Czynnik społeczny a czynnik państwowy w prywatnem prawie rzymskiem w

Ernest Till, wybitny cywilista703, profesor Uniwersytetu we Lwowie704 odniósł się do pracy Ignacego Koschembahra-Łyskowskiego omawiającego zagadnienie stosunku

Großfeld, Josef Kohler (1849-1919), [w:] Festschrift 200 Jahre Juristische Fakultät der Humboldt-Universität zu Berlin, Berlin 2010, s. 375–404.

702J. Kohler, Nota, „Zeitschrift für vergleichende Rechtswissenschaft” 22 (1909), s. 151–152.

703 E. Till studiował ekonomię i prawo na Uniwersytecie Lwowskim, a po przedstawieniu pracy habilitacyjnej na Uniwersytecie Jagiellońskim O znaczeniu posiadania przy nabyciu nieruchomości otrzymał veniam legendi i

154

państwa do społeczeństwa w układzie prawa prywatnego a zatytułowanej Czynnik społeczny

a czynnik państwowy w prywatnem prawie rzymskiem705. Recenzent przytoczył pogląd autora recenzowanej broszury, że potrzeby społeczne i gospodarcze tworzyły instytucje prawne, a więc dostarcza ich czynnik społeczny. Ignacy Koschembahr-Łyskowski uznawał, że należałoby poddać rewizji koncepcję według której państwo tworzyło prawo i wyrabiało psychologię prawną i wobec powyższego wyłącznie wola prawodawcy była miarodajnym odniesieniem dla wykładni prawa706. Ernest Till przytaczał poglądy autora recenzowanej pracy o udziale czynnika państwowego przy tworzeniu instytucji prawnych w zakresie określenia zasad dla nich obowiązujących707. Ignacy Koschembahr-Łyskowski uznawał, że przy wykładni prawa brany był pod uwagę nie tylko nadany przez państwo tekst prawa lecz także stan faktyczny, na którym się opierał i przykładów w tej materii dostarczyła i dostarcza historia. Recenzent poniekąd zgodził się z pogladami autora recenzowanej pracy, że stosunki społeczne i gospodarcze muszą stosować się do form przez państwo ustalonych i według tych form je się kształtuje. Ignacy Koschembahr-Łyskowski uznawał, że wobec tego, iż powyżej opisane problemy musiały być badane konkretnie a dopiero na podstawie wyników tych badań można przystąpić udział czynnika społecznego i gospodarczego przy tworzeniu instytucji prawa prywatnego708.

Autor recenzowanej broszury, co podkreślił recenzent, przeprowadził badania na jednym przykładzie, a mianowicie przeanalizował powstanie i rozwoj instytucji

negotiorum gestionis w historycznym rozwoju prawa rzymskiego709. Na podstawie gruntowej analizy bazy źródłowej Ignacy Koschembahr-Łyskowski uznawał, że początki negotiorum

gestio siegały uprawnień patris familias. Na podstawie szczegółowej egzegezy wszystkich

fragmentów odnoszących się do tego zagadnienia autor recenzowanej broszury sformułował tezę, że czynnik społeczny wytworzył instytucję prawną uwzględniającą potrzeby społeczno-gospodarcze (wyręczenie domowe), zaś czynnik państwowy ukształtował ją w oparciu objął katedrę na Uniwersytecie Lwowskim. Szerzej zob. A. Redzik, Profesor Ernest Till (1846-1926) - w stusześćdziesięciolecie urodzin i osiemdziesięciolecie śmierci, cit., s. 125-132.

704 Zob. E. Till, Polskie prawo zobowiązań (część ogólna). Projekt wstępny z motywami, Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej, Lwów 1923 (odbitka z "Przeglądu Prawa i Administracji”), s. 131 i n.

705 E. Till, Ignacy Koschembahr- Łyskowski: Czynnik społeczny a czynnik państwowy w prywatnem prawie rzymskiem. Wydawnictwo Themis Polskiej. Warszawa 1923, PPiA 7–9 (1924), s. 234-235.

706 I. Koschembahr- Łyskowski, Czynnik społeczny a czynnik państwowy w prywatnem prawie rzymskiem, cit., s. 21 i n.

707 E. Till, Ignacy Koschembahr- Łyskowski: Czynnik społeczny a czynnik państwowy w prywatnem prawie rzymskiem, cit., s. 234.

708 I. Koschembahr- Łyskowski, Czynnik społeczny a czynnik państwowy w prywatnem prawie rzymskiem, cit., s. 71 i n.

709 E. Till, Ignacy Koschembahr- Łyskowski: Czynnik społeczny a czynnik państwowy w prywatnem prawie rzymskiem, cit., s. 234.

155

o kryteria sprawiedliwości. Na podstawie gruntownej analizy negotiorum gestio Ignacy Koschembahr-Łyskowski wyprowadził wniosek konieczny stanowisku państwa w prawie prywatnym, a mianowicie, że powinna być odrzucona błędna koncepcja o państwie jako twórcy psychologii prawnej, skutkiem czego wola ustawodawcy była miarodajnym wyznacznikiem dla wykładni prawa. Nie wystarczającym więc było nałożenie na państwo obowiązku moralnego, aby w sytuacji tworzenia prawa, brało pod uwagę jedynie poglądy społeczne, lub jeśli przy wykładni prawa przyjmowano „dzisiejszą wolę ustawodawcy”710.

Ernest Till podkreślił pogląd autora recenzowanej broszury, że nawet wobec przyjęcia, że państwo przedstawiało społeczeństwo (Gesamtpersoenlichkeit), to w tej „zbiorowości”, możemy wyróżnić zarówno czynnik państwowy reprezentowany przez rząd jako władzę kierowniczą i wykonawczą (gouvernement), oraz czynnik społeczny jako „społeczeństwo w organicznym współżyciu ludzi”711.

Nawiązując do słów Ulpiana: publicum iusest quod ad statum rei Romanae spectat,

privatum quod ad singularum utilitatem… Ignacy Koschembahr - Łyskowski uznał,

że w jednym i drugim przypadku ”status” przedstawiał nie jakąś odrębną całość lecz „program” dla społecznego życia narodu. Tak rozumiany czynnik państwowy (rząd i reprezentacja narodu) działał w prawie prywatnym w kierunku wyrównania sprzecznych interesów i urzeczywistnieniu sprawiedliwości. jednakże obok państwa działało społeczeństwo, które tworzyło instytucje prawne według praktycznego potrzeb życia społeczno-gospodarczego712.

Ernest Till przytaczał poglądy autora recenzowanej pracy, który uważał, że praktyczne aspekty życia społeczno-gospodarczego nie zawsze kierowały się poczuciem sprawiedliwości, a czynnik państwowy nie zawsze był nakierowany na wykonanie swego zadania713. Zdaniem Ignacy Koschembahr-Łyskowski obydwa wyżej opisane czynniki wzajemnie kontrolowały się, scierały i uzupełniały. W wyniku tarcia się obu czynników powstawał ruch, postęp w rozwoju prawa. Dało to asumpt to sprecyzowania pogladu, że

710 I. Koschembahr- Łyskowski, Czynnik społeczny a czynnik państwowy w prywatnem prawie rzymskiem, cit., s. 47 i n.

711 E. Till, Ignacy Koschembahr- Łyskowski: Czynnik społeczny a czynnik państwowy w prywatnem prawie rzymskiem, cit., s. 234.

712 I. Koschembahr- Łyskowski, Czynnik społeczny a czynnik państwowy w prywatnem prawie rzymskiem, cit., s. 101 i n.

713 E. Till, Ignacy Koschembahr- Łyskowski: Czynnik społeczny a czynnik państwowy w prywatnem prawie rzymskiem, cit., s. 235.

156

„prawem nie jest wyłącznie wola prawodawcy, lecz także podkład społeczny i gospodarczy wytworzony przez społeczeństwo- unormowany przez wolę ustawodawcy”714.

Zdaniem Ernesta Tilla, Ignacy Koschembahr - Łyskowski, w recenzowanej rozprawie, dość „szczęśliwie” potrafił połączyć historyczną egzegezę źródeł rzymskich z aktualnymi poglądami na tożsame stosunki prawne i potrzeby społeczne. W opinii recenzenta stanowiła ona dowód, że badanie prawa rzymskiego w jego historycznym rozwoju nie tylko było, jak często twierdzono, oderwaną od życia dyscyplina naukową, lecz idee wypływające z tego porządku prawnego będą wykorzystane z korzyścią dla nowoczesnych potrzeb społecznych. Zdaniem Ernesta Tilla, Ignacy Koschembahr - Łyskowski, pisząc recenzowaną rozprawę wzbogacił nią polska literaturę romanistyczną oraz wskazał, że dzieki instytucjom prawa rzymskiego można rozwiązać wiele problemów prawnych715.

3.2. Stanisław Posner a praca Ignacego Koschembahra -Łyskowskiego, O