Pozostałe prace cywilistyczne

Ignacy Koschembahr-Łyskowski pisał prace z zakresu współczesnego prawa cywilnego. Opracowania te wiązały się głownie z jego aktywnością w komisji Kodyfikacyjnej, a w szczególności z omówionym powyżej projektem pierwszej księgi kodeksu cywilnego (część ogólna)362. Część z nich powstała jednak w okresie wcześniejszym, szczególnie gdy pracował on na uniwersytecie we Fryburgu. W swych publikacjach, Ignacy Koschembahr-Łyskowski lansował pogląd, że rozważania nad instytucjami prawa powszechnie obowiązującego należy prowadzić porównując dorobek klasycznych jurystów rzymskich z konkretnymi regulacjami prawa obowiązującego363. W taki sposób powstanie nowoczesne prawo cywilne, gdyż produkt stosunków społecznych podlega ewoluujących w historycznym rozwoju364.

W związku z pracami w Komisji Kodyfikacyjnej Ignacy Koschembahr-Łyskowski napisał: Uwagi prof. dr. Łyskowskiego do projektu ustawy o międzynarodowem prawie

prywatnem według redakcji (drugiej) na podstawie uchwał Sekcji Prawa Cywilnego powziętych w Krakowie w marcu i kwietniu 1920 r. – ustalonej przez pp. Zolla, Konica i Glassa w maju 1920 r.³⁶⁵.

Szersze opracowanie donośnie do prac kodyfikacyjnych i produktu finalnego w zakresie części ogólnej prawa cywilnego a mianowicie: W sprawie kodyfikacji naszego

prawa cywilnego³⁶⁶, które to dzieło ukazało się w skróconej wersji także w języku francuskim pod tytułem Quelques dispositions générales d’un projet de Code civil

polonais³⁶⁷. Zdaniem Ignacego Koschembahra-Łyskowskiego kodyfikacja kodeksu cywilnego była konieczna, albowiem w nim uregulowane zostaną stosunki prawne z zakresu prawa rodzinnego, własności i innych praw rzeczowych, prawa zobowiązań oraz spadkobranie. Przyszły skodyfikowany akt prawny stworzy dla wszystkich

362 W. Wołodkiewicz, Ignacy Koschembahr-Łyskowski 1864–1945, cit., s. 625. 363

I. Koschembahr-Łyskowski, O stanowisku prawa rzymskiego w powszechnej ustawie cywilnej dla cesarstwa austriackiego, cit., s. 194.

364 Por. I. Koschembahr-Łyskowski, Die deutsche Schule des klassischen römischen Rechts zugleich ein Beitrag zur Beurtheilung der Bedeutung des römischen Rechts für die modernen Rechte, cit., s. 28.

365 Kraków 1920.

366 TP 2.3 (1924/25), s. 1–112.

84

mieszkańców ziem polskich jednakowe prawa i obowiązki368. Profesor uważał, że nowy kodeks cywilny spełni swą rolę wspomagany przez odpowiednie postępowanie cywilne oraz sprawny ustrój sądownictwa³⁶⁹. W poglądach, wyrażanych nie tylko w związku z pracami kodyfikacyjnymi, ale również w artykułach, wyraźne były wątki liberalizmu socjalnego, w którym i wolność, i własność miały swój wymiar społeczny³⁷⁰. Ignacy Koschembahr-Łyskowski uważał, że polski ustawodawca powinien ustalić wymogi społeczno-gospodarcze i wprowadzić je do regulacji prawnej. Autor dzieła W sprawie

kodyfikacji naszego prawa cywilnego był zwolennikiem poglądu, że należy, podobnie jak

w prawie rzymskim, wziąć pod uwagę wolę stron przy interpretacji umów. Ponadto uważał, iż nie należy przyjmować nieznanego ius Romanum pojęcia praw podmiotowych, a za ich przykładem skupić się na prawie jako zespole reguł postępowania371.

Ignacy Koschembahr-Łyskowski podkreślał, że w najdawniejszej formie kupna,

mancipatio, a mianowicie w formułce przejście własności musiało być określone w pierwszej

kolejności. Natomiast cena nie była tam ściśle oznaczona, lecz wskazywano ją jedynie w sposób ogólny. Ignacy Koschembahr-Łyskowski powoływał się w tej materii na odpowiedni fragment Instytucji Gaiusa (G. 1.119.). Owe rozważania dały podstawę do przyjęcia poglądu, ze cena towaru była kwestią drugorzędną przy mancipatio372.

Opracowanie Ignacego Koschembahra-Łyskowskiego rozpoczynało się od przedstawienie zadań, przed jakimi stała kodyfikacji prawa cywilnego z jednoczesnym zaznaczeniem, że obecne prawo jest „zbyt formalistyczne”, chcąc „ująć wszystkie przypadki życia w abstrakcyjne normy”373. Autor poddał również krytyce koncepcję swobody umowy, zwanej przez niego „wolnością umowy”374. Powoływał się w tym zakresie na prawo rzymskie, z którego doświadczenia, jego zdaniem, należało twórczo skorzystać. Jak słusznie zauważył Ignacy Koschembahr-Łyskowski, w klasycznym prawie rzymskim gwarancją

368 Por. I. Koschembahr-Łyskowski, W sprawie kodyfikacji naszego prawa cywilnego, cit., s. 2.

369 M. Mohyluk, Prawo o ustroju sądów powszechnych w pracach Komisji Kodyfikacyjnej II Rzeczypospolitej, cit., s. 17.

370

E. Bagieńska - Borkowska, O doświadczeniach kodyfikacji prawa cywilnego w II Rzeczypospolitej dla współczesnego ustawodawcy, „Czasy Nowożytne” 12 [13] (2002), s. 126.

371 W. Wołodkiewicz, Ignacy Koschembahr-Łyskowski 1864–1945, cit., s. 625.

372 I. Koschambahr-Łyskowski, W sprawie kodyfikacji naszego prawa cywilnego, cit., s. 26, przyp. 4. 373 TAMŻE, s. 21 i n.

374 J. Andrzejewski, Laesio enormis i wyzysk. Tradycja prawna a przeciwdziałanie nieekwiwalentności świadczeń w prawie prywatnym Austrii, Niemiec i Polski. Rozprawa doktorska, Poznań 2015, s. 133.

85

wysokiego poziomu etycznego stosunków prawnych było unormowanie ich „(…) według

przedmiotowych wskaźników, a nie jako urzeczywistnianie woli stron” ³⁷⁵.

Wobec powyższego to prawo, a nie rzeczywista wola jednostek, decydowały o treści i skutkach prawnych danego aktu. Wolność jednostki miała przy tym jednak dostateczne pole działania, albowiem swobodnemu porozumieniu pozostawiono w szczególności oznaczenie ceny przy kupnie i czynszu najmu, co w późniejszym okresie prowadziło niekiedy do wyzysku376.

W trzecim rozdziale pracy Ignacy Koschambahr-Łyskowski przedstawił stanowisko poszczególnych ustawodawstw wobec zobowiązań, których cel gospodarczy niósł za sobą rażącą krzywdę dla strony377.

Także do prac cywilistycznych można zaliczyć cykl artykułów: Kilka uwag

o zadaniach naszego prawnictwa w dziedzinie prawa cywilnego, z powodu dwóch najnowszych dzieł378

. Autor dokonał szerszego uzasadnienia odrzucenia koncepcji praw podmiotowych i przyjęcia, że prawo składa się z ogółu przepisów regulujących zachowanie ludzi. Zatem z przepisów ustawy wywodzą się normy postępowania, które obowiązują ludzi, by urzeczywistnić cele społeczno – gospodarcze ustalone przez całokształt obecnego ustawodawstwa³⁷⁹. Wobec powyższego jednostka nie wywodziła swych praw z przepisów przedmiotowych, lecz z aktu prawnego³⁸⁰.

Profesor pisał również o próbach kodyfikacji prawa zobowiązań, najpierw w języku francuskim: La codification du droit civil en Pologne. Les transformations modernes du droit

civil. Essai de theorie d’une nouvelle base juridiques des obligations)381, a następnie w języku polskim: O zagadnieniu międzynarodowego ujednostajnienia prawa

o zobowiązaniach³⁸². Ignacy Koschembahr-Łyskowski sformułował zasadę nieważności zobowiązań sprzecznych z określonym przez prawo celem społeczno-gospodarczym.

375 I. Koschambahr-Łyskowski, W sprawie kodyfikacji naszego prawa cywilnego, cit., s. 21 i n.

376 J. Andrzejewski, Laesio enormis i wyzysk. Tradycja prawna a przeciwdziałanie nieekwiwalentności świadczeń w prawie prywatnym Austrii, Niemiec i Polski, cit, s. 133.

377 I. Koschambahr-Łyskowski, W sprawie kodyfikacji naszego prawa cywilnego, cit., s. 64-73. 378 GSW 43 (1927), s. 591–596; GSW 44 (1927), s. 605–608.

379

I. Koschembahr-Łyskowski, Kilka uwag o zadaniach naszego prawnictwa w dziedzinie prawa cywilnego, z powodu dwóch najnowszych dzieł, Warszwa 1927, s. 23-24.

380 L. Górnicki, Przedsiębiorstwo w projekcie części ogólnej kodeksu cywilnego Rzeczpospolitej Polskiej z lat 1928−1932, „Prawo 316.2 (2014), Studia historycznoprawne, Tom dedykowany profesorowi Alfredowi Koniecznemu, red. T. Kruszewski, J. Przygodzki , s. 192.

381 „Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis” 2 (1925), s. 236–247. 382 TP 4.3 (1928/29), s. 21–29.

86

Poglądy profesora zakładały ochronę praw prywatnych o ile urzeczywistniają społeczno-gospodarcze ich przeznaczenie383.

Działalność naukowa Ignacego Koschmbahr- Łyskowskiego wpisywała się w pewną prawidłowość charakteryzującą polskie środowisko romanistyczne w okresie II Rzeczypospolitej. Wielu badaczy prawa rzymskiego łączyło w swych badaniach i publikacjach naukowych treści z zakresu prawa rzymskiego z obowiązującymi lub projektowanymi regulacjami prawnymi³⁸⁴.

Witold Wołodkiewicz twierdził, że trudno w sposób wyraźny oddzielić prace romanistyczne i cywilistyczne Ignacego Koschembahra-Łyskowskiego385. Praktycznie w każdej publikacji profesora uniwersytetu Warszawskiego można znaleźć odniesienia do prawa rzymskiego. Wątki romanistyczne zawsze stanowiły dla Ignacego Koschembahra-Łyskowskiego bazę do wnikliwych i szczegółowych rozważań odnośnie do prawa współczesnego386. Profesor chciał przeszczepić zasady i konkretnie regulacje do polskiego prawa cywilnego i umieścić je w części ogólnej, prawie rzeczowych, obligacyjnym i spadkowym.

3. Opracowania Ignacego Koschembahr-Łyskowskiego z innych działów prawa