„Biblioterapia – dobrostan – zdrowie” to cykl czytelniczo-rozwojowy, którego celem jest zaprezentowanie inicjatyw (działań), a także recenzji wybranych publikacji do pracy biblioterapeutycznej (i nie tylko) w zakresie rozwijania i wzmacniania
dobrostanu (zdrowia) psychospołecznego dzieci, młodzieży, a także osób dorosłych.
W Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Opolu – Filii w Kluczborku realizowany jest projekt psychoedukacyjny „Uważność”, którego celem jest rozwijanie koncepcji uważności wśród uczniów szkół podstawowych. W ramach obchodów Ogólnopolskich Dni Uważności 2019, które odbyły się w bibliotece, omawiano zawartość
merytoryczną, metody pracy oraz ogólną organizację tego przedsięwzięcia z opiekunami i wychowawcami potencjalnych uczestników projektu.
I. Uważność w szkole – korzyści
Uważność (ang. mindfulness – uważna obecność, pełnia obecności) to nic innego, jak świadome doświadczanie bieżącej chwili (bieżącego momentu), bez oceniania i z ciekawością. Pełniejsze dostrzeganie, zauważanie tego, czego doświadcza moje ciało (sygnały, które wysyła), co dzieje się w moich myślach oraz emocjach. Obserwacja i zaciekawienie tym, co mnie otacza, ale także uważność w budowaniu relacji z drugim człowiekiem („ja” ukierunkowane na uważną obecność drugiej osoby).
Jakie są korzyści z uważności w szkole? Udzielając odpowiedzi, należy przede wszystkim wykazać, że praktyka uważności może pomóc dzieciom i młodzieży w osiąganiu lepszych wyników w nauce, a także, co ważne, uporać się z różnego rodzaju wyzwaniami i trudnościami rozwojowymi, jakie stawia przed nimi
codzienność oraz stres szkolny. Lista korzyści z podejmowanej praktyki jest bardzo obszerna, warto wymienić kilka, a mianowicie: lepsza koncentracja uwagi, rozwój empatii, podniesienie samooceny i poczucia własnej wartości oraz cierpliwości, uzyskanie dystansu do trudnej sytuacji, itp.
II. Uważność w szkole – trening uważności
Trening uważności można wprowadzić do środowiska szkolnego kilkuetapowo, a mianowicie włączając w jego przebieg zarówno uczniów, jak i nauczycieli oraz
informacyjne, podczas którego zostanie omówiony temat uważności, tzn. czym ona jest i w jaki sposób możemy ją ćwiczyć (praktykować) na co dzień. Po to również, aby nauczyciele i rodzice wiedzieli, w czym dzieci/młodzież będą brały udział i jak wygląda struktura tego rodzaju zajęć (w ramach projektu). Dodatkową propozycją jest przedstawienie i omówienie literatury oraz przeprowadzenie treningu uważności dla nauczycieli i rodziców.
Trening uważności jest formą zajęć o charakterze psychoedukacyjnym i może sam w sobie przebiegać jako trening uważnego patrzenia (oglądania), słuchania, wąchania i jedzenia (smakowania), uważnego ruchu, obserwacji oddechu, a także wyciszenia, skupienia uwagi na odczuciach oraz obserwacji odczuć z ciała.
III. Projekt: cele, grupa docelowa, realizacja i struktura
Projekt psychoedukacyjny „Uważność” jest realizowany w celu wyposażenia uczniów w wieku 7-12 lat w podstawowe kompetencje społeczno-emocjonalne w zakresie rozwijania postawy uważności w codziennym życiu, nauki koncentracji i uważnego, świadomego podejścia do otaczającej rzeczywistości, rozwijania umiejętności
radzenia sobie ze stresem i trudnymi emocjami. Grupę docelową stanowią uczniowie szkół podstawowych (klasy I-VI).
Realizacja i struktura:
Zajęcia psychoedukacyjne połączone z treningiem uważności odbywają się według założeń organizacyjnych trzy/cztery razy w miesiącu (częstotliwość spotkań może ulec zmianie).
Wsad merytoryczny projektu stanowi siedem tytułów książek w ramach serii Kraina Uważności wydanych przez Wydawnictwo Poznańskie, których autorką jest Agnieszka Pawłowska. Każdy odrębny tytuł to postać innego bohatera, przedstawiająca
uważność w kontekście codziennego funkcjonowania.
Projekt składa się z ośmiu tematów (jeden temat = jedne zajęcia):
- Piękno uważności – motto przewodnie: Każdy z nas jest wyjątkowy!
- Magia uważności – motto przewodnie: Życie „tu i teraz” jest przecież takie ciekawe!
- Smak uważności – motto przewodnie: Jedzenie to świetny moment na ćwiczenie uważności!
- Energia uważności – motto przewodnie: Obserwowanie z ciekawością i bez oceniania!
- Siła uważności – motto przewodnie: Ważne, aby odnaleźć swój własny sposób na bycie uważnym!
- Odwaga i uważność – motto przewodnie: Dzięki uważności strach przestaje być wrogiem – staje się częścią życia!
- Komunikacja i uważność – motto przewodnie: Uważna komunikacja pozwala mi rozumieć/słuchać i być rozumianym/wysłuchanym!
Powyższe tematy traktują o potędze uważności, ukazując jej różne oblicza
(perspektywy). Na zakończenie projektu, uczniowie realizują ostatni, ósmy, temat, którym jest: Uważność i Klasowa Mapa Uważności. Spotkanie ma charakter
podsumowujący, a stworzona KMU (wytwórnik) stanowi jego formę wizualną.
Struktura zajęć:
1. Rozpoczęcie zajęć: rozmowa kierowana (wprowadzenie do tematu) oraz ćwiczenie uważności: pauza-cisza.
2. Temat główny – seans głośnego czytania, analiza/omówienie tekstu literackiego.
3. Ćwiczenie(a) uważności (związane z tematem głównym zajęć).
4. Aktywność twórcza (według uznania nauczyciela: może, ale nie musi być).
5. Zakończenie zajęć: rozmowa kierowana (podsumowanie tematu) oraz ćwiczenie uważności: pauza-cisza.
Czas: realizowany temat 2x45 minut (minimum dwie jednostki dydaktyczne) IV. Bibliografia
Wydawnictwa zwarte:
1) Agnieszka Pawłowska, Kotka Wiktoria i magia uważności, Poznań 2015.
2) Agnieszka Pawłowska, Lew Staszek i siła uważności, Poznań 2015.
3) Agnieszka Pawłowska, Nietoperzyca Kaja i piękno uważności, Poznań 2015.
4) Agnieszka Pawłowska, Przyjaciele z Krainy Uważności – komunikacja, Poznań 2017.
5) Agnieszka Pawłowska, Szczurek Rysio i smak uważności, Poznań 2015.
6) Agnieszka Pawłowska, Tygrysek Erwinek i energia uważności, Poznań 2015.
7) Agnieszka Pawłowska, Wilczek Leon - odwaga i uważność, Poznań 2017.
Artykuły z czasopism:
8) Marta Komorowska, Czy istnieje potrzeba uczenia dzieci uważności?, „Remedium”
2015, nr 7/8, s. 53-55.
9) Eryk Ołtarzewski, Gimnastyka mózgu: trening samokontroli, „Życie Szkoły” 2018, nr 3, s. 20-23.
10) Magdalena Goetz, Mindfulness w szkole, „Głos Pedagogiczny” 2018, nr 96, s. 46-49.
11) Marta Molińska, Uważność – dlaczego tak wiele dzieci ma z nią problem?,
„Remedium” 2019, nr 12, s. 5-7.
13) Eryk Ołtarzewski, Uważność w edukacji wczesnoszkolnej, „Życie Szkoły” 2019, nr 2, s. 29-35.
Justyna Jurasz RZPWE PBW
Nauczyciel bibliotekarz, biblioterapeuta
Członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego