Dane dotyczące zastosowania egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa

Wykorzystanie instytucji egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego obrazują dane statystyczne przedstawione na poniższym wykresie.

561 M. Tybor, Sprzedaż przedsiębiorstwa…, s. 45.

562 B. Sierakowski, M. Węgliński, Egzekucja przez sprzedaż…, s. 116.

563 J. Jagieła, (w:) A. Marciniak (red.), K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania… (dostęp Legalis), art. 106414, n.t. 1.

161

Wykres nr 2. Liczba uwzględnionych w całości lub w części wniosków w przedmiocie egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Wydział Statystycznej Informacji Zarządczej Departamentu Strategii i Funduszy Europejskich Ministerstwa Sprawiedliwości

Prowadzone przez Wydział Statystycznej Informacji Zarządczej Departamentu Strategii i Funduszy Europejskich Ministerstwa Sprawiedliwości statystyki obejmują dane na temat liczby spraw do rozpatrzenia w roku w przedmiocie egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego oraz liczbę uwzględnionych wniosków. W latach od 2010 do 2018 r. sądy rejonowe w całej Polsce miały do załatwienia sprawy z zakresu egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego w przedziale od 44 w 2017 r. do 246 w 2010 r. Spośród tego w 2012 r. i 2018 r. pozytywnie nie rozpatrzono żadnej z tych spraw. Najwięcej – 30 wniosków, uwzględniono w 2010 r. Po tym roku liczba pozytywnie rozstrzygniętych spraw nie przekracza kilkunastu.

Od dnia 3 maja 2012 r. zgodnie z art. 1064¹⁵ § 2 k.p.c. postanowienie o wszczęciu egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa jest ogłaszane nie tylko w dzienniku ogólnopolskim i w dzienniku poczytnym w siedzibie przedsiębiorstwa

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 procent uwzględnionych

wniosków ^{12,20% 7,34% 0,00% 4,30% 3,64% 3,26% 15,09% 6,82% 0,00%} uwzględniono w calości lub w

części ^{30 13 0 4 2 3 8 3 0} sprawy do załatwienia 246 177 112 93 55 92 53 44 46 246 177 112 93 55 92 53 44 46 30 13 0 4 2 3 8 3 0 0 50 100 150 200 250 300

Liczba uwzględnionych w całości lub w części wniosków w przedmiocie egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego

162

lub gospodarstwa rolnego, ale także na stronie internetowej Krajowej Rady Komorniczej⁵⁶⁵. Obowiązek rozpowszechniania informacji o wszczęciu egzekucji ma na celu ochronę praw osób trzecich i pewności obrotu gospodarczego, a także dotarcie do jak najszerszego kręgu potencjalnych nabywców oraz uzyskanie przez to możliwie najwyższej ceny566.

Co ciekawe, skonfrontowanie danych statycznych uzyskanych z Ministerstwa Sprawiedliwości z ogłoszeniami na stronie internetowej www.licytacje.komornik.pl pokazuje, że liczba opublikowanych postanowień nie zgadza się z liczbą uwzględnionych wniosków o wszczęcie egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego. Upubliczniono tylko dwa postanowienia: wydane przez Sąd Rejonowy w Chodzieży w dniu 26 sierpnia 2016 r.567 oraz przez Sąd Rejonowy w Grudziądzu z dnia 15 marca 2019 r.568

(postanowienie to zostało wydane w roku 2019 r. nieobjętym pełnym rocznym okresem sprawozdawczym na dzień udostępnienia danych i przez to nieprzedstawionym na powyższym wykresie) oraz cztery kolejne dotyczące sprzedaży przedsiębiorstwa569. Wyjaśnieniem tej sytuacji może być fakt, że postanowienia wydawane przez sądy rejonowe uwzględniające wniosek o wszczęcie egzekucji tym sposobem następnie są uchylane przez sąd II instancji rozpatrujący zażalenia od tych postanowień. Ewentualnie być może wnioskodawcy rezygnują z prowadzenia egzekucji tym sposobem, albo dłużnik po pozytywnym rozpoznaniu wniosku dobrowolnie spełnia egzekwowane świadczenia, aby nie stracić gospodarstwa rolnego, jeżeli jest w stanie uzyskać na to środki. Można zatem skonstatować, że realne zastosowanie instytucji egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego jest jeszcze rzadsze niż wynika to z zaprezentowanych danych statystycznych.

3.2.3. Przyczyny rzadkiego stosowania egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego wynikające z konstrukcji przesłanek jej zastosowania

Przyczyny niskiego zastosowania omawianej instytucji można dopatrywać się w konstrukcji przesłanek jej zainicjowania. Wierzyciel jako dysponent postępowania egzekucyjnego, na podstawie art. 1064¹⁶ § 1 k.p.c. ma uprawnienie do złożenia do sądu

565 Zmiana dokonana ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 233, poz. 1381).

566 R. Flejszar, Przedsiębiorstwo oraz gospodarstwo…, s. 50; J. Świeczkowski, (w:) Z. Szczurek (red.),

Egzekucja sądowa…, s. 1072; A. Marciniak, Sądowe postępowanie…, s. 412.

567 I Co 2/15, http://www.licytacje.komornik.pl/Decision/Details/2 (dostęp 27 listopada 2019 r.). 568 I Co 2234/18, http://www.licytacje.komornik.pl/Decision/Details/5 (dostęp 25 listopada 2019 r.). 569 http://www.licytacje.komornik.pl/Decision?type=1 (dostęp 27 listopada 2019 r.).

163

wniosku o wszczęcie egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego. Jeżeli wcześniej wszczęto egzekucję ze składników gospodarstwa rolnego570, wniosek jest dopuszczalny, gdy jest oczywiste, że egzekucja przez sprzedaż doprowadzi do zaspokojenia wierzycieli, którzy wcześniej wszczęli egzekucję571. Aby ocenić, czy sprzedaż gospodarstwa rolnego pozwoli na zaspokojenie wierzytelności, sąd rozpoznający wniosek powinien oszacować przybliżoną wartość gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa i porównać ją z wysokością wszystkich egzekwowanych wierzytelności. Rozstrzygnięcie sądu w tym zakresie mogą zakwestionować wierzyciele w drodze zażalenia, gdy uważają, że nie jest możliwe, żeby ustalona cena pozwoliła na zaspokojenie wszystkich świadczeń572. Jak stanowi art. 1064¹⁶ § 2 k.p.c. z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu wszczynającego egzekucję przez sprzedaż gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa, egzekucje wszczęte wcześniej umarza się, a dotychczasowi wierzyciele z mocy prawa przystępują do egzekucji prowadzonej według przepisów k.p.c. o egzekucji przez sprzedaż. Powołany powyżej przepis przyznaje także dłużnikowi prawo do wnioskowania o wszczęcie egzekucji omawianym sposobem, pod warunkiem, że prowadzona jest już egzekucja ze składników należącego do niego gospodarstwa, a także spełniona jest wyżej opisana przesłanka przewidywanego zaspokojenia wierzycieli już egzekwujących dług573.

Konstrukcja egzekucji omawianym sposobem powoduje, że realnie wierzyciel będzie zainteresowany jej zastosowaniem wówczas, gdy wierzytelności już egzekwowane przeciwko dłużnikowi są na tyle wysokie, że spieniężenie elementów gospodarstwa rolnego nie pozwoli na zaspokojenie długów. Raczej nie będzie zainteresowany wszczęciem egzekucji tym sposobem, jeżeli nie są prowadzone inne egzekucje przeciwko dłużnikowi, być może jedynie wtedy, gdy jego wierzytelność jest

570 Chodzi wyłącznie o egzekucję świadczeń pieniężnych, a nie niepieniężnych - A. Adamczuk, (w:) M. Manowska (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II. Art. 506–1217, Warszawa 2015, s. 989; H. Pietrzkowski, (w:) T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania…, s. 778.

571 Do wniosku należy dołączyć informację komornika o wszystkich postępowaniach egzekucyjnych prowadzonych przeciwko dłużnikowi z mienia wchodzącego w skład gospodarstwa rolnego – zob. aktualne również tutaj uwagi dotyczące analogicznego obowiązku przy egzekucji przez zarząd przymusowy (podrozdział 2, pkt 2.4).

572 R. Flejszar, Przedsiębiorstwo oraz gospodarstwo…, s. 49; J. Świeczkowski, (w:) Z. Szczurek (red.),

Egzekucja sądowa…, s. 1073–1074; A. Marciniak, Sądowe postępowanie…, s. 411–412; H. Pietrzkowski,

(w:) T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania…, s. 777–778.

573 E. Kremer, Gospodarstwo rolne…, s. 105; B. Sierakowski, M. Węgliński, Egzekucja przez sprzedaż…, s. 116. Spośród sześciu postanowień w przedmiocie egzekucji przez sprzedaż opublikowanych na stronie internetowej Krajowej Rady Komorników, z jednego wynika, że zostało wszczęte na wniosek dłużnika, ale dotyczyło przedsiębiorstwa - postanowienie Sądu Rejonowego w Rybniku z dnia 15 maja 2019 r., II Co 17/18, http://www.licytacje.komornik.pl/Decision/Details/6 (dostęp 27 listopada 2019 r.). Szerzej na temat praktycznego zastosowania omawianej instytucji zob. uwagi powyżej.

164

bardzo wysoka oraz dostępne są informacje na temat słabej kondycji finansowej dłużnika. W takich wypadkach jednak najczęściej egzekucja jest już przeciwko dłużnikowi prowadzona z wniosku innych podmiotów. Wierzyciel prawdopodobnie będzie bardziej skłonny do wysondowania możliwości płatniczych dłużnika poprzez egzekucję mniej kosztownymi i skomplikowanymi sposobami egzekucji, zanim zdecyduje się na egzekucję przez sprzedaż gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa.

Nieefektywne jest ubieganie się do omawianej instytucji w przypadku dłużników prowadzących niewielkie gospodarstwa rolne, których wartość praktycznie równa się wartości samych składników. Jedynie w dużych jednostkach gospodarczych występuje faktycznie zwiększenie ich wartości wynikające ze zorganizowania oraz niematerialnych czynników wpływających na cenę takich jak renoma, klientela itd. Jak podaje Główny Urząd Statystyczny według stanu na 31 grudnia 2017 r., najwięcej, bo aż 32% gospodarstw rolnych w Polsce miało obszar od 2 do 4,99 ha. Największe gospodarstwa, na które składa się ponad 50 ha gruntów rolnych to tylko 2,5% w skali kraju574. Egzekucja omawianym sposobem jest skutecznym instrumentem, ale jedynie w przypadku dużych, nowoczesnych gospodarstw, których jest przeważająca mniejszość. W innych wypadkach ubieganie się do tej skomplikowanej i kosztownej instytucji, nie przynosi wierzycielowi korzyści.

Pewną motywację wierzyciela skłaniającą do skorzystania z egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego dłużnika mogą stanowić ograniczenia przedmiotowe egzekucji, które w przypadku rolników są szerokie (zob. rozdział II, podrozdział 4). Przepisy je wprowadzające, podobnie jak w przypadku egzekucji przez zarząd przymusowy, nie mają zastosowania w razie egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego. Wyłączają spod egzekucji najważniejsze składniki tego kompleksu majątkowego, bez których dalsze prowadzenie działalności rolniczej będzie znacząco utrudnione. Przepisy o egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego należy uznać za regulacje o charakterze lex specialis w stosunku do regulacji o ograniczeniach przedmiotowych, jeżeli dana rzecz lub prawo wyłączone z egzekucji należy do składników gospodarstwa rolnego. Inna interpretacja prowadziłaby do udaremnienia celu egzekucji tym sposobem, gdyż zbyciu już nie podlegałoby gospodarstwo rolne jako zorganizowana jednostka gospodarcza o wyższej wartości niż jej elementy traktowane

574 Główny Urząd Statystyczny, Rocznik Statystyczny…, s. 89. Zob. omówienie struktury polskich gospodarstw rolnych - K. Marciniuk, Prawne instrumenty ingerencji władzy publicznej w obrót

165

osobno, lecz przypadkowe przedmioty nieobjęte ograniczeniami. Można zatem przypuszczać, że wierzyciele na skutek zwiększenia zakresu ograniczeń przedmiotowych egzekucji przeciwko rolnikom, powinni być zainteresowani ich wyłączeniem poprzez zastosowanie omawianej instytucji. Nowe regulacje wprowadzone w r.p.r.g.e. weszły w życie w dniu 18 lipca 2017 r. Jak wynika z powyżej zaprezentowanych danych, nie zaobserwowano po tym czasie znacznego wzrostu liczby spraw do rozpoznania. Być może zatem związek pomiędzy ograniczeniami przedmiotowymi egzekucji a zainteresowaniem egzekucją przez sprzedaż gospodarstwa rolnego nie występuje. Ewentualnie potencjalna zachęta do stosowania omawianej instytucji wynikająca z przepisów r.p.r.g.e. jest zniwelowana poprzez inne jej wady.

Pozytywnie należy ocenić to, że egzekucję przez sprzedaż gospodarstwa rolnego, odmiennie niż przez zarząd przymusowy, może zainicjować także dłużnik. Będzie jednak rzadziej zainteresowany wnoszeniem o zastosowanie tego sposobu egzekucji niż przez zarząd przymusowy, gdyż na skutek tego ostatniego nie wyzbywa się gospodarstwa rolnego, a jedynie czasowo jest pozbawiony zarządu nad nim. W interesie dłużnika będzie skorzystanie z tej instytucji wówczas, gdy przypuszcza, że poprzez sprzedaż całego gospodarstwa rolnego będzie mógł szybciej uwolnić się od wszystkich długów, z uwagi na możliwość uzyskania wyższej ceny, do czego nie uda się doprowadzić poprzez mniej inwazyjną egzekucję z poszczególnych składników jego majątku. Jeżeli wierzytelności są wyższe niż możliwa do uzyskania cena gospodarstwa rolnego, dłużnik nie może skorzystać z tego trybu. Ewentualnie, jeżeli ma takie uprawnienie, mógłby ogłosić upadłość, która pozwala na zredukowanie długów (zob. rozdział V). Niewykluczone, że dłużnik, opierając się o ochronę wynikającą z ograniczeń przedmiotowych egzekucji, będzie dążył do przedłużenia postępowania egzekucyjnego i umorzenia długotrwałej egzekucji jako bezskutecznej, bez podejmowania działań zmierzających do zaspokojenia wierzycieli czy ogłoszenia upadłości.

Należy zatem wskazać, że egzekucja przez sprzedaż gospodarstwa rolnego jest korzystna dla wierzyciela lub dłużnika jedynie w niewielu przypadkach, a przez to dobrowolnie bardzo rzadko stosowana, co powoduje, że przypuszczalne pozytywne skutki społeczne i ekonomiczne nie zachodzą. Jest to instytucja przydatna jedynie przy egzekucji prowadzonej przeciwko dużym jednostkom gospodarczym, w których realnie czynnik zorganizowania wpływa na zwiększenie ceny, a takich gospodarstw rolnych w Polsce jest niewiele.

166