Dobra osobiste

Podstawowe regulacje prawne w zakresie ochrony dóbr osobistych osób fi-zycznych i osób prawnych są zawarte w kodeksie cywilnym (art. 23–24 oraz 43) – dalej k.c. Pojęciem dóbr osobistych osób fizycznych obejmuje się w szczegól-ności: zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość nau-kową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską⁵⁴. Dla działalności dziennika-rza szczególne znaczenie ma możliwość naruszenia czyjegoś dobra osobistego w postaci czci, nazwiska, pseudonimu lub wizerunku.

Zgodnie z ochroną przyznaną dobrom osobistym przez art. 24 k.c.:

§ 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zanie-chania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, ażeby złożyła oświadczenie od-powiedniej treści i w odod-powiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie mo-że on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pie-niężnej na wskazany cel społeczny. § 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego zo-stała wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. § 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.

Z powyższego wynika, iż w razie bezprawnego (czyli bez żadnej podstawy prawnej uzasadniającej działanie) zagrożenia lub naruszenia dobra osobistego, osobie, której dobro zostało zagrożone lub naruszone, przysługują określone uprawnienia. Dla ustalenia, kiedy dane działanie dziennikarza naruszające dobra osobiste innych osób będzie mogło być uznane za bezprawne, warto przytoczyć wyjaśnienia J. Sobczaka, który stwierdza:

niewątpliwie publikacja materiałów krytycznych należy do praw i obowiązków dziennika-rza. Nie ma także wątpliwości, że takowe materiały mogą naruszać dobra osobiste. Takie na-ruszenia same przez się nie mają jednak charakteru bezprawnego. Bezprawnymi byłyby, gdyby wynikały one z niezweryfikowanych danych i informacji, miały charakter gołosłow-ny [...] Jako godzące w dobra osobiste należy uznać informacje dziennikarza, zgodne zresztą z prawdą, ale podane bez żadnego uzasadnienia i zgody zainteresowanego⁵⁵.

53 Zob. B. Gawlik (red.), Dobra osobiste. Zbiór orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie, Kra-ków 1999.

54 Szerzej M. Witold, Ochrona prywatności w prawie cywilnym (Koncepcja sfer a prawo pod-miotowe), „Państwo i Prawo” 2001, nr 4.

55 J. Sobczak, Polskie..., op.cit., s. 67.

Warto także pamiętać, że:

dziennikarz, któremu zarzucono bezprawne naruszenie dóbr osobistych, w publikacji praso-wej zawierającej fakty przedstawione przez inne osoby oraz ich oceny, nie jest zobowiązany do wykazania, że fakty, które przytoczył, miały miejsce. Wystarczy udowodnić, że osoby, które je relacjonowały, istniały i że były one wiarygodne (tzw. dowód prawdy)⁵⁶.

Pozostaje zatem rozstrzygnąć, kiedy udostępnienie (publikacja) danych do-tyczących sfery prywatnej danej osoby przez dziennikarza nie stanowi narusze-nia jej dóbr osobistych, głównie ze względu na brak bezprawności naruszenarusze-nia.

Podstawowe znaczenie dla analizy zagadnienia ma art. 14 ust. 6 u.p.p., który stanowi, że: „nie wolno bez zgody osoby zainteresowanej publikować informa-cji oraz danych dotyczących prywatnej sfery życia, chyba że wiąże się to bezpo-średnio z działalnością publiczną danej osoby”. Interpretacji tego przepisu do-konał Sąd Najwyższy, stwierdzając, że

do prywatnej sfery życia w rozumieniu art. 14 ust. 6 prawa prasowego zalicza się zdarze-nia i okoliczności z dziedziny życia osobistego i rodzinnego. Prawidłowa wykładzdarze-nia tego pojęcia wymaga uwzględnienia konkretnych okoliczności, charakteryzujących określoną sytuację. […] Szczególny charakter tej dziedziny życia człowieka uzasadnia udzielenie jej silnej ochrony prawnej, co znajduje wyraz nie tylko w regulacjach ustawowych, ale wy-znacza pewien ogólny kierunek myślenia, wyboru racji i ważenia argumentów wówczas, gdy w grę wchodzi zagrożenie tej sfery życia jednostki. Tych względów nie należy tracić z pola widzenia przy kwalifikowaniu określonych okoliczności jako objętych dyspozycją omawianej normy prawnej, czy też niemieszczących się w niej”⁵⁷.

Ponadto Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie wielokrotnie zajmował się kwestią uregulowaną w analizowanym art. 14 ust. 6 u.p.p. Przykładowo zostanie przytoczonych kilka orzeczeń. Pierwszym z nich jest wyrok SN, zgodnie z którym:

1. Wkroczenie w prywatną sferę życia, w rozumieniu art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (DzU Nr 5, poz. 24), podjęte w obronie społecznie uza-sadnionego interesu wyłącza bezprawność tego działania. 2. Nie należy do prywatnej sfe-ry życia – w znaczeniu powołanego przepisu art. 14 ust. 6 prawa prasowego – informacja o stanie materialnym osoby fizycznej i dane odnośnie do jej stanu cywilnego⁵⁸.

Stanowisko Sądu Najwyższego w przedmiotowej kwestii zostało utrzymane w kolejnym orzeczeniu, zgodnie z którym:

1. Podanie w prasie informacji o wysokości otrzymywanego wynagrodzenia może nastą-pić bez zgody osoby, której dotyczy, gdy pełni ona funkcję publiczną w rozumieniu art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 roku – Prawo prasowe (DzU z 1984 r., Nr 5, poz. 24 ze zmianami). 2. Pełnienie funkcji prezesa zarządu spółdzielni mieszkaniowej

56 Glosa do wyroku SN z dnia 10 września 1999 roku, III CKN 939/98.

57 Wyrok SN z dnia 24 maja 1999 roku, NII CKN 349/98, OSNC 1999/12/212.

58 Wyrok SN z dnia 19 stycznia 1987 roku, I CR 337/86, LEX nr 8803.

może być – w konkretnych okolicznościach – uznane za działalność publiczną w rozu-mieniu art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 roku – Prawo prasowe⁵⁹.

Kwestii prawidłowej wykładni art. 14 ust. 6 u.p.p. dotyczy także wyrok Sądu Najwyższego, stanowiący, że:

autor reportażu piętnującego – w interesie społecznym zachowanie się osoby, która naru-sza podstawowe prawa człowieka zagwarantowane w Konstytucji i chronione przepisami kodeksu karnego (jak np. prawo uczestniczenia w niezakłócony sposób w obrzędach reli-gijnych), nie narusza – wobec braku bezprawności – czci tej osoby, jeżeli nawet wymie-nia imię i nazwisko tej osoby działającej publicznie, w obecności licznego grona osób ⁶⁰. Analizując to zagadnienie warto przypomnieć także stanowisko J. Sobczaka, zgodnie z którym:

Pod ochroną prawa pozostaje sfera życia prywatnego i intymnego jednostki [...]. Narusze-nie sfery życia prywatnego następuje jedyNarusze-nie w razie działania bez zgody osoby zaintere-sowanej. Udzielenie zgody powoduje, że publikacja informacji lub innych danych […]

dotyczących sfery życia prywatnego nie stanowi naruszenia dobra osobistego. Wyłącza bezprawność także działanie w obronie społecznie uzasadnionego interesu⁶¹.

Dziennikarz musi jednak uważać, by, podając określone informacje, nie dopuścić się znie-sławienia lub zniewagi będących czynami karalnymi wskazanymi w kodeksie karnym, gdyż rozszerzone granice dopuszczalnej krytyki osób sprawujących funkcje publiczne nie po-zwalają na publikowanie nieprawdy ani na nierzetelne wykorzystywanie materiałów praso-wych. Wymaga podkreślenia, że sfera życia intymnego zawsze podlega pełnej ochronie prawnej. Tylko zgoda zainteresowanych osób może sprawić, że ujawnienie takie nie jest bezprawnym naruszeniem dobra osobistego.

Kolejną kwestią mającą istotne znaczenie w działalności dziennikarza i związaną ściśle z ochroną dóbr osobistych jest obowiązek zachowania szcze-gólnej staranności. Zasada ta została wyrażona w art. 12 ust. 1 u.p.p. Zgodnie z powołanym przepisem, dziennikarz jest zobowiązany do zachowania szcze-gólnej staranności i rzetelności podczas zbierania i wykorzystywania materiałów prasowych, zwłaszcza do sprawdzenia zgodności z prawdą uzyskanych wiado-mości lub podania ich źródła oraz ochrony dóbr osobistych, a ponadto interesów działających w dobrej wierze informatorów i innych osób, które okazują mu zaufanie. Opierając się na tej zasadzie, dziennikarz bez zgody swojego informa-tora nie może publikować lub w inny sposób rozpowszechniać informacji utrwa-lonych za pomocą zapisów fonicznych i wizualnych. Dziennikarz nie może również publikować informacji uzyskanej od osoby, która udzielając mu ich

59 Wyrok SN z dnia 12 września 2001 roku, V CKN 440/00, OSNC 2002/5/68; glosa aprobują-ca M. Kowalskiego, OSP 2002/12/160.

60 Wyrok SN z dnia 24 maja 1989 roku, I CR 231/89, LEX nr 8964.

61 J. Sobczak, Polskie..., op.cit., s. 69, 70.

zastrzegła, iż stanowią one tajemnicę służbową lub zawodową (art. 14 ust. 1 i 5 u.p.p.). Na pytanie, jak rozumieć szczególną staranność, do której zachowania jest zobowiązany dziennikarz, odpowiada Sąd Najwyższy w jednym ze swoich wyroków, stwierdzając, że:

dziennikarz przy zbieraniu materiałów prasowych zobowiązany jest zachować szczególną staranność i rzetelność, zwłaszcza zaś sprawdzić zgodność z prawdą uzyskanych wiado-mości lub podać ich źródło. Pod pojęciem rzetelności należy rozumieć: dokładność, kon-kretność, uczciwość, odpowiedzialność za słowo [...]. Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, iż obowiązek dziennikarza do zachowania szczególnej staranności i rzetelności przy zbie-raniu i wykorzystywaniu materiałów prasowych oznacza kwalifikowaną staranność i rze-telność, podkreślając przy tym, że nie może być to staranność niezwykła⁶².

Kwestią interpretacji szczególnej staranności dziennikarza zajął się także J. Sobczak, słusznie zwracając uwagę, iż:

Stopień staranności dziennikarza różnić się może w zależności od wiarygodności źródła informacji, jej pilności oraz rodzaju materiału prasowego. Niewątpliwie może być mniej-szy w sytuacji, gdy informatorem jest autorytet w danej sprawie, a także wtedy, gdy in-formacja jest szczególnie pilna. Mniejszej staranności zdaje się wymagać sprawdzanie treści podanej w listach do redakcji czy felietonach, większej zaś domagać się należy w odniesieniu do artykułów informacyjnych⁶³.

Dziennikarz musi posiadać odpowiednią wiedzę na temat prawnej ochrony dóbr osobistych z tego względu, że przy wykonywaniu swojego zawodu często będzie narażony na zarzut naruszenia dóbr osobistych innych osób. Rozumienie pojęcia dóbr osobistych oraz znajo-mość zasad ujawniania zgodnie z prawem informacji objętych tym pojęciem zabezpiecza dziennikarza przed zarzutem niedołożenia szczególnej staranności przy wykonywaniu za-wodu.