Nieruchomości rolne i leśne

Zgodnie z art. 46¹ k.c. nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej. Jest to rodzaj nieruchomości gruntowych, które w myśl art. 46 § 1 k.c. to części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności²²⁷. Pojęcia „nieruchomość rolna” i „grunt rolny” mają w art. 46¹ k.c. charakter synonimiczny, co ma również na celu podkreślenie funkcjonalnego aspektu wprowadzonej w tym przepisie definicji. Sformułowanie „grunt rolny” odwołuje się do produkcyjnego przeznaczenia tej rzeczy, a określenie „nieruchomość rolna” podkreśla

223 Działy specjalne produkcji rolnej są to specyficzne rodzaje produkcji wyróżnione przez ustawodawcę na potrzeby regulacji podatkowych oraz dotyczących ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych, J. Bieluk,

Działy specjalne…, s. 29. Katalog działów specjalnych określa art. 2 ust. 3 u.p.d.o.f. oraz art. 2 ust.

3 u.p.d.o.p., są to: uprawy w szklarniach i ogrzewanych tunelach foliowych, uprawy grzybów i ich grzybni, uprawy roślin in vitro, fermowa hodowla i chów drobiu rzeźnego i nieśnego, wylęgarnie drobiu, hodowla i chów zwierząt futerkowych i laboratoryjnych, hodowla dżdżownic, hodowla entomofagów, hodowla jedwabników, prowadzenie pasiek oraz hodowla i chów innych zwierząt poza gospodarstwem rolnym. 224 J. Bieluk, Działy specjalne…, s. 47–50, 55.

225 R. Budzinowski, Gospodarstwo rolne i przedsiębiorstwo rolne…, s. 115; P. Wojciechowski,

Współczesne definicje…, s. 203.

226 J.S. Piątowski, Pojęcia podstawowe, (w:) F. Błahuta, J.S. Piątowski, J. Policzkiewicz, Gospodarstwa

rolne. Obrót, dziedziczenie, podział, Warszawa 1967, s. 31-32; P. Wojciechowski, Współczesne definicje…, s. 201.

70

wyłącznie jej własnościowy aspekt228. Podstawowym kryterium wyróżniającym nieruchomość rolną jest jej przeznaczenie, czyli możliwość wykorzystywania do prowadzenia produkcji roślinnej i zwierzęcej229.

Faktyczne wykorzystywanie danej nieruchomości do działalności rolniczej nie jest istotne. Decydująca jest cecha potencjalnego przeznaczenia gruntu w tym celu, aby zakwalifikować go jako rolny230. Pojęciem nieruchomości rolnej objęte są także odłogi i ugory, gdyż z uwagi na fizyczno-agronomiczne właściwości gruntu, mogą być w przyszłości wykorzystane do działalności rolniczej²³¹. Nieruchomość rolna może obejmować użytki oraz nieużytki, proporcje pomiędzy nimi nie mają większego znaczenia dla prawnej kwalifikacji gruntu²³². Nie ma znaczenia także powierzchnia nieruchomości rolnej, wobec braku wyraźnego zastrzeżenia w art. 461 k.c. minimalnej normy obszarowej233.

228 E. Skowrońska-Bocian, M. Warciński, (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny..., s. 236; M. Stańko, (w:) M. Fras (red.), M. Habdas (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna (art.

1-125), Warszawa 2018; s. 364; E. Gniewek, (w:) E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny..., s. 118; R. Budzinowski, (w:) M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny…, s. 434-435; K. Stefańska, Pojęcie nieruchomości rolnej (gruntu rolnego), (w:) P. Czechowski (red.) Prawo rolne, Warszawa 2017,

s. 159; eadem, Funkcje gospodarstwa rolnego.., s. 152; M. Stańko, Pojęcie nieruchomości rolnej

w kodeksie cywilnym i przepisach szczególnych, „Studia Iuridica Agraria” 2017, vol. XV, s. 299.

229 E. Skowrońska-Bocian, M. Warciński, (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny..., s. 236; M. Stańko, (w:) M. Fras (red.), M. Habdas (red.), Kodeks cywilny..., s. 365; R. Budzinowski, (w:) M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny…, s. 435; S. Rudnicki, R. Trzaskowski, Kodeks cywilny..., s. 304; H. Ciepła, (w:) H. Ciepła, S. Brzeszczyńska, Obrót nieruchomościami rolnymi w praktyce notarialnej,

sądowej, egzekucyjnej i podatkowej, Warszawa 2018, s. 39; K. Stefańska, Model indywidualnego gospodarstwa…, s. 36; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1984 r., III CZP 78/84,

„Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna” 1985, nr 10, poz. 149; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1999 r., III CKN 140/98, op. cit.;

230 E. Skowrońska-Bocian, M. Warciński, (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny…,, s. 236; R. Budzinowski, (w:) M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny…, s. 435; Ł. Żelechowski, (w:) K. Osajda (red.),

Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny. Prawo o notariacie (art. 79-95 i 96-99), Warszawa 2019 (dostęp Legalis), art. 461, n.t. 3; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1984 r., III CZP 78/84, op. cit.; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2003 r., IV CKN 461/01, LEX nr 523591; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2000 r., II CKN 1067/98, op. cit.; wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 6 kwietnia 2018 r., I SA/Wa 307/18, LEX nr 2533551.

231 A. Lichorowicz, Glosa do wyroku SN..., op. cit; wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 9 kwietnia 2009 r., II SA/Sz 865/08, LEX nr 554853.

232 E. Skowrońska-Bocian, M. Warciński, (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny…, s. 236.

233 M. Stańko, (w:) M. Fras (red.), M. Habdas (red.), Kodeks cywilny…, s. 366-367; E. Skowrońska-Bocian, M. Warciński, (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny..., s. 236; E. Gniewek, (w:) E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny…, s. 115; R. Budzinowski, (w:) M. Gutowski (red.), Kodeks

cywilny…, s. 436; A. Lichorowicz, Glosa do wyroku SN..., op. cit.; S. Rudnicki, (w:) B. Bieniek,

S. Rudnicki, M. Gdesz (aktualizacja), Nieruchomości. Problematyka prawna, Warszawa 2013, s. 216; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1998 r., I PKN 511/97, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych” 1999, nr 1, poz. 19; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2006 r., I PK 160/05, „Prawo Pracy” 2006, nr 7-8, s. 50.

71

Prawna kwalifikacja danej nieruchomości jako rolnej może być odczytywana na podstawie przeznaczenia danego gruntu w ewidencji gruntów i budynków²³⁴, która zawiera informacje m.in. na temat rodzajów użytków gruntowych235. Za należące do kategorii grunty rolne uważa się użytki rolne, tj. grunty orne, sady, łąki trwałe, pastwiska trwałe, grunty rolne zabudowane, grunty pod stawami oraz pod rowami, grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych oraz nieużytki²³⁶. Przyporządkowanie działek geodezyjnych wchodzących w skład konkretnej nieruchomości do powołanych kategorii pozwala na założenie, że stanowi nieruchomość rolną w rozumieniu art. 46¹ k.c.²³⁷. Wskazówką w zakresie kwalifikacji gruntów rolnych jest także ich przeznaczenie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego²³⁸.

Składnikiem gospodarstwa rolnego są również grunty leśne. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 lipca 1999 r.239: „Do gospodarstwa rolnego

zalicza się również lasy i grunty leśne, jeżeli wraz z nieruchomościami o charakterze rolnym stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą. Zasadniczą przesłanką tego zaliczenia jest zatem stwierdzenie istnienia więzi gospodarczo-funkcjonalnej pomiędzy działką leśną a nieruchomością o charakterze rolnym”. Należy

odnieść się ponownie do przeznaczenia użytków gruntowych w ewidencji gruntów i budynków w celu ustalenia czym są grunty leśne²⁴⁰. Przepis § 67 pkt 1 i § 68 234 E. Skowrońska-Bocian, M. Warciński, (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny..., s. 236; Ł. Żelechowski, (w:) K. Osajda (red.), Kodeks cywilny…. (dostęp Legalis), art. 461, n.t. 4; S. Rudnicki, R. Trzaskowski, Kodeks cywilny..., s. 304.

235 Przepis art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r. poz. 725 ze zm.).

236 Przepis § 67 pkt 1 i § 68 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r. poz. 393). 237 E. Skowrońska-Bocian, M. Warciński, (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny..., s. 236; S. Rudnicki, R. Trzaskowski, Kodeks cywilny..., s. 305. Tak też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2013 r., IV CSK 256/12, LEX nr 1365710: „Ocena charakteru prawnego nieruchomości (…), czy

w rozumieniu art. 461 k.c. i art. 553 k.c. stanowi ona nieruchomość rolną (gospodarstwo rolne), (…) powinna być dokonywana w oparciu o plan zagospodarowania przestrzennego, a w jego braku kataster (art. 92 ust. 1 i 2 u.g.n.) - do czasu przekształcenia ewidencji gruntów i budynków w kataster nieruchomości przez pojęcie katastru należy rozumieć ewidencję gruntów (art. 53a p.g.k.)”.

238 Tak E. Skowrońska-Bocian, M. Warciński, (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny..., s. 236. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego do instrument polityki przestrzennej gminy określający lokalne zasady zagospodarowania przestrzennego, przeznaczenie terenów - art. 15 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne (tekst jedn. Dz. U. z 2018 r. poz. 1945 ze zm.) oraz Załącznik nr 1 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (Dz.U. nr 164, poz. 1587). Zob. krytykę rozwiązania polegającego na ustalaniu, czy dana nieruchomość jest nieruchomością rolną na podstawie instrumentów prawa publicznego – ewidencji gruntów i budynków oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego – B. Wierzbowski,

Pojęcie nieruchomości rolnej w prawie polskim, „Studia Iuridica Agraria” 2005, vol. IV, s. 95-111.

239 II CKN 433/98, LEX nr 527163.

240 W. Pawlak, (w:) J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny…, art. 553, n.t. 7; S. Rudnicki, R. Trzaskowski,

72

ust. 2 rozporządzenia z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków jako grunty leśne uznaje lasy oraz grunty zadrzewione i zakrzewione. W celu wyjaśnienia, czym jest las, można odnieść się do ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach²⁴¹, która reguluje m.in. zasady zachowania, ochrony i powiększania zasobów leśnych oraz zasady gospodarki leśnej w powiązaniu z innymi elementami środowiska i z gospodarką narodową (art. 1). Zgodnie z art. 3 tego aktu, lasem w rozumieniu ustawy jest grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony: przeznaczony do produkcji leśnej lub stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo wpisany do rejestru zabytków oraz grunt związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne²⁴².