Geopolityka postmodernizmu

Związek Aleksandra Dugina z geopolityką nie zakończył się wraz z opublikowa-niem kolejnej edycji jego sztandarowego podręcznika Основы геополитики⁷³. Bieg historii i wydarzenia polityczne zarówno w ojczyźnie myśliciela, jak i na świecie mobilizowały go do dalszego zgłębiania i objaśniania geopolitycznych meandrów współczesności. Owocem tej działalności, którą można nazwać oświecicielską, jest zbiór esejów, wywiadów i szkiców Dugina, zredagowany przez jego młodych pod-opiecznych, zatytułowany Геополитика постмодерна. Времена новых империй.

Очерки геополитики XXI века i wydany w 2007 roku nakładem petersburskiego wydawnictwa Amfora. Publikacja ta jest swoistym podsumowaniem całokształ-tu działalności Dugina w tej sferze w ostatnim dziecięcioleciu. Tak przynajmniej,

1994, oraz Homo sovieticus. Świetlana przyszłość. Gnijący Zachód. Pisarstwo Aleksandra Zinowiewa, Kraków 1999.

71 Jednym z najbardziej charakterystycznych wystąpień Sołżenicyna, w którym pisarz krytycznie odniósł się do pewnych zjawisk zaobserwowanych przez niego podczas pobytu w USA, było przemó-wienie wygłoszone w maju 1978 roku na Uniwersytecie Harvarda z okazji przyznania mu tytułu dokto-ra honoris causa tej uczelni. Mowa Sołżenicyna krytykowane była nawet przez rosyjskich komentato-rów, którzy oceniali ją jako nazbyt krytyczną i przypominającą najbardziej skrajne opinie zamieszczane w sowieckiej prasie. Zob. A. Malska-Lustig, Ameryka oczami..., s. 54.

72 Zob.: А. Солженицын, Демократия не приходит сверху, „Российская Газета” (Федеральный выпуск) 07.06.2005 – komentarz prasowy do wywiadu udzielonego przez Sołżenicyna kanałowi telewi-zyjnemu „Россия” 05.06.2005.

73 Podręcznik Геополитика z 2011 roku właściwie pozbawiony jest publicystycznych elementów, które dominują w Podstawach geopolityki i Geopolityce postmodernizmu.

z wielką i właściwą sobie emfazą, anonsował książkę sam Dugin na IX Międzyna-rodowych Targach Książki Non Fiction, które odbywały się na przełomie listopada i grudnia 2007 roku w Moskwie.

Dugin, promując swą najnowszą publikację, sformułował kilka istotnych tez, bez których zrozumienie jego medialnego postępowania może okazać się trudne, by nie powiedzieć niemożliwe. Po pierwsze, autor Geopolityki postmodernizmu stwierdził, że idee, które opisał w swoim pierwszym geopolitycznym podręczniku, stały się za prezydentury Władimira Putina polityczną praktyką. Po wtóre zaznaczył, iż to on jest „właścicielem” nowej geopolitycznej tradycji w Rosji, która poprzez kradzież, czy raczej przyswojenie, została adaptowana w różnych wersjach, konfi guracjach i pod różnymi, jak się wyraził, pseudonimami – nazwiskami autorów kilku innych podręczników do geopolityki w postsowieckiej Rosji⁷⁴. Geopolityk nie czyni nikomu z tego względu zarzutu, wręcz przeciwnie, wyraził w ten sposób pewne zadowolenie z tego, iż jego ideowy produkt jest na tyle wartościowy, że wzbudza zainteresowanie i pożądanie na wielkim wolnym rynku współczesnej rosyjskiej idei:

Существует несколько близких к власти структур, разных политически эффектив-ных фондов, которые создали гигантскую индустрию плагиата моих трудов и трудов моих коллег. Поскольку воровать больше неоткуда, они придают украденному смяг-ченный вариант, меняют названия, последовательность глав⁷⁵.

W tak zaprezentowanym świetle publikacje ukazujące się w Rosji po Podstawach geopolityki, zwane przez Dugina z lubością „gigantycznym plagiatem”, stają się sa-mospełniającą przepowiednią fi lozofa, realizacją marzenia o byciu ojcem założycie-lem postsowieckiej rosyjskiej idei geopolitycznej. Przy nakładzie 3000 egzemplarzy autor liczył na wyspecjalizowanego odbiorcę, czytelnika eksperta – plagiatora, któ-ry przeczyta nowy materiał, aby go odtwórczo zacytować, a dodając swoje treści, w ostatecznym rozrachunku przekazać je władzy w przetworzonej już formie. To w najprostszym ujęciu główne cele, do jakich zmierza Dugin, sformułowane w cyto-wanej już wyżej wypowiedzi z promocyjnego wystąpienia.

Jakie nowe treści i uzupełnienia wnosi do swej geopolitycznej teorii po dziesięciu latach Aleksander Dugin? W jego opinii to przede wszystkim geopolityka „okresu putinowskiego”, adresowana pośrednio do Putina i jednocześnie próbująca opisu geopolityki Putina – dziedziny racjonalnej i funkcjonalnej.

74 Dugin wymienił w tym kontekście Kamałudina Gadżijewa – autora podręczników do politologii i geopolityki, znawcy geopolityki Kaukazu, Nikołaja Nartowa – autora klasycznego uniwersyteckie-go podręcznika do geopolityki oraz nazwisko stosunkowo mało znaneuniwersyteckie-go autora Jarosława Wołkowa z Uniwersytetu Wojskowego, którego dysertacja najwyraźniej w ostatnim czasie zwróciła uwagę autora Podstaw geopolityki, które rzeczywiście wydane zostały na rosyjskim rynku po raz pierwszy w 1997 roku, przed wyżej wymienionymi.

75 Fragment wystąpienia A. Dugina na IX Targach Non-Fiction 27 XI–2 XII 2007, Moskwa. Ste-nogram wypowiedzi zarejestrowanej na wideo opublikowano na portalu www.arcto.ru. Oba warianty zachowane są w archiwum autora niniejszej pracy.

Głównym wnioskiem myśliciela w kwestii jakości geopolitycznej Rosji jest jej przejściowy charakter – Rosja A.D. 2007 jest jednocześnie zbyt duża i zbyt mała, aby się geopolitycznie zrealizować. Dugin zauważa, że jeśli Rosja zacznie się opierać na swojej etnicznej tożsamości zawartej w prawosławnej kulturze, to będzie skazana na rozpad stymulowany przez muzułmańskie narody Kaukazu i Powołża. Federacja Rosyjska, jako państwo oparte na rosyjskiej wspólnocie etnokulturowej, jest zbyt wielka, ale już jako samodzielna geopolityczna siła jest zbyt mała, jest skrawkiem geopolitycznego ciała, któremu brak narzędzi do precyzyjnej kontroli przestrzeni⁷⁶. Jednak nowa sytuacja – czyli geopolityczny postmodernizm – daje nowe możliwo-ści, które należy sobie uzmysłowić. Aleksander Dugin przedstawia postmodernizm jako globalne zrelatywizowanie pojęć, narzędzie do gier ze znaczeniami i znaka-mi, które nie jest prawidłowo odbierane w „niedowspółcześnionej” Rosji. Operując kontrastami i groteską, Dugin, już po raz kolejny w identycznej formie, nakreślił obraz postmodernistycznego świata w krzywym zwierciadle: „Даже «злодей» Бен Ладен интегрируется в спектакль: его племянница – это потенциальная поп-звезда с гарантированной карьерой”⁷⁷. W tym nowym świecie każdy może być każdym i znaczyć wszystko, Józef Stalin może być znakomitą marką gruzińskiego wina, a Che Guevara może reklamować telefony komórkowe. Ale umieszczenie po-staci Che Guevary w reklamie powoduje jego desemantyzację i wskazanie, że jego już nie ma, a być może nigdy go nie było. W postmodernizmie, kontynuuje Dugin, postępuje wirtualizacja rzeczywistości. Wirtualne staje się wszystko, od pieniędzy po władzę. Postmodernizm promuje kilka głównych projektów, sprzecznych z ro-syjskimi wartościami: plan globalizacji i planetarnego kosmopolityzmu, co wiedzie do pełnej dekompozycji narodów.

W zakreślonej wyżej wizji postmodernizmu prezentowanej przez Aleksandra Dugina mieści się także postmodernistyczne imperium, realny podmiot geopoli-tyki. I tu widać już nowe elementy ideologii myśliciela, w zestawieniu z jego wizją prezentowaną w Podstawach geopolityki w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych, gdzie imperium miało wymiar czysto przestrzenny – o takie właśnie przestrzenne rozbudowanie rosyjskiego wpływu zabiegał w swoim podręczniku. Postmoderni-styczne imperium cechuje z kolei sieciowość, która jest naturalna i dostosowana do współczesnych realiów:

„Империя” в контексте постмодерна является сетевой (а не пространственной) структурой. (…) Она основана на абсолютизации либеральных ценностей и

прин-76 А. Дугин, Геополтитка постмодерна. Времена новых империй. Очерки геополитики XXI века, Амфора, Москва 2007, s. 163.

77 Tamże, s. 29. Po raz pierwszy przytoczony tu fragment ukazał się w wydanym dwa lata wcześniej zbiorze esejów Dugina pt. Поп-культура и знаки временти (s. 453). Filozof odwołał się w tym miej-scu do przekazów medialnych dotyczących córki przyrodniego brata poszukiwanego przez rząd USA terrorysty Osamy Bin Ladena. Wafah Bin Laden (Dufour), rodowita Amerykanka, zasłynęła w 2005 roku prowokującą sesją fotografi czną dla amerykańskiego wysokonakładowego magazynu dla męż-czyzn GQ (Gentlemen’s Quarterly).

ципов, а отнюдь не архаических ерархиий. (…) Эта „империя” фактически пред-ставляет собой синоним глобализации⁷⁸.

Słowem sieciowe imperium jest w rzeczywistości globalizacją, rozumianą w sposób najszerszy. Jednakże sama zmiana poziomu funkcjonowania imperium z płaszczy-zny przestrzennej do sieciowej nie usuwa z pola widzenia kwestii geografi i. Prze-strzeń–geografi a stają się w imperium postmodernistycznym czynnikiem imma-nentnym, nie oddziaływającym bezpośrednio na jego jakość. Aleksander Dugin dostrzegł w ostatnich kilku latach na światowym rynku idei geopolitycznej, czy też imperiologicznej⁷⁹, kilka istotnych z jego punktu widzenia zjawisk. Jego szczególną uwagę zwrócił amerykański politolog Th omas Barnett⁸⁰, autor pracy Th e Pentagon’s New Map. War and Peace in Th e Twenty-First Century, opublikowanej w USA w 2004 roku. Zaproponowana przez Barnetta interpretacja nowego porządku świata bardzo przemówiła do wyobraźni geopolitycznej Dugina. Wizja Barnetta zakłada istnienie dwóch głównych stref: globalnego Rdzenia (the Core) – czyli strefy global-nego podłączenia do przepływu informacji – oraz Przepaści (the Gap), strefy roz-łączenia, która pozostaje poza głównym nurtem. Strefę informacyjnego rozłączenia w Europie otwierają kraje byłej Jugosławii, Azja Centralna i cały pas na południe od Kazachstanu, wyłączając Indie, a na wschodzie – Chiny. W pasie wyłączenia znaj-dują się także cała Afryka i zachodnie wybrzeże Ameryki Południowej (Paragwaj, Boliwia, Peru, Kolumbia, Wenezuela). Najbardziej znamienne dla Dugina jest to, że według tej koncepcji Rosja w całości, wraz ze swym najbliższym sąsiedztwem:

Ukrainą, Kaukazem, Mongolią i Chinami, znajduje się w Rdzeniu, czyli w infor-macyjnej postmodernistycznej sieci, która de facto jest ciałem samego imperium.

Według interpretacji Dugina, jaką wysnuł z idei Barnetta, Rdzeń i Przepaść, mimo iż odnoszą się do realnej przestrzeni, nie są kategoriami geografi cznymi. Wszyst-kie regiony leżące poza Rdzeniem i sprzeciwiające się regułom wirtualizacji życia, z różnych względów pozostają poza postmodernistycznym imperium. Dla pełnego sukcesu regiony pozostające w Przepaści powinny w stosownym czasie same „pod-łączyć się” do Rdzenia – tu Dugin widzi podobieństwo do Końca Historii Francisa Fukuyamy – lub powinny „zostać podłączone”, co z kolei jest bliskie w wymowie tezom głoszonym przez Samuela Huntingtona, ale na płaszczyźnie cywilizacji.

78 А. Дугин, Геополтитка постмодерна..., s. 41.

79 Takie określenie dla całego spektrum nauk społecznych i politycznych dotyczących wiedzy o im-periach, zwłaszcza w kontekście postkolonialnym, a także związanych z kwestią rozpadu ZSRR w 1991 roku, zaproponował we wstępie do tomu studiów na ten temat pt. Rosja i Europa Wschodnia: „imperio-logia stosowana” jego redaktor Andrzej Nowak. Tom, będący pokłosiem konferencji naukowej, która odbyła się w Warszawie w 2004 roku, ukazał się nakładem Instytutu Historii PAN oraz krakowskiego wydawnictwa Arcana (wyd. 1., Kraków 2006).

80 Th omas P.M. Barnett jest politologiem (Ph.D. Harvard University), byłym sowietologiem i do-radcą rządu USA do spraw bezpieczeństwa. Aktualnie pełni funkcję jednego z szefów fi rmy doradczej Enterra Solutions. Barnett jest także wykładowcą Centrum Howarda Bakera Uniwersytetu w Tennes-see, a swą publicystykę zamieszcza głównie na swoim blogu www.thomaspmbarnett.com.

W opinii Dugina sieciowy globalizm, nazywany też często „nowym ładem świa-towym”, jest dziś dla Rosji wielkim wyzwaniem, niektórzy bowiem amerykańscy geostratedzy już zaliczyli Rosję do wielkiej sieci, umiejscawiając ją, tak jak Barnett, w światowym Rdzeniu komunikacji. Postmodernizm w swoim wcieleniu mono-polarnego, globalnego świata wciąż w oczach Aleksandra Dugina stanowi wielkie zagrożenie dla rosyjskiej-eurazjatyckiej tożsamości. Na te bolączki współczesno-ści Dugin proponuje następujące rozwiązania w eurazjatyckim duchu: odrzucenie koncepcji świata monopolarnego na rzecz galaktyki imperiów, wartości cywiliza-cji lądowych powinny oderwać się od konkretnych granic i zacząć funkcjonować w podobnych warunkach jak atlantyckie (w domyśle amerykańskie). Eurazjatyzm według Dugina jest także postmodernistyczny i dlatego powinien tworzyć swoją własną, alternatywną sieć komunikacji⁸¹.

Nowa geopolityka Dugina została odświeżona tylko powierzchownie, opiera się na starych sprawdzonych chwytach, do których – po błyskotliwym wstępnym rozdziale – myśliciel natychmiast powraca. Jest to przede wszystkim zasada abso-lutnego antyamerykanizmu i alterglobalizacyjny projekt zjednoczenia w ramach kontynentu. Wydaje się, że mimo sporego wykładu na temat sieciowości nowego porządku światowego, zapożyczonego zresztą od Amerykanów, Dugin niewiele poj-muje z relacji przestrzenno-sieciowych, forsując dokładnie wciąż te same projekty i idee, które proponował w 1997 roku, a później w 2004 roku w publikacji Filozofi a wojny, bez najmniejszej wzmianki czy odwołania do tekstu, który już od trzech lat funkcjonuje w innym miejscu⁸². Zamierzony, nieco nieudolnie zamaskowany auto-plagiat zdaje się po prostu formą utrwalenia pewnej idei, która wielokrotnie powta-rzana, stanie się wreszcie rzeczywistością W opinii geopolityka antyamerykańska większość jest nawet w Rosji większa od tzw. większości Putinowskiej, jak określił poparcie dla prezydenta Władimira Putina polityczny technolog Gleb Pawłowski.

W dalszym ciągu wywodu Dugin nawiązuje do rysowania geopolitycznych osi współpracy, określając je tym razem jako „osie wrogości” i „osie przyjaźni”⁸³. Sche-mat linii przyjaźni został przepisany z głównego geopolitycznego podręcznika, ale zaproponowany w nowej, uproszczonej formule. Propozycja geopolitycznych soju-szy opisana przez Aleksandra Dugina w znacznym stopniu odpowiada działaniom, jakie na arenie międzynarodowej realizował w trakcie swych rządów prezydent Pu-tin. To w praktyce balansowanie między różnymi światowymi siłami poprzez party-cypację w większości międzynarodowych gremiów o różnorodnym statusie – ONZ,

81 Przechodząc do praktyki, Dugin proponuje zarejestrowanie specjalnej domeny internetowej o rozwinięciu „.ea” (Eurasia) zgodnie z analogią do powstałego jeszcze przed upadkiem ZSRR rozsze-rzenia „.su” (Soviet Union), który nie zakończył funkcjonowania wraz z formalną likwidacją ZSRR.

82 Przywołane wyżej słowa Dugina, zawarte w jego pracy Философия политики (s. 200), bez żad-nych zmian znalazły się także w Geopolityce postmodernizmu (s. 124 i nast.).

83 Taki uproszczony charakter interpretacji stosunków międzynarodowych nie jest w Rosji zupełnie odosobniony i przybiera charakter popularnych opracowań. Wydawnictwo Amfora wprowadziło na półki księgarskie w 2002 roku kieszonkowe vademecum Romana Swietłowa pt. Друзья и враги России.

Карманный справочник, Санкт-Петербург 2002.

G8, partnerstwo z UE i NATO – z dodatkowym naciskiem na rozwój stosunków z krajami szeroko rozumianej Azji⁸⁴. Dugin widzi osie przyjaźni w sposób prozaicz-nie prosty: Rosja – Europa, Rosja – świat islamski, Rosja – Chiny:

Не входя ни в один проект, балансируя между полюсами, Россия заинтересована в том, чтобы поддерживать каждый из них в общей системе оппонирования однополярным устремлениям США⁸⁵.

System oporu wobec USA ma wzbogacać linia Paryż–Berlin–Moskwa, gdzie Francja winna urozmaicać sojusz w aspekcie ideologiczno-politycznym, Niemcy w kontek-ście gospodarczym, a Rosja stanowić jego ochronę militarną. Dugin wciąż nieufnie spogląda na Pakt Północnoatlantycki, głównie ze względu na silne zaangażowanie USA w jego zbrojne funkcjonowanie⁸⁶.

Dugin prowadzi swoją geopolityczną wizję, analizując pewne polityczne i geo-polityczne ruchy władz rosyjskich w taki sposób, jak czynią to dziennikarze i pub-licyści – post factum. Czyni to osławioną przez niego dziedzinę prognozowania geopolitycznego bezużyteczną dla codziennej praktyki politycznej i niewiarygodną dla analityków, którzy doszukują się przecież w jego geostrategicznym opisie rze-czywistości wskazówek na przyszłość. Właśnie w takim wymiarze należy postrzegać Duginowską wizję „geopolityki gazowej”, której podstawy i wektory starał się na-kreślić w geopolityce postmodernizmu. Jest to jednakże wizja, która już w praktyce realizowana jest co najmniej od początku drugiej kadencji prezydenckiej Władimira Putina, podczas gdy wcześniej w tekstach Dugina nie było nawet najdrobniejszych wzmianek na tematy gospodarki energetycznej czy też precyzyjnie gazowej, w jej globalnym, geopolitycznym wymiarze.

Dugin postuluje, aby naturalny gaz ziemny (w rzeczywistości jego dostawy do odbiorców) pozostawał czynnikiem integrującym byłe kraje bloku sowieckiego,

84 Szeroką analizę źródeł prasowych i dokumentów rządowych, odnoszących się do wschodniej aktywności w trakcie obu kadencji prezydenckich Władimira Putina, zaprezеntował Siergiej Łuzjanin w opracowaniu pt. Восточная политика Владимира Путина. Возвращение на „Большой Восток”

(2004–2008), АСТ, Восток – Запад, Москва 2007. Znamienny jest tu podtytuł wydania, wskazujący na powrót w polityce międzynarodowej do nieco zaniedbanych podczas prezydentury Borysa Jelcyna wektorów wschodnich.

85 А. Дугин, Геополтитка постмодерна..., s. 137.

86 Aleksander Dugin wypowiada w rosyjskich mediach odważne i kontrowersyjne tezy w kontek-ście ewentualnego dalszego rozszerzenia NATO. Geopolityk nie omieszkał także wprowadzić do tego dyskursu wątku religijnego związanego z Watykanem. W wywiadzie udzielonym „Niezawisimoj Ga-zietie” Dugin posunął się do jednej z najbardziej absurdalnych swoich wypowiedzi, stwierdzając, że działania Stolicy Apostolskiej w zakresie prozelityzmu na terytorium rosyjskim noszą cechy planu roz-szerzenia NATO na Wschód (patrz: Геополитика и конфликт двух Церквей, „Независимая Газета”, 15.02.2006). Nie przeszkadza to jednak poważnym dziennikom traktować Dugina jako analityka reli-gijnego, wypowiadającego się w sprawach relacji prawosławie–katolicyzm. Por. Ватикан дал России пастыря подобрее, Газета „Коммерсантъ”, № 198/П (3774), 29.10.2007. (Szerzej o atmosferze relacji Moskwa–Watykan w kontekście nastrojów nacjonalistycznych: G. Przebinda, Watykan a Rosja z Polską w tle, [w:] Piekło z widokiem na niebo. Spotkania z Rosją 1999–2004, Znak, Kraków 2004, a także Świat-łość przyćmiona, „Tygodnik Powszechny”, nr 15 (3066), 13.04.2008).

a także warunkiem dobrych stosunków rosyjsko-europejskich i rosyjsko-chińskich.

Niestety, podkreśla myśliciel, Amerykanie próbują przeciwdziałać tym integrują-cym elementom poprzez prowadzenie tradycyjnej polityki „sanitarnego kordonu”, który okalając Rosję, powstrzymuje pełnię gazowej integracji. Wobec takiej postawy USA dostawy gazu powinny stać się nową rosyjską bronią:

Необходимо наделить область поставок газа статусом важнейшего геополитическо-го инструмента России. „Газпром” должен быть осознан не как экономическое или промышленное явление, а как важнейший политический и геополитический инсти-тут российского правительства, российской власти⁸⁷.

Zgodnie z tą ideą gaz powinien stać się bronią obosieczną, o dwóch wymiarach ra-żenia: po pierwsze – nośnikiem integracji na przestrzeni postsowieckiej za pomocą sieci gazociągów, i po drugie – instrumentem szantażu wobec dawnych republik sowieckich, które nie zechcą zrezygnować z funkcji „sanitarnego kordonu” USA, jaką aktualnie wypełniają (Ukraina, Gruzja, państwa nadbałtyckie). Teza Dugina, że fi rma Gazprom to właściwie synonim „Rosji”⁸⁸, jest zupełnie nowym aspektem w jego postrzeganiu wielkich systemów gospodarczych i imperiów, ale postrzeganie polityki energetycznej poprzez pryzmat geopolityki nie jest z całą pewnością niczym nowym na świecie.

Rzeczywiście, już pod koniec 2004 roku, podczas ukraińskiej „pomarańczowej rewolucji”, nabrzmiały sprawy związane z dostawami na Ukrainę rosyjskiego gazu, co było odczytane przez opinię międzynarodową jednoznacznie jako wykorzystanie rosyjskiej gospodarczej siły w celach czysto politycznych. Miał to być sposób wy-warcia nacisku na państwo, w którym wybory prezydenckie potoczyły się wbrew politycznym oczekiwaniom wielkiego sąsiada. Piszą o tym bardzo otwarcie autorzy książki pod znamiennym tytułem Газпром: новое русское оружие – publicyści Wa-lerij Paniuszkin i Michaił Zygar – podsumowując to, o czym mówi się w kontekście rosyjskiej polityki zagranicznej od kilku lat⁸⁹. Przypominają oni całą serię różnorod-nych wydarzeń związaróżnorod-nych z rosyjskim gazowym potentatem, które noszą jawnie polityczny charakter, bez żadnych ekonomicznych uzasadnień⁹⁰.

87 А. Дугин, Геополтитка постмодерна..., s. 266.

88 Tamże, s. 272.

89 Por. В. Панюшкин, M. Зыгарь, Газпром: новое русское оружие, Захаров, Москва 2008, s. 144–

–163 (polskie tłumaczenie ukazało się w maju 2008 roku nakładem wydawnictwa WAB).

90 Jednym z głównych elementów rosyjskiej geopolitycznej gry realizowanej za pośrednictwem Gazpromu było powołanie do życia projektu Nord Stream, mającego zapewnić dostawy gazu do Europy Zachodniej rurociągiem położonym na dnie Bałtyku, bez pośrednictwa krajów bałtyckich, w tym Pol-ski. Dodatkowym czynnikiem wzmacniającym polityczną wymowę projektu było szeroko krytykowane w prasie światowej powołanie na stanowisko Przewodniczącego Rady Akcjonariuszy Nord Stream AG na początku grudnia 2005 roku, tuż po odejściu z funkcji, kanclerza Niemiec, doprowadzając wcześniej do podpisania tego kontraktu (zob. np. „Der Spiegel” z 12.12.2005 i „Washington Post” z 13.12.2005).

Oprócz tej nominacji kontrowersje budziła także decyzja o powołaniu na stanowisko dyrektora za-rządzającego spółki, dobrego znajomego Władimira Putina z czasów, kiedy ten pracował jako rezy-dent KGB w Dreźnie, Matthiasa Warniga. W kwietniu 2008 roku podobne zabiegi o wprowadzenie do

Aleksander Dugin jednak wówczas, kiedy zapadały decyzje wiążące kwestie ener-getyki z sytuacją na arenie międzynarodowej, nie zwracał na nie szczególnej uwagi.

Także wcześniej w jego fundamentalnej pracy Podstawy geopolityki nie odnajdujemy żadnych odniesień do kwestii energetycznych w kontekście geopolitycznym. Cała seria Duginowskich artykułów z czasu „pomarańczowej rewolucji” w Kijowie pod wspólnym tytułem Украинский разлом poświęcona jest przede wszystkim jednej głównej tezie: Ukraina powinna rozpaść się na dwie części, inaczej dojdzie tam do wojny domowej („Izwiestja” 24.11.2004), a w przypadku tego rozpadu, który powi-nien być zdaniem politologa popierany przez Rosję, oczywiście część prawobrzeżna Ukrainy powinna przejść pod kontrolę Rosji. Te oraz inne podobne pomysły, zwią-zane także z późniejszymi wydarzeniami w Kijowie, zaowocowały w czerwcu 2007 roku decyzją o odmowie wjazdu Aleksandra Dugina na terytorium Ukrainy⁹¹.

Geopolityka energetyczna wyraźnie nie wchodziła w zestaw zagadnień porusza-nych przez Dugina, kiedy liczne zachodnie media i instytuty już jakiś czas praco-wały nad geopolitycznymi konsekwencjami dystrybucji surowców energetycznych na świecie⁹². Mimo dostrzeżenia pewnych istotnych elementów surowcowej gry w ramach kontynentu eurazjatyckiego, Dugin, jako postać mająca potężne ambicje stymulowania myśli geopolitycznej w Rosji, z kilkuletnim opóźnieniem zareagował na działania rosyjskiego rządu w tym kontekście. Wpisując je do Geopolityki postmo-dernizmu jako swoje nowe i ożywcze idee geopolityczne, wydaje się nie nadążać za otaczającą go rzeczywistością polityczną, nieznacznie tylko i cokolwiek nieudolnie modyfi kując swoje nieco już zdezaktualizowane pomysły, wciąż nazywając je „eura-zjatyckim planem dla Rosji”.

projektu Gazpromu – tym razem South Stream – kolejnego europejskiego polityka, byłego premiera Włoch Romano Prodi, zakończyły się niepowodzeniem.

91 Aleksander Dugin został zatrzymany na lotnisku w Symferopolu i deportowany do Rosji, co uniemożliwiło mu uczestniczenie w festiwalu „Великое русское слово”, który odbywał się 6–12 czerwca 2007 roku. Dugin wiózł z sobą nowe podręczniki swojego autorstwa pt. Обществоведение для граждан новой России (Евразийское Движение, Москва 2007) z licznymi fragmentami o jawnie antyukraińskim wydźwięku.

92 Ważnym projektem naukowo-badawczym w tym zakresie był w 2005 roku m.in. zainicjowany przez prywatny Baker Institute przy Rice University w Teksasie program o roboczym tytule: „GEO-POLITICS OF NATURAL GAS. An Analysis of Prospective Developments in the Natural Gas Trade and Geopolitical Implications”, gromadzący kilkanaście studiów na temat geopolitycznego rozkładu sił w światowej energetyce. Wcześniej jeszcze, bo już w 2001 roku, we włoskim Uniwersytecie Urbino (Li-guria) odbyła się ważna konferencja zatytułowana Diplomazia delle risorse. Le materie prime e il sistema internazionale nel Novecento (Dyplomacja surowców naturalnych). Publikacja pokonferencyjna zosta-ła wydana również w Rosji przez wydawnictwo MGIMO: ДИПЛОМАТИЯ РЕСУРСОВ: Сырьевые ресурсы и система международных отношений двадцатого века, отв. pед. А.В. Торкунов, М.:

Навона, 2008. W Polsce na uwagę zasługuje niedawno opublikowana praca pod red. E. Wyciszkiewicza pt. Geopolityka rurociągów. Współzależność energetyczna a stosunki międzypaństwowe na obszarze

Навона, 2008. W Polsce na uwagę zasługuje niedawno opublikowana praca pod red. E. Wyciszkiewicza pt. Geopolityka rurociągów. Współzależność energetyczna a stosunki międzypaństwowe na obszarze