Tajemnica dziennikarska

Dziennikarz jest zobowiązany do działania zgodnie z etyką zawodową i za-sadami współżycia społecznego, w granicach określonych przepisami prawa. To właśnie przepisy prawa nakładają na dziennikarza obowiązek zachowania ta-jemnicy dziennikarskiej.

Na mocy art. 12 u.p.p. tajemnica dziennikarska wiąże się z faktem, iż „dzien-nikarz ma obowiązek chronić dobra osobiste, a ponadto interesy działających w dobrej wierze informatorów i innych osób, które okazują mu zaufanie”²⁴.

W myśl art.15 ust. 2 u.p.p.:

dziennikarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy:

1) danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redak-cji lub innego materiału o tym charakterze, jak również innych osób udzielających

24 Zob. wyrok SN z dnia 5 marca 2002 r., I CKN 535/00, M. Prawn. 2002/7/292.

macji opublikowanych albo przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych,

2) wszelkich informacji, których ujawnienie mogłoby naruszać chronione prawem in-teresy osób trzecich.

Powyższy obowiązek zachowania określonych informacji w tajemnicy doty-czy także, zgodnie z art. 15 ust. 3, „innych osób zatrudnionych w redakcjach, wydawnictwach prasowych i prasowych jednostkach organizacyjnych”.

Obowiązek zachowania tajemnicy dziennikarskiej oznacza, że dziennikarz musi powstrzy-mać się od ujawniania, rozpowszechniania lub udostępniania w jakikolwiek sposób infor-macji objętych tą tajemnicą jakiejkolwiek osobie trzeciej.

Tajemnicą dziennikarską są chronione zarówno informacje uzyskane w wyniku

„aktywnych” działań dziennikarza, jak i powierzone mu niezależnie od jego starań. Możliwość uchylenia/zwolnienia z tajemnicy przewiduje u.p.p. oraz kodeks postępowania karnego (dalej k.p.k.)²⁵.

Przede wszystkim, zgodnie z art. 16 u.p.p.:

dziennikarz jest zwolniony od zachowania tajemnicy zawodowej, o której mowa w art. 15 ust. 2, w razie gdy informacja, materiał prasowy, list do redakcji lub inny materiał o tym charakterze dotyczy przestępstwa określonego w art. 254 (obecnie art. 240 § 1) kodeksu karnego (dalej k.k.) albo autor lub osoba przekazująca taki materiał wyłącznie do wiado-mości dziennikarza wyrazi zgodę na ujawnienie jej nazwiska lub tego materiału²⁶. Zwolnienie w tym przypadku następuje z mocy prawa, a nie w wyniku orzecze-nia sądu.

Aby zapoznać się z regulacją prawną dotyczącą możliwości ujawniania w postępowaniu karnym informacji objętych tajemnicami ustawowo chronio-nymi, w tym tajemnicą dziennikarską, należy odwołać się do brzmienia art. 180 k.p.k. Zgodnie ze wskazanym przepisem:

osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wyko-nywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które

25 Zob. J. Barta, R. Markiewicz, Zachwiany wizerunek wolności prasy. Wokół tajemnicy dzien-nikarskiej, „Rzeczpospolita” 1997, nr 90; E. Nowińska, W kręgu dziennikarskiego immunitetu,

„Prawo i Życie” 1995, nr 2; B. Michalski, Odżywa spór o tajemnicę zawodową dziennikarza, „Ju-rysta” 1996, nr 1, s. 26–27; B. Michalski, Procesowe problemy dziennikarza, „Prasa Polska” 1989, nr 10, s. 38–41; B. Michalski, Opinia o tajemnicy zawodowej dziennikarza, „Zeszyty Prasoznaw-cze” 1989, nr 1, s. 63–70.

26 Jak podnosi się w literaturze przedmiotu, zakresy art. 180 k.p.k. i art. 16 ust. 1 nie krzyżują się. Zob. szerzej A. Guzik, Prawnokarne aspekty ochrony tajemnicy dziennikarskiej, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2000, nr 1. Natychmiast po powzięciu wiarygodnej informacji o czynach z art. 240 § 1, dziennikarz powinien zawiadomić organ ścigania. Zob. szerzej J. Sobczak, Ustawa prawo prasowe. Komentarz, Warszawa 1999, s. 252 i n.

ciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku za-chowania tajemnicy.

Z obowiązku zachowania tajemnicy dziennikarskiej, lekarskiej, adwokackiej i radcowskiej może zwolnić wyłącznie sąd. Osoby te „mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu”. Jednakże przedmiotowe zwolnienie dziennikarza przez sąd od obowiązku zachowania tajemnicy dziennikarskiej nie może dotyczyć, dzięki wyraźnemu wyłączeniu przez odpowiedni przepis, danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych, chyba że informacja ta dotyczy przestęp-stwa, o którym mowa w art. 240 § 1 k.k.²⁷ Zgodnie z brzmieniem uchwały Sądu Najwyższego:

sformułowany w kodeksie postępowania karnego w art. 180 § 3 zakaz zwalniania dzien-nikarza od obowiązku zachowania w tajemnicy danych, umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie tych danych – konkretyzuje treść tajemnicy dziennikarskiej. Zakaz ten ma charakter bezwzględny i nie może być na-ruszony²⁸.

Ponadto należy pamiętać, że odmowa przez dziennikarza ujawnienia danych, o których mowa powyżej, nie uchyla jego odpowiedzialności za przestępstwo, jeśli się go dopuścił poprzez publikację informacji na podstawie tych danych.

Bezprawne ujawnienie tajemnicy dziennikarskiej podlega odpowiedzialności karnej na zasadach ogólnych (art. 266 k.k.), dotyczących ujawnienia tajemnicy zawodowej²⁹.

Od tajemnicy zawodowej dziennikarza należy odróżnić tajemnicę wydawni-czą (na przykład skład redakcji, zasady organizacyjne, formy zatrudnienia), chronioną przepisami o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

27 Art. 240 § 1: „Kto, mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowa-niu lub dokonausiłowa-niu czynu zabronionego określonego w art. 118, 127, 128, 130, 134, 140, 148, 163, 166 lub 252, nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.

28 Uchwała SN – Izba Karna z dnia 22 listopada 2002 roku, I KZP 26/02.

29 Art. 266 § 1: „Kto, wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujaw-nia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 [...]

§ 3. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na wniosek pokrzywdzonego”.