rusztowa-niach budowlanych
W środowisku pracy występują różne czynniki mogące powodować zagrożenie dla życia i zdrowia pracowników, a ich skutkiem są m.in. wypadki przy pracy.
Przyczyny wypadku definiuje się jako wszelkie braki i nieprawidłowości, które bezpośrednio lub pośrednio przyczyniły się do powstania wypadku, a które są związane z czynnikami technicznymi, organizacją pracy oraz z pracownikiem.
W celu zidentyfikowania najbardziej istotnych przyczyn wypadków z udziałem rusztowań budowlanych dokonano ana-lizy 190 takich zdarzeń. Zidentyfikowane przyczyny zakwalifikowano do przyczyn technicznych, organizacyjnych i ludzkich, zgodnie ze stosowaną w Polsce systema-tyką TOL [6]. W celu wyłonienia przyczyn o największym znaczeniu zastosowano analizę Pareto-Lorenza.
Zasada Pareto mówi o tym, że 80%
skutków (w naszym przypadku wypad-ków przy pracy z udziałem rusztowań budowlanych) spowodowanych jest przez 20% przyczyn. Zidentyfikowanie tych przyczyn i ich eliminacja powinny doprowadzić do znacznego zmniejszenia liczby wypadków.
Czynnik techniczny
Określenie „czynnik techniczny” dotyczy stosowanych w procesach pracy urządzeń i wyrobów budowlanych. Przyczynami wypadków, związanymi z czynnikami
technicznymi, są: brak lub niewłaściwe urządzenia zabezpieczające, brak lub nie-właściwe środki ochrony zbiorowej, niewła-ściwa stateczność, wady konstrukcyjne, nieodpowiednia wytrzymałość i niewłaści-we wykonanie bądź ukryte wady materia-łowe stosowanego czynnika technicznego.
W analizowanych wypadkach czynnikiem technicznym były użytkowane rusztowania.
Na wykresie (rys. 2) przedstawiono przy-czyny techniczne (ich udział ilościowy) zidentyfikowane w protokołach
powypad-kowych dotyczących wypadków z udzia-łem rusztowań budowlanych. Przyczyny te uszeregowano od maksimum do minimum. Na rysunku zamieszczono również wykres skumulowanego udziału procentowego kolejno uszeregowanych przyczyn. Przyczyny zaklasyfikowano do trzech grup pod względem ich ważno-ści [8]. Grupę A stanowią przyczyny, których skumulowany udział we wszyst-kich analizowanych wypadkach stanowi około 80%. Są to przyczyny określone Rys. 2. Wykres Pareto-Lorenza dla zidentyfikowanych przyczyn technicznych [6], [7]
Tab. 1. Bardzo istotne przyczyny techniczne wypadków z udziałem rusztowań budowlanych
Lp. Opis przyczyn technicznych Liczba
stwierdzonych przyczyn
Skumulo-wany udział
[%]
1 Braki lub niewłaściwe urządzenia zabezpieczające stanowiska pracy na rusztowaniach 77 27,9
2
Braki lub niewłaściwe środki ochrony zbiorowej. W tych grupach przyczyn stwierdzono następujące braki w konstrukcji rusztowania: zewnętrznych balustrad ochronnych górnych i pośrednich, desek krawężnikowych, pomostów roboczych z włazem umożliwiającym bezpieczną komunikację między poziomami, barier ochronnych zamykających krańce pomostów roboczych, urządzeń umożliwiających przypięcie środków ochrony indywidualnej do konstrukcji rusztowania, wewnętrznych balustrad ochronnych w przypadkach znacznej odległości pomostów roboczych od ściany budynku
52 46,7
3
Niewłaściwa struktura przestrzenna rusztowania wynikająca z nieprawidłowego zmontowania rusztowania. Do głównych nieprawidłowości należały: braki pionów komunikacyjnych umożliwiających bezpieczne przemieszczanie się pracowników między poziomami pomostów roboczych, brak pełnych pomostów roboczych oraz niezbędnych elementów konstrukcyjnych, takich jak: kotwy, stężenia, poręcze, pomosty, uziemienie
48 64,1
4 Niewłaściwa stateczność czynnika materialnego. W analizowanych wypadkach stwierdzono m.in. nieprawidłowe posadowienie rusztowania, wykonanie podestów roboczych z luźno ułożonych desek, brak zakotwienia
rusztowania do stałych elementów konstrukcji, brak blokady kół w przypadku rusztowań przejezdnych 46 80,8
bhp
jako bardzo istotne. Grupę B stanowią przyczyny, których skumulowany udział we wszystkich analizowanych wypad-kach stanowi około 15%. Są to przyczyny określone jako istotne. Ostatnią grupę C stanowią przyczyny mało istotne, a ich skumulowany udział wynosi około 5%.
Stwierdzono łącznie 276 przyczyn o cha-rakterze technicznym. Bardzo istotnymi w zbiorze przyczyn technicznych były te opisane w tab. 1. Stanowiły one 80,8%
wszystkich zidentyfikowanych przyczyn.
Pozostałe 19,2% stwierdzonych przyczyn to: wady konstrukcyjne rusztowania, zastosowanie materiałów zastępczych, brak lub niewłaściwa sygnalizacja za-grożeń, nieodpowiednia wytrzymałość rusztowania, ukryte wady materiałowe bądź niedotrzymanie wymaganych parametrów technicznych, niedostatecz-na konserwacja rusztowania, niedostatecz-nadmierniedostatecz-na eksploatacja rusztowania, niewłaściwe naprawy i remonty rusztowania.
Czynnik organizacyjny
Określenie „czynnik organizacyjny”
dotyczy przyjętych rozwiązań w obszarze ogólnej organizacji pracy oraz stanowiska pracy. Przyczynami wypadków związany-mi z czynnikiem organizacyjnym są m.in.:
tolerowanie przez nadzór odstępstw od zasad bezpiecznej pracy, brak nadzoru i właściwej koordynacji prac zbiorowych, brak lub niewłaściwe przeszkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa
pracy i ergonomii, brak lub niewłaściwe zabezpieczenie stanowisk pracy, brak lub niewłaściwe instrukcje bezpiecznego wykonywania pracy, dopuszczenie do pracy osób bez wymaganych kwalifikacji zawodowych i dodatkowych niezbęd-nych uprawnień, dopuszczenie do wykonywania pracy przez pracownika z przeciwwskazaniami lekarskimi oraz bez wymaganych badań profilaktycznych, niewłaściwa organizacja stanowisk pracy, niewłaściwa lub nadmierna eksploatacja
czynnika materialnego oraz niewłaściwe jego naprawy i remonty.
Na wykresie na rys. 3 pokazano przyczyny organizacyjne (ich udział ilościowy) ziden-tyfikowane w protokołach powypadko-wych. Podobnie jak w przypadku przyczyn technicznych przyczyny te uszeregowano od maksimum do minimum. Zamieszczo-no również wykres skumulowanego udzia-łu procentowego kolejno uszeregowanych przyczyn oraz zaklasyfikowano je do trzech grup pod względem ich ważności.
Rys. 3. Wykres Pareto-Lorenza dla zidentyfikowanych przyczyn organizacyjnych [6, 7]
Lp. Opis przyczyn organizacyjnych Liczba
stwierdzo-nych przyczyn
Skumulo-wany udział
[%]
1 Brak bezpośredniego nadzoru kierownika budowy lub robót nad prowadzonymi pracami 96 17,7
2 Dopuszczenie do pracy rusztowania bez wymaganych kontroli i przeglądów 71 30,8
3
tolerowanie przez osoby sprawujące nadzór odstępstw od przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, np. brak oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, niezapoznanie pracowników z oceną ryzyka zawodowego, dopuszczenie do pracy na nieprawidłowo zmontowanym rusztowaniu, tolerowanie przez kierownictwo niebezpiecznych metod pracy
59 41,7
4 Brak lub niewłaściwe przeszkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy 56 52,0 5 Dopuszczenie do pracy pracownika z przeciwwskazaniami lekarskimi lub bez badań lekarskich 49 61,0 6 Brak instrukcji bezpiecznego wykonywania prac na rusztowaniu lub niezapoznanie pracowników z taką
instrukcją 41 68,6
7
Nieodpowiednie przejścia i dojścia do stanowiska pracy wynikające m.in.: z nieprawidłowego ustawienia rusztowania wymuszającego znaczne wychylenie się pracownika poza obrys pomostu roboczego lub konieczność wejścia na barierkę ochronną, braku pionów komunikacyjnych umożliwiających bezpieczną komunikację między poziomami rusztowania czy wyznaczonej strefy niebezpiecznej wokół rusztowania
38 75,6
8 Brak kwalifikacji pracowników do montażu lub demontażu rusztowania, brak projektu montażu/demontażu
rusztowania 30 81,1
Tab. 2. Bardzo istotne przyczyny organizacyjne wypadków z udziałem rusztowań budowlanych
bhp
Stwierdzono łącznie 543 przyczyny o cha-rakterze organizacyjnym. Bardzo istotny-mi, w zbiorze przyczyn organizacyjnych, były te opisane w tab. 2. Stanowiły 81,1%
wszystkich zidentyfikowanych przyczyn.
Pozostałe 18,9% stwierdzonych przyczyn to: brak środków ochrony indywidualnej, tolerowanie przez osoby sprawujące nadzór stosowania niewłaściwej tech-nologii, nieodpowiednie rozmieszcze-nie i składowarozmieszcze-nie przedmiotów pracy, niewłaściwa koordynacja prac zbio-rowych, nieprawidłowy podział pracy lub rozplanowanie zadań, niewłaściwe usytuowanie urządzeń na stanowisku pracy, niewłaściwy dobór środków ochro-ny indywidualnej, nieusunięcie zbędochro-nych przedmiotów, substancji lub energii, np.
odpadów, niewłaściwe polecenia przeło-żonych, wykonywanie pracy w zbyt małej obsadzie osobowej, wykonywanie prac niewchodzących w zakres obowiązków pracownika.
Czynnik ludzki
Przyczynami ludzkimi są m.in.: niepra-widłowe zachowanie się pracownika (lekceważenie zagrożenia i poleceń służbowych, niedostateczna koncentra-cja uwagi na wykonywanej czynności, za-skoczenie niespodziewanym zdarzeniem, pośpiech); samowolne zachowanie się pracownika (wykonywanie czynności bez usunięcia zagrożeń, np. niewyłączenie maszyny lub zasilania elektrycznego,
nie-właściwe operowanie kończynami w stre-fie zagrożenia, wejście bądź wjechanie w obszar zagrożony bez upewnienia się, czy nie ma niebezpieczeństwa); niesto-sowanie przez pracowników środków ochrony indywidualnej i zbiorowej oraz urządzeń zabezpieczających (środków zabezpieczających przed upadkiem z wysokości, urządzeń wentylacyjnych, osłon).
Na wykresie na rys. 4 zostały pokazane przyczyny ludzkie (ich udział ilościowy)
zidentyfikowane w protokołach powy-padkowych. Podobnie jak w przypadku przyczyn technicznych i organizacyjnych przyczyny te uszeregowano od maksi-mum do minimaksi-mum, zamieszczono wykres skumulowanego udziału procentowego kolejno uszeregowanych przyczyn oraz zaklasyfikowano je do trzech grup pod względem ich ważności.
Stwierdzono łącznie 311 przyczyn o cha-rakterze ludzkim. Bardzo istotne, w zbio-rze przyczyn ludzkich, były te opisane Rys. 4. Wykres Pareto-Lorenza dla zidentyfikowanych przyczyn ludzkich [6, 7]
Tab. 3. Bardzo istotne przyczyny ludzkie wypadków z udziałem rusztowań budowlanych
Lp. Opis przyczyn ludzkich Liczba
stwierdzo-nych przyczyn
Skumulo-wany udział
[%]
1 Nieużywanie przez pracownika środków ochrony indywidualnej, np. praca we własnym obuwiu, nieprzysto-sowanym do warunków panujących na terenie budowy, nieprzypinanie do stabilnej części konstrukcji linki
amortyzującej przed upadkiem lub samowolne odpinanie się od stałych elementów 60 19,3 2 lekceważenie przez pracowników zagrożenia wynikającego z użytkowania nie do końca zmontowanego
rusztowania, poruszanie się pracownika po zewnętrznej części rusztowania 42 32,8
3 Stan psychofizyczny pracownika niezapewniający bezpiecznego wykonywania pracy spowodowany
spożyciem alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych 33 48,4
4
Przechodzenie, przejeżdżanie lub przebywanie pracowników w miejscach niedozwolonych, np. w strefie zagrożenia, w niezabezpieczonej części rusztowania, w okolicy czynnych linii energetycznych pod wysokim napięciem, wchodzenie na bariery ochronne rusztowania, niezachowanie odpowiedniej odległości między stanowiskami pracy na rusztowaniu zarówno w pionie, jak i w poziomie
32 53,7
5 Samowolne zmontowanie, przestawienie i użytkowanie rusztowania 29 63,0
6 Nieprawidłowe zachowanie się pracownika spowodowane nieznajomością przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz braku wiedzy na temat ryzyka zawodowego i zagrożeń związanych z wykonywaną pracą 25 71,0 7 Wykonywanie czynności bez usunięcia zagrożenia przejawiające się pracą w strefie niebezpiecznej przy
niewyłączonym urządzeniu lub czynnej linii wysokiego napięcia 22 78,1
bhp
bhp
w tab. 3. Stanowiły 78,1% wszystkich zidentyfikowanych przyczyn.
Pozostałe 21,9% stwierdzonych przyczyn to: wykonywanie pracy niewchodzącej w zakres obowiązków pracownika, wej-ście/wjechanie w obszar zagrożony bez upewnienia się, czy nie ma niebezpie-czeństwa, nieużywanie środków ochrony zbiorowej, nagłe zachorowanie, niedys-pozycja fizyczna, zmęczenie, lekceważe-nie poleceń przełożonych, lekceważe-niewłaściwe tempo pracy, brak doświadczenia.
Podsumowanie
Przeprowadzono analizę przyczyn 190 wypadków przy pracy z udziałem rusztowań budowlanych. W badanym zbiorze wypadków przyczyny techniczne stanowiły 24,6%, organizacyjne 48%, nato-miast ludzkie 27,4% wszystkich zidentyfiko-wanych przyczyn. Zastosowanie metody Pareto-Lorenza do analizy przyczyn pozwoliło na wskazanie tych o najwięk-szej częstości występowania, które miały największy wpływ na ich powsta-nie i zostały określone jako przyczyny bardzo istotne.
Eliminacja powyższych przyczyn poprzez:
poprawne przygotowanie stanowisk pracy na rusztowaniach, systematyczne kontro-le stanu rusztowań, prowadzenie szkokontro-leń i badań lekarskich, zapoznanie pracow-ników z zagrożeniami zawodowymi, kontrolę stanu psychofizycznego pracow-ników oraz stymulację ich prawidłowego zachowania, powinna się przyczynić do zmniejszenia liczby wypadków przy pracy w budownictwie z udziałem rusztowań.
Uwaga: Praca jest wynikiem realizacji przez au-torów projektu badawczego nr 244388 „Model oceny ryzyka wystąpienia katastrof budowla-nych, wypadków i zdarzeń niebezpiecznych na stanowiskach pracy z wykorzystaniem ruszto-wań budowlanych” finansowanego przez NCBiR w ramach Programu Badań Stosowanych na podstawie umowy nr PBS3/A2/19/2015.
Literatura
1. Główny Urząd Statystyczny, Wypadki przy pracy w 2016 r., Warszawa 2017.
2. European Statistics on Accident at Work ESAW, Summary methodology, Eurostat Methodologies & Working papers, 2015.
3. B. Hoła, M.P. Szóstak, Analiza wypadkowości w polskim budownictwie [w]: E. Błazik-Boro-wa i in., „Bezpieczeństwo pracy w budownic-twie”, Politechnika Lubelska, Lublin 2015.
4. B. Hoła, T. Nowobilski, I. Szer, J. Szer, Identifi-cation of factors affecting the accident rate in the construction industry, Procedia Engineering (dokument elektroniczny), vol. 208, 2017.
5. B. Hoła, Modelowanie jakościowe i ilościowe wypadkowości w budownictwie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008.
6. A. Hoła, M. Sawicki, M. Szóstak, Methodology of Classifying the Causes of Occupational Accidents Involving Construction Scaffolding Using Pareto-Lorenz Analysis, Appl. Sci. 8(1), 48, 2018; https://doi.org/10.3390/app8010048.
7. A. Hoła, B. Hoła, M. Sawicki, M.P. Szóstak, Analiza przyczyn upadków z rusztowań bu-dowlanych, „Materiały Budowlane” nr 8/2017.
8. C. Chu, G. Liang, C. Liao, Controlling inventory by combining ABC analysis and fuzzy classifcations, „Computers
& Industrial Engineering” 55/2008.
9. T. Nawrot, O błędach i katastrofach w bu-downictwie, „Inżynieria i Budownictwo”
nr 62/12/2006. ◄
REKLAMA
technologie
Fot. 1. Most Isoisänsilta
B
IM to jeden z najczęściej pojawia-jących się terminów w ostatnich latach. Akronim angielskich słów Building Information Modeling zy-skuje coraz bardziej na popularności.Na tyle, że w Wielkiej Brytanii tech-nologia ta stała się wymogiem przy projektach publicznych – a więc także w projektach infrastrukturalnych. Wiele osób uważa, że BIM się sprawdza przede
inż. Rafał Krzymowski pracownik Construsoft