MAŁOPOLSKIEGO — BADANIA PILOTAŻOWE Katedra Żywienia Człowieka Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie
Kierownik: prof. dr hab. inż. T. Leszczyńska
Celem pracy była ocena wykorzystania przypraw wśród mieszkańców województwa Małopolskiego. Na podstawie przeprowadzonych badań wyka-zano, że najczęściej wybieranymi roślinami przyprawowymi, niezależnie od wieku i płci, są: czosnek, pieprz, cebula, pietruszka nać, chrzan oraz bazylia. Codzienne stosowanie przypraw deklarowały osoby w zakresach wiekowych: 21-30 i 41-50 lat. Najczęściej doprawianymi potrawami były dania mięsne oraz zupy.
Hasła kluczowe: przyprawy, preferencje, częstotliwość stosowania Key words: spices, preferences, frequency of spices consumption
Rośliny przyprawowe charakteryzują się swoistym smakiem, aromatem oraz wieloma właściwościami, wśród których coraz częściej podkreśla się ich potencjal-ne znaczenie prozdrowotpotencjal-ne. Wykazują opotencjal-ne m.in. działanie antyoksydacyjpotencjal-ne, bakte-riobójcze, uspokajające, moczopędne, przeciwmiażdżycowe, przeciwnowotworowe, przeciwkaszlowe, przeciwgorączkowe, pobudzające czynność układu pokarmowe-go oraz oddechowepokarmowe-go. Prozdrowotne właściwości roślin przyprawowych wynikają z obecności w nich składników biologicznie aktywnych. Zaliczamy do nich m.in. alkaloidy, flawonoidy, olejki eteryczne, witaminy oraz łatwo przyswajalne mikro- i makroelementy (Fe, Cu, Co, Mn, Se, Zn) (1-5). Składniki te są również ważnym elementem systemu antyoksydacyjnego i wzmacniają organizm do walki z wolnymi rodnikami, ograniczając ryzyko chronicznych chorób niezakaźnych (6).
Celem pracy była ocena powszechności stosowania roślin przyprawowych oraz częstotliwości ich wykorzystywania w gospodarstwach domowych. W prze-prowadzonych badaniach brano pod uwagę płeć oraz wiek ankietowanych osób.
R. Bieżanowska-Kopeć i inni
278 Nr 3
MATERIAŁ I METODY
Badaniami ankietowymi objęto łącznie 150 osób przydzielonych do dwóch pod-grup, w zależności od płci (88 kobiet oraz 62 mężczyzn) i zakresów wiekowych (tab. I), z województwa małopolskiego. Do badań wykorzystano ankietę
opra-cowaną w Katedrze Żywienia Człowieka Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, dotyczącą rodzaju i częstotliwości stosowanych przypraw oraz najczęściej dopra-wianych potraw.
W zależności od płci i wieku respondentów oceniano preferencje, dotyczące wy-boru stosowanych, spośród trzydziestu ośmiu, różnych przypraw i roślin przypra-wowych (tab. II).
Ocenę statystyczną istotności różnic w preferencjach oraz częstotliwości spoży-cia wymienionych przypraw, w zależności od płci i wieku respondentów, przepro-wadzono przy pomocy programu Statistica 10, stosując test chi-kwadrat Pearsona, przy poziomie istotności p≤0,05.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
W niniejszych badaniach wykazano, że najczęściej wybieranymi przyprawami wśród ankietowanych, niezależnie od płci i wieku, były czosnek, pieprz i cebula (tab. II). Takiej odpowiedzi udzieliło odpowiednio: 85%, 85% i 83% responden-tów. W dalszej kolejności wskazywano: nać pietruszki, bazylię i ziele angielskie (76%, 69% i 69%). Przyprawami, najrzadziej używanymi przez ankietowanych były: anyż (8%), szafran (7%) i kmin rzymski (3%). Prawie wszystkie ankietowane kobiety (94%) i dwie trzecie mężczyzn (73%) zadeklarowało stosowanie czosnku do przyprawiania potraw. Jednocześnie porównywalna liczba mężczyzn (77%) chętnie używała pieprzu. Biorąc pod uwagę zakresy wiekowe stwierdzono, że osoby <20 roku życia (grupa 1), preferowały cebulę, natomiast respondenci z zakresu 51-60 lat
Tabela I. Charakterystyka respondentów Table I. Respondents’ profiles
L.p. wiekowyZakres Age range
Liczba kobiet/ No
of women (K) Liczba mężczyzn/ No of men (M) respondentów/ Respondents Odsetek ogółu percentage (n) (%) (n) (%) (1) <20 9 10 6 10 10 (2) 21-30 34 39 28 45 41 (3) 31-40 14 16 10 16 16 (4) 41-50 12 14 7 11 13 (5) 51-60 12 14 6 10 12 (6) >60 7 8 5 8 8 SUMA/ Total 88 100 62 100 100
279 Preferencje i częstotliwość stosowania roślin przyprawowych
Nr 3
Tabela II. Powszechność stosowania przypraw Table II. Habitual spices application
Przyprawa/ Spice
Liczba zaznaczonych odpowiedzi/ Marked answers Razem/ Total Odsetek ogółu Respondentów/ Respondents Percentage Płeć/
Gender Zakresy wiekowe/ Age range (K) (M) (1) (2) (3) (4) (5) (6) Czosnek/ Garlic 83 45 12 54 21 17 15 9 128 85,3 Pieprz/ Pepper 79 48 12 53 20 17 15 10 127 84,6 Cebula/ Onion 78 45 14 51 18 16 15 9 123 82,6 Pietruszka nać/ Parsley leaves 77 37 9 49 21 15 13 7 114 76,0 Bazylia/ Basil 75 29 8 44 21 14 11 6 104 69,3 Ziele angielskie 66 37 8 44 12 15 15 9 103 68,7 Liście laurowe 67 31 5 42 17 14 12 8 98 65,3 Oregano 62 32 6 49 13 14 7 5 94 62,3 Zioła prowansalskie 62 30 7 42 16 14 8 5 92 61,3 Koper 66 24 10 35 15 12 11 7 90 60,0 Majeranek 61 25 6 42 9 14 9 6 86 57,3 Cynamon 65 20 8 38 12 12 9 6 85 56,7 Curry 58 26 7 41 11 14 6 5 84 56,0 Seler 63 21 5 31 14 13 13 8 84 56,0 Chrzan 54 28 4 22 18 15 16 7 82 54,7 Kminek 59 22 6 29 11 15 14 7 81 54,0 Mięta 54 21 5 33 16 10 6 5 75 50,0 Gałka muszkatołowa 40 23 4 30 7 11 8 3 63 42,0 Imbir 40 22 6 25 9 12 7 3 62 41,3 Goździki 44 17 7 23 5 13 8 5 61 40,7 Tymianek 44 13 4 27 2 12 6 6 57 38,0 Lubczyk 37 16 4 19 9 10 7 4 53 35,3 Wanilia 35 13 4 19 7 11 5 2 48 32,0 Gorczyca 32 10 2 14 6 8 8 4 42 28,0 Kurkuma 28 14 3 17 8 8 2 4 42 28,0 Papryka gałęzista 22 10 3 25 2 2 0 0 42 28,0 Rozmaryn 28 11 3 13 10 10 1 2 39 26,0 Estragon 25 13 3 9 5 10 6 5 38 25,3 Melisa 26 12 3 13 6 8 5 3 38 25,3 Kolendra 21 11 1 10 7 7 3 4 32 21,3 Papryka roczna 31 11 4 29 4 2 1 2 32 21,3 Szałwia 18 4 2 8 3 5 2 2 22 14,7 Czarnuszka 13 6 3 6 5 4 1 0 19 12,7 Jałowiec 16 3 1 9 1 4 3 1 19 12,7 Cząber 14 4 1 8 2 4 1 2 18 12,0 Anyż 9 3 0 5 1 2 1 3 12 8,0 Szafran 7 4 0 3 3 2 0 3 11 7,3 Kmin rzymski 3 1 1 2 0 1 0 0 4 2,7 SUMA/ Total 1662 742 190 1014 367 387 270 177 2404
R. Bieżanowska-Kopeć i inni
280 Nr 3
(grupa 5), spożywali najczęściej chrzan (89%). Nie stwierdzono istotnego wpływu czynnika płci i wieku na preferencje wybieranych przypraw (p>0,05).
W odniesieniu do prezentowanych badań, również w Indiach wskazuje się na wysokie spożycie czosnku i cebuli (7). W Norwegii przeprowadzono badania, okre-ślające wielkość oraz częstotliwość spożycia ziół i przypraw wśród osób dorosłych. W badaniach tych także nie wykazano istotnych statystycznie różnic w spożyciu ziół i przypraw w odniesieniu do płci. Spośród dwudziestu siedmiu różnych przy-praw tylko pięć z nich (bazylia, cynamon, oregano, pieprz, curry) były spożywane przez 1/3 badanej populacji Podobnie jak w niniejszych badaniach, najczęściej uży-waną przyprawą był pieprz (8). Z kolei Różański (9) w swojej pracy dyplomowej wykazał, że najbardziej znaną i rozpoznawaną rośliną przyprawową jest czosnek zwyczajny. Pomimo, iż kobiety częściej niż mężczyźni sięgają po tego typu surowce roślinne, to istotnych statystycznie różnic w zależności od płci nie stwierdził.
Z przeprowadzonych badań wynika, że ponad połowa ankietowanych stosowała przyprawy codziennie, natomiast niecałe 3% respondentów nigdy nie uwzględniało przypraw (tab. III). Prawie 3/4 ankietowanych kobiet (69%) i 1/3 mężczyzn (31%) deklarowało codzienne używanie przypraw w gospodarstwie domowym, co na-leży zaliczyć do pozytywnych nawyków żywieniowych. Nie wykazano istotnych statystycznie różnic w częstotliwości stosowania przypraw, w zależności od płci (p>0,05). Przeważająca liczba ankietowanych osób z wszystkich grup wiekowych deklarowała codzienne stosowanie przypraw i roślin przyprawowych. Wyjątek sta-nowili respondenci z trzeciej grupy (31-40 lat), którzy w większej liczbie zadeklaro-wali stosowanie przypraw 4-6 razy w tygodniu, w przeciwieństwie do najmłodszej grupy osób (1), w której nikt nie wybrał takiej odpowiedzi.
Tabela III. Częstotliwość stosowania przypraw przez ankietowanych Table III. Spices consumption frequency
Częstotliwość/ Frequency
Liczba zaznaczonych odpowiedzi
Odsetek ogółu respondentów Płeć Zakresy wiekowe
Razem (K) (M) (1) (2) (3) (4) (5) (6) Codziennie/ Everyday 61 19 10 32 9 14 8 5 80 53,3 4-6 razy w tygodniu/ 4-6 times a week 23 13 0 17 12 1 5 3 36 24,0 1-3 razy w tygodniu/ 1-3 times a week 4 14 2 10 0 2 2 2 18 12,0 Sporadycznie/ sporadically 0 8 2 1 2 0 2 1 8 5,3 Rzadko/ Rarely 0 4 1 2 0 0 1 0 4 2,7 Nigdy/ Never 0 4 0 0 1 2 0 1 4 2,7 SUMA/ TOTAL 88 62 15 62 24 19 18 12 150 100,00
281 Preferencje i częstotliwość stosowania roślin przyprawowych
Nr 3
W niniejszych badaniach, pozytywnym zjawiskiem jest fakt, że spośród ankie-towanych grup wiekowych <20, 21-30 i 51-60 lat nie było żadnej osoby, która nie używałaby w ogóle przypraw. Wykazano istotnie statystyczną zależność pomiędzy wiekiem a częstotliwością używania przypraw (p<0,05).
Respondenci najczęściej dodawali przyprawy i rośliny przyprawowe do dań mię-snych (83% ankietowanych), zup (75%), sosów (68%) oraz sałatek i surówek (66%). Zarówno kobiety (93%) jak i mężczyźni (69%) przyprawami wzbogacali głównie potrawy mięsne, natomiast najrzadziej komponowali je z kanapkami, napojami al-koholowymi oraz potrawami rybnymi. Żaden z mężczyzn nie wskazał kanapek jako doprawianego przez siebie posiłku.
Ankietowane osoby poniżej 20 lat najczęściej preferowały doprawianie zup, na-tomiast w pozostałych grupach wiekowych były to potrawy mięsne. Do potraw, takich jak: napoje alkoholowe, ryby i kanapki najrzadziej dodawano przyprawy. Nie stwierdzono istotnych zależności pomiędzy płcią i wiekiem, a wybieranymi przez ankietowanych potrawami (p>0,05).
W dostępnej literaturze, pomimo iż liczne badania potwierdzają prozdrowotne właściwości roślin przyprawowych oraz wzrost wykorzystania, niewiele jest badań gromadzących informacje o szacunkowym ich spożyciu przez ludzi (7, 10-12). Na-wet w Azji, gdzie prawdopodobne spożycie przypraw jest najwyższe, brakuje badań określających rodzaje i ilości stosowanych przypraw (13, 14).
Na podstawie danych z FAO STAT, z 2007 roku, potwierdza się wzrost zużycia przypraw na świecie. Szczególnie wysokie spożycie zaobserwowano w Indiach.
Tabela IV. Potrawy wybierane przez ankietowanych jako najczęściej przyprawiane Table IV. Dishes habitually spiced by respondents
Potrawa/ Dish
Ilość zaznaczonych odpowiedzi
Odsetek ogółu respondentów Płeć Zakresy wiekowe
Razem (K) (M) (1) (2) (3) (4) (5) (6)
Mięsa/ Meat 82 43 11 52 21 17 14 10 125 83,3 Zupy/ Suop 77 36 12 47 18 14 13 9 113 75,3 Sosy/ Sauce 72 30 3 42 20 15 13 9 102 68,0 Sałatki i surówki/ Salads 69 30 8 46 14 13 11 7 99 66,0
Przetwory owocowo- warzywne 37 10 1 17 7 8 9 5 47 31,3 Desery 31 8 4 17 6 7 2 3 39 26,0 Napoje 25 12 4 16 3 4 7 3 37 24,0 Napoje alkoholowe 2 3 0 4 0 1 0 0 5 3,3 Ryby 2 1 0 3 0 0 0 0 3 2,0 Kanapki 2 0 0 1 0 0 1 0 2 1,3 SUMA 399 173 43 245 89 79 70 46 572
R. Bieżanowska-Kopeć i inni
282 Nr 3
Przeprowadzone badania wykazują, że najczęściej stosowanymi przyprawami były tam: imbir, kurkuma, szafran, chili i kolendra. Są to przyprawy charakterystyczne dla tego regionu świata (7). W niniejszych badaniach do najczęściej używanych przypraw zaliczono: cebulę, chrzan, czosnek, pietruszkę nać oraz pieprz. Na tej podstawie można stwierdzić, że najczęściej wybieranymi przyprawami są rośliny charakterystyczne dla kuchni danego regionu.
WNIOSKI
1. Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano, że najczęściej wybieranymi roślinami przyprawowymi, niezależnie od wieku i płci są: czosnek, pieprz, cebu-la, pietruszka nać, chrzan oraz bazylia.
2. Płeć nie wpływa na częstotliwość stosowania przypraw.
3. Istotny wpływ czynnika wieku stwierdzono w odniesieniu do częstotliwości stosowania przypraw. Codzienne ich stosowanie deklarowały najczęściej osoby w wieku 21-30 i 41-50 lat, a cztery-sześć razy w tygodniu w wieku 21-30 oraz 31-40 lat.
4. Najczęściej doprawianymi potrawami, niezależnie od wieku i płci, były dania mięsne oraz zupy.
R . B i e ż a n o w s k a - K o p e ć , T. L e s z c z y ń s k a , M . P y s z A PILOT STUDY OF PREFERENCES AND FREQUENCY OF USINGE SPICES
BY MAŁOPOLSKA REGION INHABITANS S u m m a r y
The aim of the study was to evaluate spices consumption frequency among Malopolska Region inhabitants. Garlic, pepper, onion, parsley leaves, horseradish and basil were observed to be the most frequently selected plants spices; neither age nor gender were found to be spices usage determinants, though women more often than men tended to use these spices. People within the age ranges of 21-30 and 41-50, declared that they used spices every day. Meat dishes and soups were spiced most habitually.
PIŚMIENNICTWO
1. Zaręba S., Wyszogrodzka-Koma L., Kot A.: Ocena zawartości wapnia i magnezu w wybranych ziołach i preparatach ziołowych. Bromat. Chem. Toksykol., 2009; 42(3): 787-792. – 2. Kopeć A., Piąt-kowska E., Leszczyńska T., Sikora E.: Healthy properties of garlic. Curr. Nutr. Food Sci., 2013; 9(1): 59-64. – 3. Ahmad N., Fazal H., Abbasi B.H., Farooq S., Ali M., Khan M.A.: Biological role of Piper nigrum L. (Black pepper): A review. Asian Pac. J. Trop. Biomed., 2012; 2(3): 1945-1953. – 4.Szczawińska M.E., Szczawiński J., Czapska A., Jackowska-Tracz A.: Właściwości przeciwbakteryjne heksanowego i wod-nego ekstraktu chrzanu w stosunku do pałeczek Salmonella. Act. Sci. Pol. Med. Vet., 2008; 7(3): 65-73.
283 Preferencje i częstotliwość stosowania roślin przyprawowych
Nr 3
– 5. Weil M.J., Zhang Y., Nair M.G.: Tumor cell proliferation and cyclooxygenase inhibitory constituents in horseradish (Armoracia rusticana) and wasabi (Wasabia japonica). J. Agric. Food Chem., 2005; 53: 1440-1444. – 6. Ulewicz-Magulska B., Wesołowski M.: Analiza porównawcza zawartości wybranych biopierwiastków w ziołach o właściwościach leczniczych i przyprawowych. Bromat. Chem. Toksykol., 2012; 45(1): 5-11. – 7. Ferrucci L.M.., Daniel C.R., Kapur K., Chadha P., Shetty H., Graubard B.I., George P.S., Osborne W., Yurgalevitch S., Devasenapathy N., Chatterjee N., Prabhakaran D., Gupta P.C., Mathew A., Sinha R.: Measurement of spices and seasonings in India: Opportunities for cancer epidemiology and prevention. Asian Pac. J. Cancer Prev., 2010; 11(6): 1621-1629. – 8. Carlsen M.H., Blomhoff R., Andersen L.F.: Intakes of culinary herbs and spices from a food frequency questionnaire evaluated against 28-days estimated records. Nutr. J., 2011; 10: 1186/1475-2891-10-50. – 9. Różański M.: Bezpieczeństwo stosowania produktów pochodzenia naturalnego w Europie i Ameryce Północnej. Warszawa, 2012. – 10. Billing J., Sherman P.W.: Antimicrobial functions of spices: why some like it hot. Q. Rev. Biol., 1998; 73(1): 3-49.
11. Tapsell L.C., Hemphill I., Cobiac L. i in.: Health benefits of herbs and spices: the past, the present, the future. Med. J. Aust., 2006; 185(Suppl 4.): 21-28. – 12. Kaefer C.M., Milner J.A.: The role of herbs and spices in cancer prevention. J. Nutr. Biochem. 2008; 19: 347-361. – 13. Lindeberg S., Lundh B.: Ap-parent absence of stroke and ischaemic heart disease in a traditional Melanesian island: a clinical study in Kitava. J. Intern. Med., 1993; 233(3): 269-275. – 14. Lipoeto N.I., Agus Z., Oenzil F., Wahlqvist M., Wattanapenpaiboon N.: Dietary intake and the risk of coronary heart disease among the coconut-con-suming Minangkabau in West Sumatra, Indonesia. Asia Pac. J. Clin. Nutr., 2004; 13(4): 377-384.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. –XLVII, 2014, 3, str. 284–289
Ewa Błaszczyk, Beata Piórecka, Justyna Dudek, Paweł Jagielski, Małgorzata Schlegel-Zawadzka
PRÓBA OSZACOWANIA SPOŻYCIA KOFEINY WŚRÓD GIMNAZJALISTÓW Z PRZYBOROWA
Zakład Żywienia Człowieka Wydziału Nauk o Zdrowiu Instytutu Zdrowia Publicznego, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Kierownik: prof. dr hab. M. Schlegel-Zawadzka
Wśród młodzieży wiejskiej najczęściej spożywanymi produktami zawiera-jącymi kofeinę są napoje typu cola, kakao oraz herbata czarna ekspresowa. Największe dobowe dawki kofeiny były przyjmowane z herbaty czarnej eks-presowej, napojów energetyzujących oraz kawy czarnej mielonej. Średnia ilość pobranej kofeiny u 75% ogółu badanej młodzieży nie przekraczała 300 mg/ dobę, jednak u blisko 25% uczniów była wyższa niż przyjęta norma dobowa. Hasła kluczowe: kofeina, spożycie, napoje energetyzujące, młodzież gimnazjalna Key words: caffeine, intake, energy drinks, lower secondary school students
Kofeina jest najczęściej stosowaną na świecie substancją psychoaktywną, uży-waną zarówno przez dorosłych i dzieci. Szczególna popularność tej substancji wynika z tego, że jest legalnie dostępna, łatwa do uzyskania a jej konsumpcja jest społecznie akceptowana (1). Badania amerykańskie pokazują, że obecnie 75-98% młodzieży spożywa przynajmniej jedną porcję (kubek/puszka) dziennie napoju zawierającego kofeinę, a 31% spożywa więcej niż dwie porcje (2). Bezpieczeństwo stosowania kofeiny u dzieci zostało zbadane w niewielkim stopniu i nie jest do końca wyjaśnione. Biorąc pod uwagę fakt, że niektóre napoje zawierające kofeinę są skierowane do dzieci i obserwuje się wzrost konsumpcji w tej grupie, istotnym wydaje się poznanie potencjalnych efektów, jakie wywołuje nadmierne spożycie kofeiny (3). Celem niniejszej pracy było przedstawienie częstości spożycia pro-duktów zawierających kofeinę a w szczególności próba oszacowania ilości spoży-wanej kofeiny wśród uczniów gimnazjum.
285 Próba oszacowania spożycia kofeiny wśród gimnazjalistów z Przyborowa
Nr 3
MATERIAŁ I METODY
Badanie przeprowadzono w 2011 roku w Publicznym Gimnazjum w Przyborowie (wieś). Grupę badaną stanowiło 102 uczniów gimnazjum w wieku 13-17 lat. W ba-daniu uczestniczyło 47 dziewcząt (46% uczniów) oraz 55 chłopców (54% uczniów). Średnia wieku ogółu badanych to 14,50±0,96 lat. Większość badanych posiadała rodzeństwo – ponad 96%. Więcej matek badanych uczniów miało zarówno wy-kształcenie średnie (43,1%), jak i wyższe (17,6%) w porównaniu do ojców (odpo-wiednio 34,3% i 12,7%). Jednak to ojcowie byli częściej czynni zawodowo (96,1%) niż matki (57,8%). Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz oceniają-cy spożycie kofeiny przez młodzież oraz wybrane zachowania zdrowotne, w tym żywieniowe. W ocenie jakościowej sposobu żywienia uwzględniono częstotliwość spożycia produktów zawierających kofeinę, natomiast w ocenie ilościowej określo-no średnie dobowe spożycie produktów zawierających kofeinę. Do obliczenia ilości spożytej kofeiny przyjęto wartości, które zostały wyliczone, jako średnia arytme-tyczna z wartości uzyskanych z przeglądu badań analitycznych, które uwzględniały czas parzenia oraz wielkość porcji zużytej na jedną porcję napoju lub produktu (4, 5). Na podstawie zebranych danych obliczono średnie dzienne spożycie kofeiny przez badanych uczniów w mg/osobę. Wyniki przedstawiono, jako medianę (Me) i średnią arytmetyczną (X) dla ilości spożytej kofeiny w ciągu dnia oraz jako śred-nią arytmetyczną (X) i odchylenie standardowe (SD) dla częstotliwości spożycia produktów i napojów. Analizy statystyczne zostały wykonane w programie staty-stycznym SPSS 14.0 Pl. Dla porównania częstotliwości spożycia oraz ilości spoży-wanej kofeiny pomiędzy grupami wg płci posłużono się testem nieparametrycznym U Manna-Whitney’a. W obliczeniach przyjęto poziom istotności α=0,05.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Najczęściej spożywanym napojem zawierającym kofeinę wśród ogółu badanych gimnazjalistów były napoje typu cola (4,38±2,20), kakao (3,08±1,93) oraz herbata czarna ekspresowa (3,03±2,59). Taka struktura zaznacza się w grupie chłopców, natomiast dziewczęta najczęściej sięgały po napoje typu cola, cappuccino oraz kakao. Młodzież ogółem chętniej wybierała czekoladę mleczną (3,21±2,02) niż gorzką (2,18±1,70). Wśród kaw najczęściej wskazywane (ogółem) były cappucci-no (3,00±2,03) i kawa rozpuszczalna (2,58±1,86). Najchętniej wybieraną herbatą (ogółem) była herbata czarna ekspresowa (3,08±2,59). Średnia ilość spożytej kofe-iny przez młodzież gimnazjalną (ogółem) wynosiła 202,34 mg/dobę (Me -140,56 mg/dobę). Dla połowy uczniów dawka kofeiny nie przekroczyła 140,56 mg/dobę. Wartość średnia mieściła się w przyjętej normie, która wynosiła 300 mg/dobę. Chłopcy w ciągu dnia przyjmowali większe ilości kofeiny – średnio 213,52 mg
E. Błaszczyk i inni
286 Nr 3
niż dziewczęta – średnio 189,27 mg/dobę. Ponad 75% (w tym 72,7% chłopców oraz 78,7% dziewcząt) ogółu badanych uczniów przyjmowała kofeinę w ilościach poniżej 300 mg/dobę. Niestety pozostali uczniowie przekroczyli przyjętą normę, niektórzy nawet dwukrotnie. Biorąc pod uwagę niski wiek badanych uczniów (13-17 lat) niepokojącym jest wynik osób przekraczających dobową normę spożycia kofeiny. Największe dawki kofeiny w badanej grupie ogółem przyjmowane były z herbaty czarnej ekspresowej (46,36 mg/dobę), napojów energetyzujących (40,87 mg/dobę) oraz kawy czarnej mielonej (35,87 mg/dobę). Istotne statystycznie róż-nice odnotowano w ilości przyjętej kofeiny z napojów typu cola w zależności od płci (p<0,05) – chłopcy dostarczali tym źródłem do organizmu znacznie większe ilości kofeiny niż dziewczęta. Spożycie kofeiny w mg/dzień z poszczególnych pro-duktów wg największego średniego spożycia kofeiny dla ogółu badanych zostało przestawione w tab. I.
Nieliczne polskie badania zawierają cząstkowe dane dotyczące spożycia ko-feiny, w których zwykle brano pod uwagę częstotliwość spożycia wybranych produktów. Wśród badanych uczniów z Przyborowa, najczęściej spożywanymi produktami zawierającymi kofeinę były m.in. napoje typu cola. Około 40% gim-nazjalistów sięgało po napoje typu cola przynajmniej raz dziennie (chłopcy zdecy-dowanie częściej). Równie popularne napoje typu cola były wśród gimnazjalistów z pomorskiego (6), małopolscy chłopcy istotnie częściej niż dziewczęta pili te napoje (7). W grupie niemieckich uczniów w wieku 6-18 lat chłopcy częściej niż dziewczęta (p<0,0001) konsumowali napoje zawierające kofeinę (8). Stosunkowo duża liczba badanych gimnazjalistów (12,8%) piła przynajmniej raz dziennie na-poje energetyzujące, z tego chłopcy znacznie częściej. W Stanach Zjednoczonych 30-50% nastolatków systematycznie konsumuje napoje energetyzujące. Spożywa-nie napojów energetyzujących przez dzieci i młodzież może zwiększać ryzyko przedawkowania kofeiny (9) oraz może wpływać na nadwagę i otyłość (10, 11). Średnie dobowe spożycie kofeiny w badanej grupie mieściło się w dobowej nor-mie i wynosiło średnio 202,34 mg. W Stanach Zjednoczonych młodzież w wieku 12-17 lat spożywała średnio ok. 69,5 mg kofeiny na dobę (12). Więcej niż 300 mg kofeiny na dobę spożywało – 27,3% chłopców i 21,3% dziewcząt z gimnazjum z Przyborowa. Badania przeprowadzone w USA wśród nastolatków w wieku 12-18 lat wykazały, że 73% przyjmuje dziennie 100 mg lub więcej kofeiny, szczególnie w godzinach wieczornych, co może mieć negatywny wpływ na sen (13). Bada-cze sugerują, że młodzież spożywająca wysokie dawki kofeiny częściej sięga po papierosy oraz może być nadpobudliwa i agresywna (14). Przyjmowanie dużych ilości kofeiny może wynikać z braku wiedzy na temat, negatywnego wpływu dużych dawek kofeiny na organizm człowieka oraz braku umiejętności kontrolo-wania ilości przyjętej kofeiny.
287 Próba oszacowania spożycia kofeiny wśród gimnazjalistów z Przyborowa
Nr 3
Tabela I. Spożycie kofeiny w mg/dzień z poszczególnych produktów wg największego średniego spożycia kofeiny dla ogółu badanych
Table I. Caffeine intake in mg/day for particular products according to the highest average caffeine consumption for all the respondents
Produkt (mg/dzień) Product (mg/day)
Ogółem
Overall ChłopcyBoys DziewczętaGirls ±SD Me ±SD Me ±SD Me Herbata czarna
Black tea 46,36±46,17 31 49,44±50,36 15,5 42,68±41,54 31 Napoje energetyzujące
Energy drinks 40,87±59,13 17,12 42,62±50,43 17,12 38,14±71,56 10 Kawa czarna mielona
ground black coffee 35,87±51,51 11,25 31,46±49,10 7,5 42,48±56,96 17,48 Kawa „3 w 1”
„3 in 1” coffee 33,13±53,01 14,12 31,31±56,24 14,12 35,37±50,36 14,12 Napoje typu cola*
Cola like drinks 33,03±37,45 18,75 42,16±38,13 29,63 22,66±34,19 8,03 Kawa rozpuszczalna
Instant coffee 32,54±40,40 14,12 33,99±42,52 14,12 31,35±39,20 14,12 Herbata zielona
liściasta
Green leaf tea 30,98±34,65 16,2 20,39±19,81 16,2 43,14±43,68 23,47 Kawa „2 w 1”
2 in 1 coffee 29,75±53,21 8,25 15,83±17,18 7,66 42,61±70,85 14,12 Cappuccino 26,76±35,19 9,2 29,82±41,70 9,2 23,86±27,97 9,2 Herb. czarna liściasta
Black leaf tea 26,32±28,81 21,5 26,87±29,26 21,5 25,42±29,12 15,35 Czekolada gorzka Dark chocolate 24,15±50,36 7,17 28,95±61,84 5,68 17,46±27,49 7,17 Herbata zielona Green tea 21,97±30,27 10,91 19,08±31,47 10,91 26,12±28,94 14,88 Czekolada mleczna Milk chocolate 13,18±20,58 4,49 16,54±24,69 4,49 8,98±13,01 4,22 Kakao Cocoa 3,27±4,00 1,13 3,13±3,97 1,13 3,44±4,11 1,13 Suma Total 202,34±188,63 140,56 213,52±169,81 168,81 189,27±209,64 97,92
*różnice istotne statystycznie w grupach płci (p<0,05)
Legenda: – średnia; SD – odchylenie standardowe, Me – mediana *statistically significant differences within gender groups (p<0.05) Key: – average; SD – standard deviation, Me – median
E. Błaszczyk i inni
288 Nr 3
WNIOSKI
Najczęściej spożywanymi produktami zawierającymi kofeinę w badanej grupie młodzieży gimnazjalnej były napoje typu cola, kakao oraz herbata czarna ekspre-sowa. Płeć miała istotny wpływ na zwyczaje gimnazjalistów odnośnie spożycia napojów typu cola. Największe dobowe dawki kofeiny przyjmowane były z herbaty czarnej ekspresowej, napojów energetyzujących oraz kawy czarnej mielonej. Blisko 25% badanych uczniów przyjmowało kofeinę powyżej przyjętej normy dobowej.
E . B ł a s z c z y k , B . P i ó r e c k a , J . D u d e k , P. J a g i e l s k i , M . S c h l e g e l - Z a w a d z k a AN ATTEMPT TO ESTIMATE CAFFEINE CONSUMPTION BY MIDDLE SCHOOL STUDENTS
FROM PRZYBORÓW S u m m a r y
The aim of this study was to record the frequency of consumption of caffeinated products, and in particular to estimate the amount of caffeine intake by middle school students. The research was con-ducted by means of a questionnaire distributed among 102 lower secondary school students. Among the surveyed students the most popular products containing caffeine were found to be cola drinks, cocoa and black tea bags. The highest doses of caffeine were absorbed from the black tea bags, energy drinks and black coffee. Boys significantly more often consumed cola drinks when compared to girls (p<0.05). For ¾ of all the surveyed youths the average amount of caffeine intake did not exceed 300 mg/day, tho-ugh about 25% of students adopted a higher daily norm.
PIŚMIENNICTWO
1. National Sleep Foundation. 2006 Sleep in America Poll: Summary of Findings. Washington, DC: http://www.sleepfoundation.org/sites/default/files/2006_summary_of_findings.pdf, [dostęp 03.03.14]. – 2. Kale P.P., Addepalli V., Bafna P.A., Prabhavalkar K.S.: Caffeine-induced augmentation of antide-pressant therapy. J. Exp. Clin. Med., 2010; 2(6): 282-286. – 3. Wierzbicka E., Brzozowska A., Dróżdż K.: Ocena ryzyka nadmiernego pobrania kofeiny z dietą w wybranej grupie młodzieży szkolnej. Probl. Hig. Epidemiol., 2013; 94(4): 820-824. – 4. Jarosz M., Wierzejska R., Mojska H., Świderska K., Siuba M.: Za-wartość kofeiny w produktach spożywczych. Bromat. Chem. Toksykol., 2009; 42(3): 776-781. – 5. Białas M., Łuczak H., Przygoński K.: Zawartość kofeiny w wybranych napojach kawowych w proszku. Bromat. Chem. Toksykol., 2009; 42(3): 426-30. – 6. Pieszko-Klejnowska M., Pęgiel-Kamrat J., Zarzeczna-Baran