Czynniki procesu internacjonalizacji miast polskich

Celem przeprowadzonej za lata 1992-1997 próby analizy potencjału umię­

dzynarodowienia wybranych największych miast polskich było nie tylko zbada­

nie w ujęciu dynamicznym jego struktury i zróżnicowania w obrębie badanej zbiorowości miast, ale także identyfikacja czynników wspólnych, tworzących ten potencjał.

Przyjęto założenie, że internacjonalizacja jest jednym z mikroprocesów biorących udział w przekształcaniu miast. Oddziaływanie tego procesu na system miejski jest jednak trudno uchwytne w sposób bezpośredni. Trudność ta polega na przenikaniu się wielu czynników, które mają wpływ na międzynarodowy cha­

rakter miast i które z różną siłą oddziałują zarówno na ich wewnętrzne, jak i zew­

nętrzne systemy gospodarcze. Potencjał międzynarodowy miasta jest przestrzenią społeczno-ekonomiczną pewną ukrytą mikrostrukturą. Nie stanowi on zatem od­

rębnej przestrzeni funkcjonującej własnym życiem, lecz jest niezbędnym uzu­

pełnieniem oraz istotnym warunkiem sukcesu ekonomicznego miasta.

Na podstawie analizy danych empirycznych przyjęto, że istnieją znaczne zróżnicowania potencjału umiędzynarodowienia między badanymi miastami.

Czynnikami tego zróżnicowania oraz zmienności w analizowanym czasie były, oprócz liczby ludności, układy zjawisk społeczno-ekonomicznych opisanych odpowiednimi zmiennymi. Układy te, odwzorowując łącznie pewną charaktery­

stykę międzynarodowości miast, poprzez zjawiska wyrażone wybranymi zmiennymi, uległy przekształceniom.

Wyodrębnionych zostało 7 zespołów cech opisujących potencjał międzynaro­

dowy miasta. Zespoły te tworzą cechy bezpośrednio i pośrednio wyrażające podstawowe relacje ilościowe badanego zjawiska internacjonalizacji. Zmienne (cechy) umiejscowione zostały w obrębie głównych obszarów atrakcyjności miasta międzynarodowego (por. rys. 1). Cechy te dotyczyły siedmiu dziedzin funkcjonowania miasta, charakteryzujących się pośrednio lub bezpośrednio powiązaniami międzynarodowymi (Komorowski 2000).

Aby sprawdzić tezę o współwystępowaniu zjawisk opisywanych wytypowa­

nymi zmiennymi związanymi z międzynarodowością miast, poddano je porów­

nawczej weryfikacji empirycznej, stosując metodę analizy czynników wspól­

nych. Zidentyfikowane czynniki wspólne oraz zmienne wchodzące w ich skład stanowią pewne wektory (wskazówki) dla rozwoju miast, zorientowane na powiązania międzynarodowe, wskazując na główne elementy takiej ścieżki, które powinny być brane także pod uwagę w zarządzaniu miastem.

106 Józef Komorowski

Zidentyfikowane zostały dwa czynniki mające wpływ na kształtowanie się potencjału intemacjonalizacyjnego badanych miast.

Najważniejszy czynnik F, oznacza potencjał gospodarczy i międzynarodową dostępność przestrzenną miasta (bezpośrednie powiązania gospodarczo-prze- strzenne z zagranicą, wsparte zamożnością miasta i jego mieszkańców). Zna­

czenie tego czynnika w badanym okresie wzrosło, na co wskazywał jego 28,2-procentowy udział w strukturze czynnikowej 1992 r. i następnie wzrost do 50,1% w 1997 r. Czynnik ten agreguje podstawowe wymiary internacjonalizacji na gruncie badanej zbiorowości miast, a jego struktura, składająca się ze zmien­

nych łączących potencjał gospodarczy miast wraz z dostępnością przestrzenną, jest układem sprzyjającym rozwojowi ich charakteru międzynarodowego.

Wiodącą rolę w tym układzie odgrywają jednak możliwości finansowe miasta, które im są wyższe, tym skuteczniej oddziałują na generowanie powiązań mię­

dzynarodowych. Strukturę zmiennych skorelowanych z czynnikiem F, przedsta­

wiono w tabelach 1 i 2. Natomiast uporządkowaną macierz ładunków czynniko­

wych według miast, stanowiącą swoisty ranking polskich miast wg wyłonionych czynników, przedstawia tabela 3. W tabeli tej uwidoczniły się wyraźne przesu­

nięcia miast w obrębie zidentyfikowanych czynników i ich przesunięcia w obrę­

bie typów, do których zakwalifikowała je analiza skupień (por. tab. 4), (Komo­

rowski 2000).

Znaczenie czynnika F2 zidentyfikowanego jako potencjał edukacyjny i po­

ziom wyspecjalizowanych usług otoczenia przedsiębiorczości (wsparty infra­

strukturą powiązań międzynarodowych) spadło zasadniczo z 24,5% udziału w strukturze czynnikowej w 1992 r. do zaledwie 11,7% w 1997 r.

Analiza pozwoliła na sformułowanie szeregu wniosków dotyczących struktury, tempa i charakteru procesu tworzącego potencjał miast polskich dla powiązań międzynarodowych. Z ważniejszych konkluzji należy wymienić następujące:

1. Wzmocnienie znaczenia czynnika F, wskazuje, iż obecnie podstawową rolę w różnicowaniu potencjału służącego rozwijaniu powiązań międzynarodo­

wych dużych miast polskich odgrywają bezpośrednie powiązania gospodarczo- przestrzenne (zarejestrowane firmy zagraniczne), wspomagane poziomem oraz dynamiką przewozów lotniczych, dochodów budżetowych oraz osiągniętym przez mieszkańców poziomem życia. Potwierdzają to wielokrotnie podkreślane w literaturze opinie, że internacjonalizacja zmierza do miast bogatych, dobrze wyposażonych i skomunikowanych ze światem zewnętrznym, zamieszkałych przez ludność o wysokich dochodach.

2. Przyjmując internacjonalizację za jedno ze zjawisk przyczyniających się do sukcesu miasta, można uznać, że czynnik F| stanowi zintegrowany warunek tego sukcesu, w części funkcjonowania przestrzeni społeczno-ekonomicznej miasta poddanej powiązaniom międzynarodowym. Zarówno czynnik F,, jak i F2

Internacjonalizacja miast i jej uwarunkowania w Polsce 107

mogą stanowić istotne wskazówki służące konstrukcji niektórych części strate­

gii rozwojowych miast. W 1997 r. miastami największego sukcesu, związanego z potencjałem intemacjonalizacyjnym, były: Warszawa, Gdańsk, Poznań, Kato­

wice i Wrocław (por. tab. 3, 4).

3. Zmienne, wchodzące w skład czynników wspólnych, to w świetle analizy za­

gregowane atrybuty atrakcyjności miast, będące zbiorem synergicznie od­

działujących na siebie wartości miejskich. Czynniki oraz ich zmienne to potencjal­

ne uogólnione elementy konkurencyjności miast polskich w okresie transformacji.

T abela 1. Czynniki potencjału internacjonalizacji miast polskich w 1992 r.

Czynnik

Liczba pasażerów w międzynarodowym ruchu lotni­

czym na 1000 pracujących w gospodarce narodowej Udział przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym oraz zagranicznych firm drobnej wytwórczości w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych z reje­

strowanych w mieście (w %)

Przeciętne wynagrodzenie brutto na 1 mieszkańca Przychody budżetu miasta na 1 mieszkańca Udział zatrudnionych w pośrednictwie finansowym, obsłudze nieruchomości i działalności związanej z prowadzeniem biznesu w ogólnej liczbie pra­

cujących w gospodarce narodowej (w %)

Udział pracowników naukowo-badawczych oraz na­

uczycieli akademickich w ogólnej liczbie pracujących w gospodarce narodowej (w %)

Liczba studentów na 1000 mieszkańców

Liczba podmiotów gospodarczych ogółem przypa­

dająca na 1 przedsiębiorstwo konsultingowe Liczba noclegów udzielonych cudzoziemcom w hote­

lach na 1000 mieszkańców

Liczba podmiotów gospodarczych przypadająca na

1 bank

Pracujący w gospodarce narodowej na 1000 miesz­

kańców Źródło: Komorowski 2000.

108 Józef Komorowski

T abela 2. Czynniki potencjału intarnacjonalizacji miast polskich w 1997 r.

Czynnik

P2 0,7668 Przychody budżetu miasta na 1 mieszkańca

Fi

P4 0,7660 Liczba pasażerów w międzynarodowym ruchu lo­

tniczym na 1000 pracujących w gospodarce naro­

dowej

50,1% P5 0,7404 Udział przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym oraz zagranicznych firm drobnej wytwórczości w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w mieście (w %)

P13 0,7292 Udział zatrudnionych w pośrednictwie finanso­

wym, obsłudze nieruchomości i działalności zwią­

zanej z prowadzeniem biznesu w ogólnej liczbie P3 0,5837 Przeciętne wynagrodzenie brutto na 1 mieszkańca

wsparte za­

możnością mia­

P12 0,4907 Udział zatrudnionych w usługach w ogólnej licz­

bie pracujących w gospodarce narodowej (w %)

sta i jego mie­

szkańców

PIO 0,7473 Liczba studentów na 1000 mieszkańców

f2

P6 -0,7201 Liczba podmiotów gospodarczych ogółem przy­

padająca na 1 bank

P i l 0,6122 Udział pracowników naukowo-badawczych oraz nauczycieli akademickich w ogólnej liczbie pra­

cujących w gospodarce narodowej f3

2,4%

P7 0,5936 Liczba noclegów udzielonych cudzoziemcom w hotelach na 1000 mieszkańców

P9 0,5462 Liczba podmiotów gospodarczych ogółem przy­

padająca na 1 przedsiębiorstwo konsultingowe

Źródło: Jak w tab. 1.

Internacjonalizacja miast i jej uwarunkowania w Polsce 109

Miasta Fi Miasta 1'. ...._ ^{Miasta F3}

Warszawa 2,772 Katowice 2,049 Kraków 1,351

V Typ: Białystok, Bydgoszcz, Częstochowa, Radom

I typ: Warszawa

II typ: Katowice, Kielce, Lublin, Rzeszów, Toruń III typ: Białystok, Bydgoszcz, Częstochowa, Łódź,

Radom

IV typ: Gdańsk, Kraków, Poznań, Szczecin, Wrocław

Źródło: Jak w tab. 1.

110 Józef Komorowski

Zakończenie

Jednym z warunków rozwoju powiązań międzynarodowych jest zapotrzebo­

wanie na internacjonalizację. Wynika ono z jednej strony z potencjału ludnoś­

ciowego miast, z ich struktury gospodarczej, poziomu wykształcenia ludności, potencjału intelektualnego, bazy ekonomicznej, infrastruktury, itp. Z drugiej strony warunkiem niezbędnym zapotrzebowania na internacjonalizację jest stan i dynamika gospodarki kraju (w tym regionu) oraz uwarunkowania geopolitycz­

ne. Można sądzić, że te dwa ostatnie czynniki stanowią współcześnie zasadniczą siłę napędzającą proces umiędzynarodowienia, wyzwalającą pozostałe czynniki i elementy, które z kolei są niezbędnym uzupełnieniem procesu. Mamy tu do czynienia z typowym sprzężeniem zwrotnym i dopełniającą się zależnością.

Przykłady najbardziej dynamicznie rozwijających się miast o cechach mię­

dzynarodowych pochodzą przecież z krajów i gospodarek silnie integrujących się w układzie międzynarodowym.

Silna i dynamiczna globalizująca się gospodarka potrzebuje powiązań mię­

dzynarodowych realizowanych w wielkich miastach i ośrodkach stołecznych.

Bierność miast w procesach dostosowywania się do wymagań gospodarki mię­

dzynarodowej prowadzi do ich marginalizacji i poważnych strat gospodarczych i cywilizacyjnych.

Literatura

BONNEVILLE M., 1994, Internationalisation o f non-capital cities in Europę: Aspects, processes and pro- spects, „European Planning Studies” 2(3), p. 267-285.

BONNEVILLLE M., B u isso n A., 1992, L 'internationalisation des villes en Europę: un meme defi, des proces- sus differents. Collogue: l ’ctvenir des \illes - excellence(et) ou diversite, Lyon 1991 dćcembre, s. 85-110.

KACZMAREK T., 2000, Szanse rozwoju polskich miast w procesie integracji europejskiej, [w:] Procesy społeczno-gospodarcze w Polsce w końcu X X wieku. Praca zbiorowa pod red. J. Paryska i H. Rogackiego,

Ko ł o d z i e j s k i J., 1992, Kryzys i perspektywy rozwoju polskich miast w gospodarce rynkowej, [w:] Gra o miasto, red. B. Jałowiecki, „Biuletyn KPZK PAN”, z. 157, Warszawa, s. 39-51.

Ko m o r o w s k iJ.W., 2000, Współczesne uwarunkowania gospodarczo-przestrzenne internacjonalizacji miast polskich, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej”, Seria II, z. 157, Poznań.

K O R C E L L I P., 1996, Aglomeracje miejskie w procesie transformacji - zarys problematyki, Zeszyty IGiPZ nal. Colloque international sur les villes europćennes: „Strategies et projćts urbains”, Collection Etudes et Travaux, No. 17, Conseill de L ’Europe, Strasbourg, s. 38-52.

Internacjonalizacja miast i jej uwarunkowania w Polsce 111

THE INTERNATIONALIZATION OF CITIES AND ITS CONDITIONINGS IN POLAND

S u m m a ry

The process o f internationalization o f cities, which has come greatly delayed into the Polish urban space, was presented. The first two parts o f the work were devoted to terminological questions and theoretical as- sumptions. The factors o f internationalization o f the Polish cities were quantified, which in tum allowed mak- ing a ranking list o f cities according to predetermined factors. The author offers a typology o f cities according to the degree o f internationalization during two periods. This makes it possible to determine how the types changed within five years. It was found that strong and dynamically globalizing economy needs international links which are realized in big cities and Capital centers. The passiveness o f cities in processes o f adjusting to the demands o f international economy leads to depreciation and serious economic and ciyilizational losses.

PRZEMIANY BAZY EKONOMICZNEJ I STRUKTURY PRZESTRZENNEJ MIAST OPOLE 2002

Anna HARAŃCZYK

Akademia Ekonomiczna w Krakowie

UW ARUNKOW ANIA KONKURENCYJNOŚCI MIAST

W dokumencie Przemiany bazy ekonomicznej i struktury przestrzennej miast (Stron 106-114)