Ograniczenia przedmiotowe w egzekucji sądowej i administracyjnej obejmujące

3.2.1. Zwierzęta potrzebne do wyżywienia dłużnika

Przepisy o egzekucji wprowadzają ograniczenia przedmiotowe dotyczące zwierząt (inwentarza żywego), potrzebnych do wyżywienia dłużnika, nie do prowadzenia działalności rolniczej. W myśl przepisu art. 829 pkt 3 k.p.c. nie podlega egzekucji jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów. Regulację o takim samym brzmieniu zawiera art. 8 § 1 pkt 3 u.p.e.a. Do zastosowania tych wyłączeń nie jest wymagane faktyczne prowadzenie działalności rolniczej³²⁹. Przepisy mają uzasadnienie celami humanitarnymi, a nie względami gospodarczymi, potrzebą zapewnienia zdolności produkcyjnych gospodarstwa rolnego. Mają zastosowanie tylko wtedy, gdy faktycznie zwierzęta służą do wyżywienia dłużnika i jego rodziny, gdy codziennie dostarczają mu pokarmu³³⁰, mają więc zastosowanie wyłącznie do osób fizycznych. Obecnie takie potrzeby u dłużników raczej nie występują.

Regulacja pozostała niezmieniona od uchwalenia k.p.c. w 1964 r. i u.p.e.a. w 1966 r. Jej wprowadzenie miało wówczas uzasadnione racje, teraz, ma marginalne znaczenie, gdyż mogłaby mieć zastosowanie w zupełnie wyjątkowych sytuacjach. Wraz z rozwojem cywilizacyjnym i podnoszeniem poziomu życia ludności, zmienia się

329 W. Głodowski, Ograniczenia egzekucji…, s. 263; A. Marciniak, (w:) A. Marciniak (red.), K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania… (dostęp Legalis), art. 829, n.t. II.4; A. Wiśniewski, (w:) J. Jankowski (red.),

Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II. Art. 730–1088, Warszawa 2019 (dostęp Legalis),

art. 829, n.t. 13.

91

rozumienie takich pojęć jak minimum egzystencji331. Dawniej być może zwierzęta były niezbędne do wyżywienia, teraz już tak nie jest. Obecnie przepis ten jest przestarzały332, a nawet zbędny³³³, gdyż nie zapewnia realnej ochrony podstawowych potrzeb dłużnika, a tym bardziej nie modyfikuje poziomu ochrony rolnictwa w egzekucji.

3.2.2. Narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika

Zgodnie z przepisem art. 829 pkt 4 k.p.c. nie podlegają egzekucji narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych. Analogiczną regulację wprowadza art. 8 § 1 pkt 4 u.p.e.a. (z zastrzeżeniem, że użyto zwrotu „środek transportu”, zamiast „pojazd mechaniczny”). Ograniczenie jest podyktowane głównie względami humanitarnymi, służy zapewnieniu dłużnikowi minimum środków do egzystencji334, ma więc zastosowanie jedynie do osób fizycznych. Wyłączenie dotyczy tylko narzędzi niezbędnych do pracy przez dłużnika, a nie jego pracowników czy współpracowników³³⁵. Obejmuje te przedmioty, bez których dłużnik nie byłby w stanie wykonywać pracy zarobkowej, w każdym przypadku ich zakres wyznacza rodzaj działalności³³⁶. Wartość narzędzi nie jest za to brana pod uwagę337.

W piśmiennictwie pojawiają się rozbieżności w stanowiskach na temat tego, czy omawiane ograniczenie może dotyczyć również dłużników prowadzących osobiście

331 D.R. Kijowski, (w:) D.R. Kijowski (red.), Ustawa o postępowaniu… (dostęp LEX), art. 8, n.t. 2.2. 332 Zob. uwagi na temat zdezaktualizowania się kazuistycznie określonych wyłączeń przedmiotowych egzekucji - P. Rączka, Zasada poszanowania..., s. 348-349.

333 Ustawodawca nie skorzystał z okazji dostosowania tej regulacji w egzekucji sądowej do aktualnych realiów przy nowelizowaniu z dniem 1 stycznia 2019 r. przepisu art. 829 pkt 1 k.p.c. dotyczącego przedmiotów urządzenia domowego i rzeczy osobistych. Nowelizacji dokonano ustawą z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (Dz. U. poz. 771 ze zm.). Aktualnie art. 829 pkt 1 k.p.c. ma następujące brzmienie – nie podlegają egzekucji przedmioty urządzenia domowego niezbędne dla dłużnika i jego domowników, w szczególności lodówka, pralka, odkurzacz, piekarnik lub kuchenka mikrofalowa, płyta grzewcza służąca podgrzewaniu i przygotowywaniu posiłków, łóżka, stół i krzesła w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników oraz po jednym źródle oświetlenia na izbę, chyba że są to przedmioty, których wartość znacznie przekracza przeciętną wartość nowych przedmiotów danego rodzaju. Dodano również pkt 11, który wyłącza z egzekucji pościel, bieliznę i ubranie codzienne, w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu.

334 A. Marciniak, Ograniczenia egzekucji..., s. 131.

335 Ibidem, s. 118; W. Piątek, A. Skoczylas, (w:) R. Hauser (red.), A. Skoczylas (red.), Postępowanie

egzekucyjne w administracji.... (dostęp Legalis), art. 8, n.t. 6.

336 A. Marciniak, Ograniczenia egzekucji..., s. 118; W. Piątek, A. Skoczylas, (w:) R. Hauser (red.), A. Skoczylas (red.), Postępowanie egzekucyjne w administracji.... (dostęp Legalis), art. 8, n.t. 6.

92

działalność gospodarczą, czy tylko osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy oraz świadczących osobiście usługi na podstawie umów cywilnoprawnych. H. Pietrzkowski ustosunkowując się do tego problemu stwierdza, że „skoro rzeczy niezbędne do

prowadzenia działalności gospodarczej w formie przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego podlegają wyłączeniu w trybie art. 1061, to tym samym art. 829 pkt 4 (…) może mieć zastosowanie wyłącznie do tych przypadków, gdy dłużnik nie prowadzi przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego”338, taki pogląd należy podzielić. Ustosunkowując się do tego problemu w stosunku do ograniczeń egzekucji dotyczących przedmiotów służącym rolnikom do prowadzonej osobiście działalności rolniczej, należy zwrócić uwagę także na przepis art. 830 k.p.c. oraz wydane na jego podstawie rozporządzenie wprowadzające dodatkowe wyłączenia egzekucji sądowej dotyczące rolników prowadzących gospodarstwa rolne oraz art. 8a u.p.e.a., pełniący analogiczną rolę w egzekucji administracyjnej (szerzej zob. podrozdział 4 poniżej). Omawiane regulacje mają charakter legis specialis w stosunku do powołanego wyżej ograniczenia dotyczącego narzędzi niezbędnych do wykonywania osobistej pracy zarobkowej. Skoro wprowadzono szczególne przepisy określające dość kazuistycznie jakie dokładnie przedmioty są niezbędne do prowadzenia działalności rolniczej, nie ma potrzeby odwoływania się do niedookreślonego pojęcia narzędzi niezbędnych do osobistej pracy dłużnika. Omawiana regulacja zatem nie ma zastosowania do rolników.

3.2.3. Wnioski

Omówione powyżej wybrane ograniczenia przedmiotowe dotyczące rzeczy, które są uzasadnione względami humanitarnymi, nie stanowią instrumentu ochrony rolnictwa w egzekucji. Wyłączenia w zakresie zwierząt niezbędnych do wyżywienia są to przepisy przestarzałe, o marginalnym znaczeniu, które należy albo dostosować do obecnych realiów, albo uchylić. Ograniczenia w zakresie narzędzi niezbędnych do pracy zarobkowej nie mają zastosowania względem rolników, z uwagi na regulacje szczególne wprowadzone na podstawie art. 830 k.p.c.

338 H. Pietrzkowski, (w:) T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania…, s. 253. Podobnie F. Zedler, Glosa do

uchwały SN z dnia 30 maja 1996 r., III CZP 56/96, op. cit.; K. Flaga-Gieruszyńska, Wybrane wyłączenia przedmiotowe spod egzekucji sądowej, (w:) K. Flaga-Gieruszyńska (red.), I. Gil (red.), A.

Góra-Błaszczykowska (red.), Współczesny model egzekucji sądowej i postępowania egzekucyjnego. Zbiór

studiów, Sopot 2017, s. 47; inaczej W. Piątek, A. Skoczylas, (w:) R. Hauser (red.), A. Skoczylas (red.), Postępowanie egzekucyjne w administracji.... (dostęp Legalis), art. 8, n.t. 6, gdzie wskazano,

że ograniczenie dotyczy także osób prowadzących osobiście działalność gospodarczą. Podobnie D. Olczak-Dąbrowska, (w:) T. Szanciło (red.), Kodeks postępowania… (dostęp Legalis), art. 829, n.t. 1.

93

3.3. Ograniczenia przedmiotowe w egzekucji sądowej i administracyjnej