Natura miasta międzynarodowego i procesu internacjonalizacji Status międzynarodowy lub charakter międzynarodowy miasta jest pewnym

opisowym i wyobrażalnym stanem mówiącym o zakresie i wielkości powiązań w skali międzynarodowej, odpowiadającym powszechnie przyjmowanym ce­

chom międzynarodowości miast. Stan umiędzynarodowienia jest pochodną

7 - P rzem iany bazy..

98 Józef Komorowski

działania czynników endogenicznych i egzogenicznych wykształconych w natu­

ralnym procesie rozwojowym miasta oraz przez wieloletnią politykę władz.

Natomiast potencjał międzynarodowy jest kategorią wymierną. Wyraża pewną gotowość, stan lub zdolność sprzyjającą podejmowaniu powiązań, które są wyz­

waniem dla miasta we współczesnej internacjonalizacji i globalizacji gospodarki, opartą na posiadanym zasobie dóbr miejskich uznanych za sprzyjające powiąza­

niom międzynarodowym. Potencjał międzynarodowy miasta to inaczej heteroge­

niczny zbiór cech, z których część stanowi bezpośrednie odbicie związków ze światem zewnętrznym, a część wyraża je pośrednio (Komorowski 2000).

Stan umiędzynarodowienia różni się wyraźnie od pojęcia internacjonalizacji (umiędzynarodawiania) miasta. Internacjonalizacja bowiem to proces, który two­

rzy nowe lub rozwija istniejące już cechy charakteryzujące międzynarodowy sta­

tus miasta. W procesie tym wartości poszczególnych cech umiędzynarodowienia zmieniają się dzięki decyzjom władz miejskich oraz przede wszystkim dzięki efek­

tom synergicznym zachodzącym między elementami gospodarki miasta.

Internacjonalizacja miasta jest zatem przekształcaniem się systemu miejskie­

go polegającym na wzroście znaczenia powiązań międzynarodowych zarówno w sensie gospodarczym, społecznym, jak i kulturowym. Jest to proces o zróżni­

cowanej dynamice wynikającej z indywidualnej natury miast. Proces ten ujaw­

nia bardzo szerokie możliwości badawcze w zakresie analizy wpływu powiązań międzynarodowych na sukces cywilizacyjny miast oraz na rozwój tak po­

wszechnych dzisiaj poziomych powiązań między miastami.

Definicja, a zatem określenie natury miasta międzynarodowego nie jest pro­

ste, ponieważ, jak wskazują na to licznie prace, jest silnie uzależniona od kryte­

riów przyjętych za te, które najtrafniej i najpełniej charakteryzują takie miasto.

Wielu badaczy odnosi się jednak do bardzo uniwersalnego zbioru cech mia­

sta międzynarodowego, który zaproponował P. Soldatos (Soldatos 1989, 1990).

Współczesne miasto międzynarodowe charakteryzują: położenie geograficzne sprzyjające otwarciu się na świat, lokalizacja inwestycji zagranicznych (czynni­

ków produkcji), powiązania handlowo-usługowe z zagranicą cudzoziemcy za­

trudnieni w mieście, lokalizacja instytucji międzynarodowych (m.in banków, instytucji społeczno-ekonomicznych, kulturalnych, naukowych, organizacji i szkół międzynarodowych, uniwersytetów i placówek dyplomatycznych itp.), eksport towarów i usług wytwarzanych w mieście, posiadanie przez miasto przedstawicielstw własnych instytucji społecznych, gospodarczych, naukowych i kulturalnych za granicą rozwinięty system powiązań o charakterze społeczno- -gospodarczym (np. turystyka, telekomunikacja), bezpośrednie połączenia transportowe z zagranicą (np. lotnisko cywilne), sektor usług nastawionych na obsługę powiązań międzynarodowych (sale i centra kongresowe, hotele, szkoły międzynarodowe itp.), lokalizacja środków masowego przekazu o zasięgu mię­

Internacjonalizacja miast i jej uwarunkowania w Polsce 99

dzynarodowym), organizowanie różnego typu imprez międzynarodowych, roz­

wijanie tzw. paradyplomacji miejskiej, tj. utrzymywanie kontaktów bilateral­

nych z innymi miastami, etniczne zróżnicowania ludności.

Podejście P. Soldatosa wyróżnia się więc dwoma kryteriami umiędzynarodo­

wienia miasta. Pierwsze sformułować można jako „strategiczne dla nowoczesne­

go międzynarodowego rozwoju miasta”, uznając w nim za podstawową obecność wielkich przedsiębiorstw i organizacji międzynarodowych w formie ich siedzib głównych lub przynajmniej międzynarodowych oddziałów regionalnych. Drugie kryterium to „rozwinięta sieć usług strategicznych” potrzebnych dla funkcjono­

wania przedsiębiorstw i instytucji międzynarodowych, jak np. usługi hotelowe, badawczo-projektowe, prawne, konsultacyjne i in. Podejście to skupia zatem uwagę na zagadnieniu wyboru kryteriów umiędzynarodowienia w sytuacji, gdy kryteria te (niektóre z nich) mogą nie być dostatecznie reprezentatywne w świetle teorii lub interpretacji pojęcia międzynarodowości miasta. Uznaje więc sprawę wyboru szczegółowych kryteriów za problem indywidualnego charakteru miasta.

Soldatos podkreśla również, że siła międzynarodowego oddziaływania miasta oparta na funkcjach dyrektywnych, tkwiących w jego strukturze gospodarczej i pozycji przedsiębiorstw, polega na zdolności miasta do uczestniczenia w ewo­

lucji międzynarodowych systemów gospodarczych, społecznych, komunikacyj­

nych itp. Z drugiej strony miasto o statusie międzynarodowym winno mieć, w sen­

sie struktury jego gospodarki i systemu zarządzania, zdolność do kontroli od­

działywania międzynarodowych systemów na jego własny system wewnętrzny.

Prace wielu autorów (m.in. Bonneville 1994; Bonneville, Buisson 1992) po­

twierdzają powyższe opinie, akcentując szczególnie:

- podstawowe znaczenie zróżnicowania gospodarki miasta jako stanu o wyso­

kiej potencjalnej wartości dla procesu internacjonalizacji, wspomaganego szcze­

gólnie przez działalność trzeciego sektora i przez przemysły innowacyjne oraz - wysoką aktywność i zróżnicowanie zawodów mieszkańców miasta.

W licznych klasyfikacjach miast europejskich ich autorzy często opierali się na kilku ogólnych dominujących atrybutach miast międzynarodowych, takich jak:

a) zdolność kierowania gospodarką wyrażająca się możliwościami gromadze­

nia i rozwijania strategicznych funkcji decyzyjnych na najwyższym poziomie.

Miasta takie kontrolują międzynarodowe systemy produkcji i wymiany oraz rynki finansowe;

b) pewien stopień „globalności” miasta, tj. odpowiednia masa krytyczna w dziedzinie międzynarodowych kompetencji i usług służąca m.in. zapobiega­

niu ucieczce „klientów” miasta do innych konkurencyjnych ośrodków;

c) trudno uchwytna ilościowo wartość, jaką jest „connectivite”, tj. zdolność instytucji i przedsiębiorstw miasta do powiązań z zagranicą oraz stopień inte­

gracji takich miast w obrębie ekonomicznych i społecznych systemów

miej-Miastomiędzynarodowe

100 Józef Komorowski

S0

•g 1

ja

r

o 15

£ s

S §

£3_{« N 2} ^{_o c}

u w

*

U £

Internacjonalizacja miast i jej uwarunkowania w Polsce 101

skich. Ten stopień integracji potrzebny jest dla funkcjonowania szeroko pojętej wymiany i synergii w zakresie funkcji produkcyjnych i usługowych, innowacji, obiegu informacji itp.

Miasto międzynarodowe scharakteryzować można więc jako przestrzeń, w której występują zależności i związki między podstawowymi, najbardziej atrakcyjnymi i kluczowymi dla procesu internacjonalizacji sferami jego funk­

cjonowania (rys. 1).