koncercie symfonicznym „Estrada dla Máodych” w Filharmonii CzĊstochowskiej, w 1979 roku na koncercie w Filhar-monii CzĊstochowskiej zatytuáowanym „Dzieci dzieciom” z okazji MiĊdzynaro-dowego Roku Dziecka oraz w 1983 roku w Zielonej Górze na Koncercie M áo-dych Muzyków „Zielona Góra 83”.
ObsadĊ, poza solowym fortepianem, tworzą w utworze nastĊpujące instru-menty: 2 flety, 2 oboje, 2 klarnety, 2 fagoty, 2 waltornie, 2 trąbki, perkusja (clav, trg, pti, tmb, tmp) i kwintet smyczkowy. Dzieáo zachowuje trzyczĊĞciowy ukáad: I: Allegro giocoso, II: Andante, III: Allegro scherzando. Zmianom ulegáa w mi-nimalnym zakresie forma kompozycji, skrócona z 15 do 10 minut (iloĞü taktów: 90 + 63 + 79). Zmniejszony zostaá takĪe aparat orkiestrowy. NajwaĪniejsze zmiany nastąpiáy w partii solowego fortepianu, która zostaáa dopasowana do moĪliwoĞci manualnych uczniów szkóá muzycznych I stopnia (Por. przykáady
34
Zob. takĪe: M. àukaszewski, Wojciech àukaszewski. ĩycie i twórczoĞü, s. 47–48 i 115–116.
35 Są to, oprócz Concertina, nastĊpujące utwory: druga wersja Czterech miniatur na klarnet i fortepian z 1963 r., opracowana w 1974 r. na dwa flety i klarnet, Siedem piosenek dla dzieci na gáos i fortepian (1977), Wariacje na temat „UĞnijĪe mi, uĞnij” na fortepian (1977) oraz
Pre-ludium na akordeon (1978). Do tego nurtu przynaleĪą takĪe wczeĞniejsze kompozycje àuka-szewskiego: Kaprys na skrzypce i fortepian (1963) oraz dwie fortepianowe Sonatiny (1963).
36
Informacje podane w programie koncertu nie pozwalają zweryfikowaü, który z wymienionych wykonawców zagraá Concertino W. àukaszewskiego.
máodych, wyróĪniających siĊ w sztuce pianistycznej uczniów szkóá muzycznych I stopnia, a takĪe ognisk muzycznych. Utwór ma wiĊc charakter raczej dydak-tyczny, ale nie rezygnuje z pewnych rozwiązaĔ bardziej ambitnych. Wykonawca odnajdzie w nim problemy techniczne o róĪnorodnym stopniu trudnoĞci, a nawet o wyraĨnym zabarwieniu wirtuozowskim. Niektóre fragmenty kantylenowe wymagają jednak dojrzaáoĞci muzycznej, wraĪliwoĞci na walory brzmieniowe, samodzielnej i przemyĞlanej interpretacji (zwáaszcza w czĊĞci Ğrodkowej utwo-ru). Zamiarem moim byáo wypeánienie pewnej luki w tego rodzaju literaturze fortepianowej dającej wykonawcom moĪliwoĞci wczeĞniejszego muzykowania z zespoáem orkiestrowym”37.
Przykáad 22. W. àukaszewski, Concertino (wersja 1973), cz. I: Allegro giocoso, t. 1–3, partia
fortepianu
37 W. àukaszewski, komentarz do utworu Concertino na fortepian i orkiestrĊ, [w:] omówienie programu koncertu symfonicznego „Estrada dla máodych”, CzĊstochowa 3 VI 1977; cyt. za: M. àukaszewski, Wojciech àukaszewski. ĩycie i twórczoĞü, s. 116.
Przykáad 23. W. àukaszewski, Concertino (wersja 1973), cz. II: Andante, t. 1–4
Przykáad 24. W. àukaszewski, Concertino (wersja 1973), cz. III: Allegro scherzando, t. 1–2,
partia fortepianu
5. Postscriptum
W caáoĞci Concertino (1964) jest utworem napisanym zrĊcznie, z wyczu-ciem orkiestrowej kolorystyki i znajomoĞcią faktury fortepianowej. Partia orkie-stry na równi z instrumentem solowym wspóátworzy narracjĊ muzyczną. Wanda Malko zauwaĪa: „W partii fortepianu, zwáaszcza w czĊĞci I, twórca Ğwiadomie wzoruje siĊ na stylu Prokofiewowskim. CaáoĞü utworu ma mimo to wyraĨne znamiona indywidualnoĞci twórczej, dominujące w Andante cantabile. LekkoĞü i przejrzystoĞü instrumentacji wykazuje bliskie pokrewieĔstwo z wzorcami fran-cuskimi”38.
38
W. Malko, omówienie do programu koncertu kompozytorskiego Wojciecha àukaszewskiego, CzĊstochowa 25 V 1973; cyt. za: M. àukaszewski, Wojciech àukaszewski. ĩycie i twórczoĞü, s. 103.
dzy czĊĞciami, a takĪe sam gatunek – Concertino, chĊtnie stosowany przez twórców z krĊgu paryskiej szkoáy neoklasycznej i ich polskich naĞladowców (podobnie jak Sonatina i Toccata). MoĪliwe, Īe na wybór neoklasycznej estetyki wpáyw mieli profesorowie àukaszewskiego w warszawskiej PWSM: Szeligow-ski i Paciorkiewicz, których twórczoĞü w znacznej mierze byáa zorientowana wáaĞnie neoklasycznie.
Na wzorce neoklasyczne w Concertinie Wojciecha àukaszewskiego wskazu-ją takĪe takie elementy, jak: groteskowo-sarkastyczny wyraz (aluzje do stylu Prokofiewowskiego), przyjmujący niekiedy formĊ pastiszu, staáa pulsacja i mo-toryka przebiegu dĨwiĊkowego, ostinatowoĞü, wyróĪnienie rytmiki jako czynni-ka nadrzĊdnego, formotwórczego i wyrazowego, wreszcie budowa poszczegól-nych czĊĞci (pierwsza przypomina formĊ allegra sonatowego, trzecia – ronda). Do istotnych cech utworu naleĪy takĪe waĪna rola perkusji, barwna instrumenta-cja, zastosowanie polifonii, dialogowanie fortepianu z róĪnymi grupami orkie-stry, wykorzystanie techniki fugato w finale, wyraĨne, áatwo wpadające w ucho tematy.
Concertino jest dzieáem wirtuozowskim, lecz o niezbyt wysokim stopniu trudnoĞci, co umoĪliwia wykonanie utworu przez uczniów szkoáy muzycznej II stopnia. ĝwiadome zaáoĪenia dydaktyczne ma dopiero druga wersja Concerti-na (1973), przezConcerti-naczoConcerti-na dla zdolniejszych uczniów szkóá muzycznych I stopnia.
Na zakoĔczenie rozwaĪaĔ posáuĪĊ siĊ refleksją prof. Marka Podhajskiego, który w odniesieniu do twórczoĞci i aktywnoĞci publicystycznej mojego Ojca zauwaĪyá: „Nie ulega wątpliwoĞci, Īe caáoksztaát dziaáalnoĞci Wojciecha àuka-szewskiego wpisuje siĊ znacząco w panoramĊ zjawisk, związanych z szeroko rozumianym Īyciem muzycznym Polski, zwáaszcza w dziesiĊcioleciu 1967–1977. Mam tu na myĞli nie tylko jego dokonania kompozytorskie, które dokumentuje bogata dyskografia [...], ale takĪe jego dziaáalnoĞü organizacyjną i spoáeczną na rzecz rozwoju kultury muzycznej ziemi czĊstochowskiej”39.
39
M. Podhajski, fragment recenzji wydawniczej opublikowany na rewersie okáadki ksiąĪki: W. àukaszewski, Muzyczne interludia...
Summary
Wojciech àukaszewski’s Concertino as an example of blending tradition with modernity
The present article analyses the Concertino for piano and orchestra (1964) by Wojciech àukaszewski, a composer whose entire career was associated with the town of CzĊstochowa. Apart from the fragments of my M.A. dissertation and brief sections of my monograph on the composer, the work has not been the subject of any deep musicological analysis.
Neo-Classical in style, the Concertino for piano and orchestra was written in 1964, during àukaszewski’s fourth year of studies at the State Higher School of Music, in the class of Professor Tadeusz Paciorkiewicz. It was àukaszewski’s first large-scale composition and also his first orchestral score (his output until then comprised solely songs, chamber works and piano pieces). The 15 minute-long Concertino took àukaszewski almost a year to complete.
The composition falls into three contrasting movements: I Allegro giocoso, II Andante cantabile, III Allegro scherzando. The piano is accompanied by sym-phony orchestra consisting of double woodwind (2 flutes, 2 oboes, English horn, 2 clarinets, 2 bassoons), two horns and two trumpets, percussion (triangle, ket-tledrum, cymbals, big drum, timpani, xylophone) and strings.
The first movement (116 bars) is of a lively character, with a sense of mobil-ity, a permanent quaver-based pulse and a prominent role assigned to rhythm. The piano is the dominant instrument, its virtuoso part conducting a dialogue with various instrumental groups, as a result of which the role of the orchestra is not confined to accompaniment but co-creates the lively development of the musical material. The colouristic effects of the orchestral writing is an important feature of this movement. Allegro giocoso follows the pattern: ABA1 + Coda.
The central movement of the Concertino (91 bars) stands in contrast to the work’s outer movements, in terms of expression, texture and stylistic features. A song-like melodic line and a multi-layered, slightly polyphonic texture are assigned priority. The dynamics are generally piano, with slight inclinations towards mezzoforte and several times towards forte and fortissimo (at the two climaxes). Andante cantabile is a homogenous movement, in which the conti-nuum of form proceeds in a linear way, smoothly flowing from the opening three-part motif to the last note.
The third movement (132 bars) has an ABA1 structure. In view of the fre-quent returns of the light and somewhat teasing theme, introduced by the piano, this Allegro scherzando can also be treated as a rondo. The shape of the music
sive factor, and the structure of individual movements (the first reminiscent of sonata allegro and the third of rondo). The work’s significant features also in-clude an important role for percussion, colourful instrumentation, the use of polyphony, the dialogue of the piano and various instrumental groups, the use of fugato in the finale and distinct, ear-catching themes.
In 1973 Wojciech àukaszewski made another version of the Concertino, de-signed for teaching purposes, where the original material was simplified to a large extent, including its instrumentation.