Tabl. 1. Sposób deklarowania stałości właściwości wyrobów konstrukcyjnych w systemie AVCP Podstawowa
charakterystyka Deklaracja właściwości Właściwości materiałów
części składowych
Opcja 1 – klasy wyrobów wg hEN
Opcja 2 – właściwości wg specyfikacji wyrobów Właściwości materiałów z odzysku należy zdefiniować Klasa wykonania Opcja 1 – odpowiednie klasy EXC1, EXC2, EXC3 lub EXC4
Opcja 2 – EXC wg specyfikacji wyrobu
Wymiary, kształt i tolerancje Wymiary, kształt i tolerancje podstawowe wg specyfikacji wyrobu lub wg PN-EN 1090-4E:2018/zał. D; lub PN-EN 1090-5E:2017/zał. D
Nośność Wartości charakterystyczne nośności lub powołanie obliczeń trwałość Opcja 1 – system ochrony korozyjnej, stopień przygotowania
i ew. grubość
Opcja 2 – odpowiednio do specyfikacji wyrobu Reakcja na ogień Odpowiednia klasa odporności
Reakcja na ogień zewnętrzny
poszycia dachowego Odpowiednia klasa odporności
dr inż. Jan Łaguna
Znowelizowana prEN 1090-1:2018 [1] ma nowy tytuł, treść i objętość wynikające z dostoso-wania do rozporządzenia UE nr 305/2011 [6].
Określa ona system oceny stałości właści-wości użytkowych AVCP (ang. Assessment and Verification of Constancy of Perfor-mance) elementów wytwarzanych ze sta-lowych i aluminiowych wyrobów, przezna-czonych do wbudowania w konstrukcjach budynków lub obiektów inżynieryjnych, gdzie mają wpływ na spełnienie wymagań podstawowych wymienionych w rozporzą-dzeniu UE nr 305/2011/5.3.2 i zał. I [6], tj.
na nośność lub stateczność całej kon-strukcji lub jej części. Rozporządzenie to zostało również wprowadzone w ustawie o wyrobach budowlanych [7] i w rozporzą-dzeniu o deklaracji właściwości wyrobów budowlanych [8]. W końcowej fazie opra-cowania znajdują się wytyczne sporządza-nia deklaracji właściwości w formacie XML [9]. Deklaracja właściwości elementów konstrukcyjnych wg normy [1] ma zawie-rać informacje wymienione w tabl. 1.
Częstotliwość przeglądów okresowych zakładowego systemu kontroli produkcji FPC zaproponowano dla klas wykonania konstrukcji: EXC1 i EXC2 – co [1– 2– 3– 3]
lata, a dla klas EXC3 i EXC4 – co [1– 1–
2– 3 – 3] lata.
Norma [1] dotyczy wyrobów produkowa-nych seryjnie i nieseryjnie, pojedynczo i w zestawach oraz jako stalowe części składowe elementów zespolonych. Bę-dzie stosowana wyłącznie do wyrobów konstrukcyjnych wykonywanych zgodnie z wymaganiami technicznymi podanymi w następnych jej częściach. Nie doty-czy ona wyrobów konstrukcyjnych, dla których wymagania techniczne i produk-cyjne są określone w innych zharmoni-zowanych normach europejskich (hEN) lub aprobatach technicznych (ETA).
Wyspecyfikowanie wszystkich wyrobów, które mieszczą się w jej zakresie, nie jest możliwe. Mogą więc okazać się przy-datne wykazy przykładowych wyrobów konstrukcyjnych, które norma obejmuje oraz których nie obejmuje, podane na podstawie roboczego projektu wytycz-nych [10] w tabl. 2.
We wrześniu 2018 r. zastąpiono dotychczasową PN-EN 1090-2P:2012 nową wersją [2] opubliko-waną w języku angielskim i niemieckim. Norma zachowała dotychczasową objętość mimo ograniczenia jej zakresu.
normalizacja i normy
Tabl. 2. Przykłady wyrobów, które obejmuje i nie obejmuje EN 1090-1 wg projektu wytycznych [10]
Wyroby objęte EN 1090-1 Wyroby nieobjęte EN 1090-1
Balkony,
Balustrady (bariery/zabezpieczenia krawędzi), Stopy słupów,
Belki poza zakresem PN-EN 10025-1P, Zaciski do belek (nieobjęte EtA),
Wyroby gięte z kształtowników lub blach walcowanych, Stężenia,
Mosty (drogowe, kolejowe, ruchome, kładki dla pieszych, dla rurociągów), Budynki,
Szkielety zadaszeń, Parkingi, Pomosty, Belki ażurowe,
Kominy nieujęte w PN-EN 1856-1E, PN-EN 1856-2E lub PN-EN 13084-7E, Profilowane na zimno płatwie i rygle ścienne,
Profilowane na zimno konstrukcyjne poszycia dachów i ścian, Profilowane na zimno poszycia do stropów zespolonych i żelbetowych, Słupy,
Konstrukcje wsporcze suwnic łącznie z belkami jezdni suwnic, szynami i odbojnicami, Przepusty stosowane jako konstrukcje, przenoszące obciążenia ruchem drogowym, Belki zakrzywione lub wygięte,
Elementy wycinane z wyrobów walcowanych, Wyjścia pożarowe,
Belki nieobjęte PN-EN 10025-1P, Stadiony,
Belki i dźwigary rusztowe,
Poręcze (barier/zabezpieczenia krawędzi), Wieszaki nieujęte w PN-EN 845-1E i EtAG 015,
Słupy oświetleniowe nieujęte w PN-EN 40-5P, PN-EN 40-6P lub EtA, Nadproża nieujęte w PN-EN 845-2E,
Ogrodzenia przenoszące obciążenia, Szkielety hartowane,
Półprodukty aluminiowe obrabiane lub gięte do wykorzystania jako elementy konstrukcyjne, Podpory urządzeń, jeśli są integralną częścią budowlanej konstrukcji nośnej,
Elementy konstrukcyjne do murów nieujęte w PN-EN 845-1E, PN-EN 845-2E lub EtAG 029, Zestawy metalowych szkieletów budynków nieobjęte EtA,
Stropy antresol,
Ekrany dźwiękowe nieujęte w PN-EN 14388E,
Obramienia otworów do stropów ścian i dachów, jeśli są integralną częścią budowlanej konstrukcji nośnej, Konstrukcje wsporcze rur i rurociągów,
Urządzenia i maszyny, jeśli są integralną częścią budowlanej konstrukcji nośnej, Blachownice (spawane, nitowane, śrubowane),
Prefabrykowane elementy budowlane nieobjęte EtA, Prefabrykowane fundamenty palowe nieobjęte EtA, Owiercone elementy z kształtowników lub blach walcowanych, Płatwie,
Systemy podpór i regałów, jeśli są integralną częścią budowlanej konstrukcji nośnej, Rampy, jeśli są integralną częścią budowlanej konstrukcji nośnej,
tężniki płatwi, Bramki sygnalizacyjne, Silosy,
Schody nieobjęte EtA,
Szkielety konstrukcji budynków, domów mieszkalnych i handlowych, szkół, szpitali, hal przemysłowych i rolniczych,
Szkielety konstrukcyjne schronów,
Stalowe elementy konstrukcyjne do konstrukcji zespolonych stalowo-betonowych, Zbiorniki nieujęte w PN-EN 12285-2E,
Pręty rozciągane nieobjęte EtA,
Konstrukcje drewniane z wyjątkiem łączników, Wieże i maszty,
Wieże siłowni wiatrowych, jeśli nie są dostarczane jako kompletny system (turbina–wieża), Kratownice,
Słupy i belki rurowe,
Pomosty z pokryciem kratkami, jeśli są integralną częścią budowlanej konstrukcji nośnej, Nabrzeża, doki i pirsy.
Konstrukcyjne elementy kompozytowe z aluminium, Ruchome lub niestałe elementy jezdni pojazdów w parkach rozrywki,
Belki kotwiące osadzane w betonie, Balustrady niepełniące funkcji barier, Nity jednostronne,
Regały tras kablowych i instalacji elektrycznych, Kable, liny i druty,
Odlewy,
Osprzęt tras przesyłowych z wyjątkiem bram sygnałowych i wsporników,
Elementy do podwieszania sufitów,
Łączniki przyklejane do konstrukcji drewnianych, Łączniki do drewna,
Łączniki i kotwy do betonu i muru, Blachy łączące i inne kotwione w betonie, Maszty flagowe,
Odkuwki,
Osadzane w betonie śruby fundamentowe, ostrogi słupów i złącza pali,
Złącza w systemach izolowanych trakcji szynowych, Niekonstrukcyjne poręcze i ryglowania,
Ozdoby,
Pale nieprefabrykowane, Rurociągi i rury,
Wyposażenie placów zabaw, Łączniki wstrzeliwane,
Prefabrykowane stalowe systemy linowe z łącznikami końcowymi, Prefabrykowane cięgnowe systemy prętowe z łącznikami końcowymi,
Systemy stempli i regałów, które nie są integralną częścią konstrukcji nośnej obiektu,
Szyny i podkłady trakcji kolejowych, Podesty ruchome,
Złącza prętów zbrojeniowych, Stal zbrojeniowa do betonu lub muru,
Osprzęt bezpieczeństwa dachów, łącznie z drabinami i chodnikami,
Rusztowania, Rzeźby (Metal-Art),
Wkręty samowiercące i samogwintujące,
Elementy i części ze stali i aluminium produkowane na budowie, Stalowe i aluminiowe schody, chodniki i poręcze stanowiące integralną część maszyny, silosu zbiornika itp.
Stalowe elementy sprężynowe,
Elementy konstrukcyjne platform wiertniczych,
Konstrukcyjne metalowe dwupowłokowe płyty warstwowe, Konstrukcje tymczasowe (np. urządzenia mechaniczne i konstrukcje parków rozrywki, placów zabaw, namiotów), tradycyjne rzemieślnicze elementy niekonstrukcyjne (np. wiatrowskazy, skrzynki listowe, stojaki rowerowe, poręcze), Systemy tłumienia drgań,
Wieże turbin wiatrowych.
normalizacja i normy
Zasadnicze różnice między tekstami obu wersji norm obejmują:
► usunięcie informacji dotyczących elementów z kształtowników i blach profilowanych na zimno oraz ich połą-czeń (przeniesione do EN 1090-4);
► usunięcie wytycznych doboru klas wykonania konstrukcji (przeniesione do PN-EN 1993-1-1) oraz wytycznych stosowania podkładek wskazujących sprężenie;
► wprowadzenie trzech nowych załączników dotyczących: procedur kontroli procesu cięcia termicznego, wpływu grubości powłok antykoro-zyjnych na wartość siły wstępnego sprężenia oraz doboru klas kontroli spoin;
► scalenie tablic zawierających pod-stawowe i funkcjonalne tolerancje geometryczne oraz zmiany niektórych wartości i rysunków;
► zmiany wymagań dokumentów kon-trolnych w tabl. 1 i tolerancji grubości;
► zmiany wymagań i informacji doty-czących procesów cięcia termicznego i spawania oraz ich kontroli;
► zmiany informacji dotyczących połą-czeń na łączniki mechaniczne;
► rozszerzenie informacji i wyma-gań dotyczących stali odpornej na korozję;
► zaktualizowanie wykazu norm powoła-nych i norm cytowapowoła-nych w tekście.
Części [4] i [5] normy zawierające pełny zakres wymagań technicznych obejmu-jących dokumentację, wytwarzanie, mon-taż oraz kontrolę są dostępne w wersji angielskiej. Część [4] dotycząca kształ-towanych na zimno stalowych elemen-tów i poszyć oraz konstrukcji dachów, sufitów, stropów i ścian obejmuje:
► poszycia klasy I i II i konstrukcje projektowane wg PN-EN 1993-1-3 (poszycia klasy III patrz PN-EN 14782E:2006);
► niespawane kształtowniki złożone;
► kształtowane na zimno i także spa-wane wzdłużnie kształtowniki rurowe, nieujęte w EN 10219-1;
► perforowane punktowo i mikroperforo-wane blachy i elementy poszycia;
► konstrukcje dystansowe między ze-wnętrznym i weze-wnętrznym lub górnym i dolnym poszyciem dachów, ścian i sufitów z profilowanych na zimno blach, także z połączeniami i przyłączami odpo-wiednimi do przekazywanych obciążeń;
► profilowane poszycia stalowe do stropów zespolonych, np. w fazach montażu i betonowania;
► dodatkowe wymagania projektowe do-tyczące poszyć z blach profilowanych podane w załączniku B, które nie są jeszcze uwzględnione w EN 1993-1-3 i które będą mogły być w przyszłości zastąpione całkowicie lub częściowo przez wytyczne dodane do EN 1993.
Jako przykładowe konstrukcje, które obejmuje część [4] normy, można wy-mienić:
► jedno- i wielowarstwowe dachy, w których nośne poszycie dolne lub górne albo oba poszycia składają się z kształtowanych na zimno elementów konstrukcyjnych i poszycia;
► jedno- i wielowarstwowe ściany, w których nośne poszycie wewnętrzne lub zewnętrzne albo oba poszycia składają się z kształtowanych na zimno elementów konstrukcyjnych i poszycia;
► kratownice z kształtowników profilowa-nych na zimno.
Część [4] nie obejmuje:
► elementów konstrukcji zespolonych wykorzystujących współpracę różnych materiałów, jak płyty warstwowe i płyty zespolone;
► reguł obliczeń, wymiarowania i wykonywania izolacji termicznych, ochrony przed wilgocią, hałasem lub ogniem;
► szczegółowych wymagań dotyczących wodoszczelności, przepuszczalności powietrza lub właściwości termicznych poszycia;
► postanowień dotyczących wykony-wania pokryć dachowych i ściennych tradycyjnymi metodami lutowania i blacharstwa.
Fot. autora
normalizacja i normy
Wobec dużego zakresu wprowadzonych zmian poprzednia wersja normy [2] stała się bezużyteczna. Korzystanie w projektowaniu i wykonawstwie budowlanym z pakietu wyco-fanych Polskich Norm ma już niewielki zakres i skończy się definitywnie wg rozpo-rządzenia [11] w stosunku do obiektów, które będą realizowane na podstawie decyzji i po-zwoleń wydawanych po 1 stycznia 2021 r.
Producenci konstrukcji, wykonawcy ro-bót i projektanci mają obecnie do wyboru wersję angielską lub niemiecką normy [2] oraz wersje angielskie norm [4] i [5]
(pakiet norm liczący 350 stron). Warto również zauważyć, że większość norm cytowanych w tabl. 2 jest udostępniona tylko w wersji angielskiej.
Sprawa językowa stała się już przedmio-tem dyskusji (patrz „IB” nr 9 i 11/2018).
Mój pogląd na tę sprawę jest nieco inny niż autorów wypowiedzi [12]. PKN ma obowiązek publikowania Norm Europejskich bezpośrednio po ich zatwierdzeniu i może to robić tylko w językach oryginałów. Znacz-na liczba norm nie wymaga tłumaczenia z powodu bardzo małego zastosowania w Polsce lub wykorzystywania tylko przez odbiorców dysponujących odpowiednio wykwalifikowanym personelem. Inaczej jest w przypadku norm określających kryteria i wymagania dotyczące bezpie-czeństwa budowli, którymi się posługuje się szerokie grono pracowników budow-nictwa. Obejmuje to procesy projekto-wania, wykonywania i kontroli, w których od pracowników posługujących się obcojęzycznymi normami technicznymi należałoby wymagać nie tyko znajomo-ści języka, ale również specjalistycznej terminologii. Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa wprowadziło w krajowym systemie egzekwowania ustaw Prawo budowlane i o wyrobach budowlanych [7] określony zestaw norm do obowiązko-wego stosowania rozporządzeniem [11].
Dlatego Eurokody i normy z nimi zharmo-nizowane są tłumaczone na język polski, jeśli mają zastosowanie w kraju. Z powo-du braku zastosowania w kraju dotych-czas nie przetłumaczono Eurokodu EC8 dotyczącego projektowania konstrukcji na terenach sejsmicznych. O potrzebie tłumaczenia decydują specjalistyczne komitety techniczne umocowane w PKN.
Członkami tych komitetów są przedsta-wiciele różnych uczelni, stowarzyszeń technicznych i przedsiębiorstw. PKN zleca tłumaczenia odpowiednim podmiotom
gospodarczym. Merytoryczny odbiór tych prac należy do komitetów technicznych.
Proces ten trwa długo i dlatego w nie-których przypadkach może wywoływać słuszne zniecierpliwienie odbiorców.