4.1. Starotestamentowe usprawiedliwienie cierpienia
4.1.6. Cztery Pieœni o Cierpieniu S³ugi Jahwe
Ju¿ na samym pocz¹tku Ksiêgi pocieszenia Izraela432, choæ sam Bóg mówi o koniecznoœci pocieszenia swojego ludu i o koñcz¹cym siê czasie jego cierpienia, którego doœwiadcza³ za wszystkie swe grze-chy (Iz 40, 2), wspomina siê te¿ o lichoœci ¿ycia cz³owieka:
Wszelkie cia³o jest jak trawa,
a ca³y wdziêk jego – jak polnego kwiatu.
Trawa usycha, wiêdnie kwiat,
Gdy na nie wiatr Pana powieje (Iz 40, 6-7).
Ow¹ lichoœæ ukazuje siê nie tylko ze wzglêdu na zale¿noœæ cz³owie-ka od Boga, tak¿e w doœwiadczaniu cierpienia i œmierci, ale i na naukê o s³owie Bo¿ym, które przeciwne do wszystkiego, co przemi-jaj¹ce, trwa na wieki (por. Iz 40, 8).
Co wa¿ne, lichoœæ i grzesznoœæ natury cz³owieka i zapowiedŸ koñcz¹cego siê czasu jego cierpienia œciœle wi¹¿e siê z osob¹ tajemni-czego S³ugi Pañskiego. To on, wybrany przez Boga, bêdzie mia³ w tym udzia³. Cierpienie S³ugi zmieni albo uzupe³ni dotychczasowy sens metafizycznego cierpienia, o którym pisano w Starym Testamen-cie. Jednak, podobnie jak wczeœniej, wska¿e tak¿e na relacjê, ale tym razem pomiêdzy Bogiem a S³ug¹. Otworzy te¿ relacjê pomiêdzy S³ug¹ a odkupionymi przezeñ ludŸmi. Choæ wydawa³oby siê, ¿e ksiêga Izajasza wskazuje jedynie na now¹ interpretacjê starotesta-mentowej metafizyki cierpienia, to niesie ona jednak wobec niego tak¿e wa¿ne pytanie poszukuj¹ce motywu sprawczego przyjêcia przez S³ugê cierpienia. Zatem, czy motywem przyjêcia przez S³ugê cierpienia by³a wiernoœæ i ufnoœæ Bogu, czy tak¿e litoœæ i mi³oœæ skie-rowana do cierpi¹cych grzeszników? Jeœli tak, s¹ to nowe znacz¹ce elementy chrzeœcijañskiej metafizyki cierpienia.
4. Wybrane elementy chrzeœcijañskiej nauki o sensie cierpienia
432 Dzisiejszy podzia³ Ksiêgi Izajasza, ze wzglêdu na treœæ i autorstwo, obok Ksiêgi gróŸb (Proto-Izajasz, rozdz. 1-39), Ksiêgi triumfu (Trito-Izajasz, rozdz. 56-66), wskazuje na Deutero-Izajasza, rozdz. 40-55 (Ksiêga pocieszenia Izraela). W tej ostatniej odnajduje siê rozwa¿ania dotycz¹ce cierpienia S³ugi Jahwe.
Czy Ksiêga Izajasza to ujawni, czy pozostanie to tajemnic¹ S³ugi, mo¿e okazaæ siê mniej wa¿ne wobec nowego sensu cierpienia, który ukazuje. Jednak, ¿eby go zrozumieæ, wydaje siê, ¿e trzeba odpowie-dzieæ na pytanie: Kim by³ i jaki by³ S³uga Pañski oraz jakie przed nim postawi³ zadanie Bóg?
W Czterech pieœniach o S³udze Jahwe czytamy, i¿ to Bóg go powo³a³ (Iz 42, 6) i wybra³ (Iz 42, 1). Powo³a³ go ju¿ z ³ona matki (Iz 49, 1) i od urodzenia ukszta³towa³ na swego S³ugê (Iz 49, 5a). Dzia³anie S³ugi by³o ³agodne, nie by³o w nim przemocy (Iz 42, 3-4), choæ sam o sobie mówi, i¿ Bóg uczyni³ go zaostrzon¹ strza³¹ w Jego ko³czanie, czy te¿
¿e ostrym mieczem uczyni³ jego usta (por. Iz 49, 2). S³uga nie opiera³ siê Bogu, tak jak czyni³ to Hiob, ani nie cofa³ siê przed tym, co przy-gotowa³ mu Bóg (por. Iz 50, 5). To, co ³¹czy³o go z Hiobem, to nie-winnoœæ433. S³uga nie wyrz¹dzi³ nikomu krzywdy, by³ prawdomów-ny i sprawiedliwy (por. Iz 53, 9). Nie mia³ ani wdziêku, ani blasku, ani wygl¹du, który móg³by spodobaæ siê ludziom (Iz 53, 2). To, co dla niego by³o charakterystyczne, to cierpienie i jego bliska relacja z Bogiem. Sam nazwany by³ mê¿em boleœci, oswojonym z cierpie-niem (por. Iz 53, 3). Pozwala³ siê drêczyæ i gnêbiæ, nawet ust nie otwieraj¹c (por. Iz 53, 7), podawa³ grzbiet bij¹cym i policzki rw¹cym mu brodê (Iz 50, 6).
Co wa¿ne wydaje siê dla zrozumienia metafizycznego sensu cie-rpienia S³ugi, to jego bardzo bliska relacja z Bogiem. Bóg go podtrzy-muje, obdarza go swoim Duchem (Iz 42, 1), jêzykiem wymowy, by umia³ pomóc strudzonym, krzepi¹c ich s³owem (por. Iz 50, 4). Bóg sta³ siê jego si³¹ (por. Iz 49, 5b) Bóg te¿ wspomaga go w cierpieniach, dlatego on sam mówi, i¿ jest nieczu³y na obelgi i mo¿e uczyniæ swoj¹ twarz jak g³az (por. Iz 50, 7).
Jednak, co najwa¿niejsze dla S³ugi, to powo³anie, jakim obdarzy³ go Bóg. Mówi ono tak¿e o metafizycznym sensie jego cierpienia. Bóg usta-nowi³ S³ugê i jego cierpienie przymierzem dla ludu (por. Iz 42, 6)434. W gruncie rzeczy chodzi w nim o nawrócenie i zbawienie nie tylko pokoleñ Jakuba, ale tak¿e wszystkich innych, a¿ do krañców œwiata (por. Iz 49, 5a; 49, 6; 42, 6). S³uga i jego cierpienie, w zapowiedzi, sta-nie siê zatem œwiat³oœci¹ dla narodów, w tym tak¿e dla pogan (por.
Iz 42, 6). S³uga przyniesie im wszystkim Prawo435 (por. Iz 42, 1)
433 S³uga nie spiera siê z Bogiem jak Hiob. Por. Iz 45, 9-13.
434 Por. Iz 49, 8: „Ukszta³towa³ go Pan i uczyni³ przymierzem dla ludu”. Tego frag-mentu brak w LXX – w Septuagincie.
435 Obejmuj¹ce ca³¹ naukê religijno-moraln¹, a w niej prawdy wiary o Bogu, naukê moraln¹ i przepisy o kulcie.
otwieraj¹ce oczy, uwalniaj¹ce z zamkniêcia i wyzwalaj¹ce z ciemno-œci (por. Iz 42, 7; 49, 8-9)436. Ostatecznie te¿ wzywaj¹ce do oparcia siê na jedynym, prawdziwym Bogu437.
S³uga cierpi nie tylko fizycznie, ale i duchowo. Nieludzko oszpe-cony, a¿ tak, ¿e postaæ jego by³a niepodobna do ludzi (Iz 52, 14).
Wzgardzony438i odepchniêty przez ludzi (Iz 53, 2-3), którzy mieli go za nic i zaliczyli do grona przestêpców (Iz 53, 12). Zg³adzony, zbity na œmieræ i po³o¿ony miêdzy bezbo¿nych (Iz 53, 8-9).
W Ksiêdze Izajasza wydaje siê, ¿e nie jest wa¿ne, kto zada³ mu cier-pienie, tylko samo ciercier-pienie, jego nowy metafizyczny sens, w któ-rym staje siê ono aktem ekspiacji, zadoœæuczynieniem za winy i grzechy ludzkie. S³uga sam dŸwiga nieprawoœæ ludzk¹ przez swoje cierpienie (por. Iz 53, 11) i ostatecznie spe³nia te¿ wolê Pañsk¹ (por.
Iz 53, 10).
Metafizyczne cierpienie S³ugi jest zapowiedzi¹ metafizycznego zbawiaj¹cego cierpienia Jezusa Chrystusa439 i ostatecznego jego metafizycznego sensu w chrzeœcijañstwie. O S³udze u Deutero-Izaja-sza pisze siê:
(…) On siê obarczy³ naszym cierpieniem, On dŸwiga³ nasze boleœci,
a my uznaliœmy Go za skazañca, ch³ostanego przez Boga i zdeptanego.
Lecz On by³ przebity za nasze grzechy, zdruzgotany za nasze winy.
Spad³a Nañ ch³osta zbawienna dla nas, a w Jego ranach jest nasze uzdrowienie.
Wszyscyœmy pob³¹dzili jak owce, ka¿dy z nas siê obróci³ ku w³asnej drodze, a Pan obarczy³ go
winami nas wszystkich (Iz 53, 4-6).
Choæ sprawiedliwy S³uga Boga z Ksiêgi Izajasza odbierze ostatecznie nagrodê za swoje cierpienie i œmieræ, gdy¿ „ujrzy œwiat³o i nim siê na-syci” (Iz 53, 11), to wnosi te¿ nim zapowiedŸ „usprawiedliwienia 4. Wybrane elementy chrzeœcijañskiej nauki o sensie cierpienia
436 Ciekawe porównanie do tego fragmentu stanowi starotestamentowa nauka o Szeolu. Czy¿by mo¿na to uznaæ za zapowiedŸ wyzwolenia tych, co przebywaj¹ w Szeolu?
437 Por. fragmenty mówi¹ce na temat Boga, np. Iz 43, 13 – od wiecznoœci ten sam; Iz 43, 10-11 – jedyny, Który istnieje; Iz 45, 21 – sprawiedliwy i zbawiaj¹cy;
Iz 48, 17 – pouczaj¹cy i kieruj¹cy; Iz 44, 22 – Który usun¹³ grzechy i wykroczenia.
438 Por. te¿ Iz 49, 7.
439 Por. np. Iz 53,4; 1, 4 oraz Mt 3, 17; 8, 17; 12, 17-21 oraz £k 2, 31; 4, 17-21;
Dz 3, 13.
wielu” (por. tam¿e) z ich nieprawoœci. Co to oznacza, powie Nowy Testament. Choæ Izajasz wnosi w Starym Testamencie nowy metafi-zyczny sens cierpienia, pe³ny jego sens pozostanie tajemnic¹ przy-kryt¹ stwierdzeniem:
Spodoba³o siê Panu zmia¿d¿yæ go cierpieniem (Iz 53, 10).