Jak odczuwa siê cierpienie?

Cierpienie jako doœwiadczany ból wewnêtrzny Autorzy ksi¹g Starego Testamentu, choæ ostatecznie poszukuj¹ sensu cierpienia, nie poprzestaj¹ jednak tylko na nim. Co ciekawe, staraj¹ siê te¿ odpowiedzieæ na pytanie jak cierpimy, jak cz³owiek odczuwa cierpienie. Choæ czêsto rozró¿nia siê cierpienie duchowe od fizycz-nego, to oba zdaj¹ siê wspó³istnieæ ze sob¹. W Ksiêgach Starego Testa-mentu zwraca siê zatem uwagê na cierpienie jako boleœæ duszy od-bieran¹ poprzez serce albo inne organy wewnêtrzne cz³owieka³⁹⁰. Mo¿na mieæ wra¿enie, ¿e czêste zwracanie uwagi na cierpienie od-4. Wybrane elementy chrzeœcijañskiej nauki o sensie cierpienia

388 Serce to tak¿e organ myœlenia. Por. Ps 16 [15], 5.

389 Por. np. S. Jankowski, Zbawczy charakter cierpienia w œwietle tekstów biblij-nych, „Ateneum Kap³añskie”, z. 2-3 (555-556), t. 137, wrzesieñ-grudzieñ 2001.

390 Teksty Starego Testamentu w wiêkszoœci zwracaj¹ uwagê na cierpienia du-chowe, którym towarzysz¹: trwoga serca, dr¿enie cia³a, ból wnêtrznoœci, ból koœci.

Por. np. Ps 73 [72] 21; 25-26; Iz 38, 13-14; Jr 23, 9; Ps 31 [30] 10-11; Ps 42 [41], 10-12.

Por. tak¿e: Jan Pawe³ II, Salvifici Dolores, dz. cyt., s. 9.

bierane przez trwogê serca wskazuje, i¿ wype³nia ono ca³kowicie emocjonaln¹ oraz intelektualn¹ stronê ludzkiego istnienia. Dowodzi te¿ tego, ¿e nie by³o ono tylko teoretycznym rozwa¿aniem Autorów, ale i bliskim oraz znacz¹cym ich doœwiadczeniem. Jest wiele przyk³adów opisuj¹cych doœwiadczanie bólu i cierpienia w ksiê-gach Starego Testamentu. Znacz¹ce jest to, ¿e prawie zawsze ³¹cz¹ one opis doœwiadczania czy odczuwania cierpienia z bezpoœredni-mi jego przyczynabezpoœredni-mi. Sugestywnoœæ opisów zawarta w ksiêgach niew¹tpliwie narasta od wskazania na boleœæ duszy do tragicznych opisów niezmierzonej, nieukojonej boleœci wewnêtrznej, której nie sposób wyraziæ s³owami.

Mamy zatem opis smutku serca jako przejawu cierpienia wywo³anego przykroœciami i poni¿eniami doznawanymi od osób bliskich. W efekcie, na przyk³ad, ten rodzaj cierpienia Anna, druga

¿ona Elkana, nazywa „boleœci¹ duszy” (por. 1 Sm 1, 16). Innym po-wodem cierpienia jest myœl o wojnie nios¹cej zag³adê i spustoszenie ziemi. Dla Jeremiasza sama myœl o zniszczeniach wojny (por. Jr 4, 19) niesie niewyobra¿alne cierpienie i rozpacz, które odbiera nie tylko sercem, ale i trzewiami. St¹d Prorok wo³a:

Moje ³ono, moje ³ono! Wiæ siê muszê w boleœciach!

Œciany mego serca!

Burzy siê we mnie serce – nie mogê milczeæ!” (Jr 4, 19)

Analizuj¹c Ksiêgê Jeremiasza, mo¿na zauwa¿yæ, ¿e wskazuje siê w niej na cierpienie i jego bezpoœredni¹ przyczynê. Wojna z jej kon-sekwencjami ukazana jest jako skutek nieprawoœci. Jest kar¹ za nie-znajomoœæ obowi¹zków wobec Boga (Jr 5, 5), za przewrotnoœæ ludzk¹, za opuszczenie Boga (Jr 5, 6), ostatecznie te¿ za zepsucie mo-ralne (Jr 5, 8).

To, jak cz³owiek cierpi i dlaczego cierpi, zawsze odnosi siê do re-lacji cz³owieka do Boga. Tym bardziej, kiedy przypomni siê frag-ment z Ksiêgi M¹droœci wskazuj¹cy na to, ¿e to:

…Bóg [jest] œwiadkiem jego nerek,

prawdziwym stró¿em jego serca… (Mdr 1, 6)³⁹¹.

I choæ Bóg ostatecznie zag³ady nie dope³nia (por. Jr 4, 27), nie odstê-puje od niej, gdy¿ jest ona kar¹ (por. Jr 4, 28 oraz Lm 2, 1). Jeremiasz,

391 Tekst uzupe³niony [ ] dla lepszego kontekstu.

choæ wype³nia misjê Pana, cierpi, ogarnia go smutek, a serce jego tra-wi niemoc (por. Jr 8, 18).

Opisów trwogi i cierpienia jest w Starym Testamencie oczywiœcie wiêcej. Na przyk³ad w Lamentacjach czytamy, podobnie jak wczeœ-niej, o tym wewnêtrznym nieprzekazywalnym doœwiadczeniu cier-pienia, w którym:

…drgaj¹ me trzewia,

œciska siê we mnie serce… (Lm 1, 20, 22).

Myœl, ¿e grzech przynosi cierpienie jako karê, jest jedn¹ z g³ów-nych. Podobnie jak ta, ¿e cierpienie odczuwane jest przez ca³y orga-nizm. Zwróæmy uwagê na przejmuj¹ce opisy cierpienia zawarte w Psalmach:

Jestem zgnêbiony, nad miarê pochylony, przez ca³y dzieñ chodzê smutny.|

Bo ogieñ trawi moje lêdŸwie i w moim ciele nie ma nic zdrowego.

Jestem nad miarê wyczerpany i z³amany;

skowyczê, bo jêczy moje serce (Ps 38 [37] 8, 9)³⁹².

Ból i cierpienie cz³owieka dotkniêtego klêsk¹ wyra¿a siê w p³a-czu, ale nie tylko, dotyka nawet niekontrolowanych odruchów cia³a:

Wzrok utraci³em od p³aczu, drgaj¹ me trzewia,

¿ó³æ siê wyla³a na ziemiê (Lm 2, 11)³⁹³.

Jeszcze bardziej sugestywny obraz cierpienia, jako wyrazu gnie-wu Bo¿ego, mo¿na odnaleŸæ w innym fragmencie Lamentacji. Wska-zuje on na pora¿aj¹c¹ jego moc. Cierpienie prowadzi a¿ do zatraty ufnoœci do Stwórcy³⁹⁴. Przypatrzmy siê temu opisowi, zwracaj¹c uwagê na cierpienia mê¿a:

Jam m¹¿, co zazna³ boleœci pod rózg¹ Jego gniewu;

On mnie prowadzi³, iœæ kaza³ w ciemnoœciach, a nie w œwietle,

4. Wybrane elementy chrzeœcijañskiej nauki o sensie cierpienia

392 W innym miejscu czytamy: „Serce siê we mnie trzepocze i moc mnie opuszcza”

(Ps 38 [37], 11).

393 ¯ó³æ – dos³ownie w¹troba jest siedliskiem uczuæ. Wskazuje na stronê bólu duchowego w cierpieniu.

394 Czy¿by by³a to granica cierpienia w jakiœ sposób potrzebna cz³owiekowi?

OdpowiedŸ na to pytanie zdaje siê znajdowaæ w najm³odszych ksiêgach Starego Testamentu.

przeciwko mnie jednemu ca³y dzieñ zwraca³ sw¹ rêkê.

Zniszczy³ me cia³o i skórê, po³ama³ moje koœci, otoczy³ mnie dooko³a gorycz¹ i mozo³em;

ciemnoœci mi da³ na mieszkanie, tak jak umar³ym na wieki.

…obci¹¿y³ moje kajdany…,

…g³azami zagrodzi³ mi drogi…,

…œcie¿ki moje popl¹ta³…,

…sprowadzi³ mnie z drogi i zmia¿d¿y³, porzuci³ mnie w nêdzy…,

On mnie nasyci³ gorycz¹, pio³unem napoi³.

Star³ mi zêby na ¿wirze, cisn¹³ mnie w popió³…

Przepad³a moc moja

i ufnoœæ moja do Pana” (Lm 3, 1-15)³⁹⁵. przeciwko mnie jednemu

ca³y dzieñ zwraca³ sw¹ rêkê.

Zniszczy³ me cia³o i skórê, po³ama³ moje koœci, otoczy³ mnie dooko³a gorycz¹ i mozo³em;

ciemnoœci mi da³ na mieszkanie, tak jak umar³ym na wieki.

…obci¹¿y³ moje kajdany…,

…g³azami zagrodzi³ mi drogi…,

…œcie¿ki moje popl¹ta³…,

…sprowadzi³ mnie z drogi i zmia¿d¿y³, porzuci³ mnie w nêdzy…,

On mnie nasyci³ gorycz¹, pio³unem napoi³.

Star³ mi zêby na ¿wirze, cisn¹³ mnie w popió³…

Przepad³a moc moja

i ufnoœæ moja do Pana” (Lm 3, 1-15)³⁹⁵.

Ten przera¿aj¹cy opis cierpienia, zabieraj¹cy ostatecznie ufnoœæ do Pana, zwraca uwagê na to, jak cz³owiek cierpi. Jaka jest nieopi-sywalna g³êbia jego cierpienia. Choæ traci siê w nim ufnoœæ, to w La-mentacjach wskazuje siê, ¿e pomimo to jednak zawsze pozostaje nad-zieja³⁹⁶. Ufnoœæ zdaje siê tu byæ jak¹œ znacz¹c¹ granic¹ cierpienia.

Pozostaj¹ pytania: Jak¹ i czemu s³u¿¹c¹?

395 Tekst skrócony wskazuje na sugestywny opis doœwiadczanego cierpienia.

396 Por. Lm 3, 19-24:

„Wspomnienie udrêki i nêdzy – to pio³un i trucizna;

stale je wspomina, rozwa¿a we mnie dusza.

Biorê to sobie do serca, Dlatego ufam:

Nie wyczerpa³a siê litoœæ Pana,

Mi³oœæ nie zgas³a.

Odnawia siê ona co rano;

Ogromna jest Twa wiernoϾ.

Dzia³em mym Pan – mówi moja dusza,

dlatego czekam na niego”.

4.1.2. G³ówne przyczyny cierpienia albo poszukuj¹c