Rozdział 1. Praktyki pedagogiczne – założenia i ukierunkowanie projektu
1.2. Idea i założenia dobrych praktyk pedagogicznych – Ewa Cyrańska
1.2.2. Dobre praktyki pedagogiczne, czyli przygotowanie studentów do realizowa-
studentów do realizowania w przyszłości zadań wychowawczych
i opiekuńczych w szkole
Cele i zadania projektu „Przyjazna i bezpieczna szkoła”
Chcąc zadbać o wyższy poziom przygotowania studentów do odbywania praktyk pedagogicznych, zaplanowaliśmy cały szereg działań, które miały na celu – ogólnie rzecz ujmując – ich osobisty rozwój oraz poprawę jakości prak-tycznego przygotowania studentów, przyszłych nauczycieli/pedagogów do pracy w szkole, gdzie wymaga się realizowania zadań wychowawczych i opie- kuńczych, co w efekcie powinno przyczynić się do podniesienia jakości edu- kacji. Równolegle z przygotowaniem studentów chcieliśmy także przygoto-wać szkoły do realizacji kompleksowego programu praktyk pedagogicznych – śródrocznych i ciągłych2. Żeby móc osiągnąć cel główny, sformułowaliśmy następujące cele szcze-gółowe: 1) wyposażenie nauczycieli i studentów w nowatorski program praktyk pedagogicznych (śródrocznych i ciągłych), rozwiązań organizacyjnych zarów-no dla studentów kierunku pedagogika, jak i dla kandydatów na nauczycieli studiujących na innych kierunkach niż pedagogika;
2) wyposażenie studentów w wiedzę i umiejętności niezbędne do pra-widłowego realizowania praktyk pedagogicznych, co w przyszłości powinno skutkować umiejętnością podejmowania i rzetelnego realizowania zadań za- wodowych, natomiast w przypadku nauczycieli – przygotowanie ich do prawi- dłowego pełnienia roli opiekuna praktyk oraz wyposażenie w narzędzia i środ-ki umożliwiające jej realizację;
2 Działania te były organizowane w ramach projektu „Przyjazna i bezpieczna szkoła. Praktyczne przygotowanie szkół do realizacji zadań wychowawczych i opiekuńczych”, trwającego od 1 października 2010 r. do 31 lipca 2014 r. Był on realizowany w Katedrze Badań Edukacyjnych na Wydziale Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego.
3) towarzyszenie studentom podczas odbywania praktyk oraz stymulo-wanie ich rozwoju zawodowego i osobistego;
4) rozwinięcie u nauczycieli poczucia świadomości i odpowiedzialności za praktyczne kształcenie studentów przygotowujące ich do realizowania zadań opiekuńczo-wychowawczych na terenie szkoły;
5) zwiększenie u nauczycieli oraz studentów umiejętności w zakresie: rozpoznawania sytuacji opiekuńczo-wychowawczych szkoły, diagnozowania potrzeb uczniów, nauczycieli i rodziców, poznawania sieci instytucji lokalnych, opracowania indywidualnych, grupowych i środowiskowych programów od-działywań, realizowania przygotowanych programów, projektów, strategii oraz dokumentowania działań, autorefleksji, analizy i oceny własnej pracy; 6) przygotowanie nauczycieli i studentów do prowadzenia badań nad re- alizowaniem postawionych przed szkołą funkcji poprzez przygotowanie od-powiednich metod, technik i narzędzi do wypełnienia zamierzeń badawczych; 7) wzmocnienie współpracy między środowiskiem akademickim i oświa-towym;
8) upowszechnienie nowatorskiego programu praktyk wśród instytucji przygotowujących studentów do pracy w placówkach edukacyjnych na tere-nie kraju.
Pierwszą czynnością była rekrutacja placówek. Zostały one dobrane w rezultacie działań promocyjno-informacyjnych. Informacje o rekrutacji były upowszechniane poprzez ogłoszenia w Internecie oraz dystrybucję plaka-tów i ulotek na terenie łódzkich szkół. Wybór placówki był dokonywany na podstawie deklaracji dyrektora o uczestnictwie w projekcie wraz z informa-cją o potencjale dydaktycznym szkoły. Jednym z wymagań było stosowanie przez szkoły modelu edukacji dostosowanego do indywidualnych potrzeb i stylu uczenia się ucznia (realizowanego przy wsparciu z EFS lub EFRR) oraz korzystania z bazy dydaktycznej stworzonej dzięki wsparciu z wymienionych wcześniej funduszy, np. projektu „Pracownie komputerowe dla szkół”. Na-uczyciele chcący współpracować w ramach realizowanego projektu musieli legitymować się wykształceniem wyższym magisterskim kierunkowym (zgod- nym z przedmiotem praktyk) oraz stopniem awansu zawodowego na pozio-mie mianowanym lub dyplomowanym. O ich zakwalifikowaniu decydował wynik analizy dokumentów (CV, list motywacyjny) oraz przebieg rozmowy kwalifikacyjnej, której podstawą była informacja o doświadczeniu w pracy nauczyciela. W celu rekrutacji nauczycieli została powołana czteroosobowa komisja. W jej skład wchodziło dwóch nauczycieli akademickich z Wydziału Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego oraz dwóch przedstawicieli Wy- działu Edukacji Urzędu Miasta Łodzi. Do realizowania projektu zostało też do-branych 90 studentów (z trzech roczników) pedagogiki, którzy rozpoczynali
czwarty semestr studiów pierwszego stopnia. W efekcie w realizowaniu pro-jektu brało udział 15 instytucji – 12 szkół podstawowych, 2 gimnazja i 1 ośrodek szkolno-wychowawczy oraz 15 nauczycieli – 12 kobiet oraz 3 mężczyzn.
W pierwszej fazie realizowania projektu zadbaliśmy o przygotowanie nauczycieli do sprawowania opieki nad studentami odbywającymi prakty-ki pedagogiczne w szkole. W tym celu zostały zorganizowane dwa moduły warsztatów z nauczycielami. Tematyka pierwszego, poświęconego wypraco-waniu teoretycznych założeń programu praktyk, dotyczyła takich zagadnień, jak: planowanie procesu edukacyjnego z uwzględnieniem kompetencji klu-czowych ucznia; diagnozowanie potrzeb; współpraca nauczycieli z rodzicami i innymi instytucjami wspierającymi szkołę w jej zdaniach wychowawczych i opiekuńczych; opracowanie indywidualnych, grupowych i środowiskowych programów oddziaływań; przygotowanie metod, technik i narzędzi badaw-czych dla potrzeb ewaluacji postawionych przed szkołą funkcji; obserwacja i dokumentowanie procesu edukacyjnego z użyciem nowoczesnych tech-nologii oraz tworzenie programu – regulaminu praktyk. W ramach drugiego modułu spotkań warsztatowych dla nauczycieli omawiane były zagadnienia współpracy ze studentem na etapie planowania, realizacji i ewaluacji praktyk oraz monitorowania i ewaluacji pracy studenta.
Realizowanie 160 godzin praktyk pedagogicznych (w kolejności: 30 go-dzin praktyk śródrocznych, związanych z treściami przekazywanymi podczas zajęć w ramach przedmiotu „Diagnostyka pedagogiczna”; 60 godzin praktyk ciągłych; 30 godzin praktyk śródrocznych, związanych z treściami przekazy- wanymi w ramach zajęć z przedmiotu „Metodyka pracy opiekuńczo-wycho- wawczej”; 40 godzin praktyk ciągłych) odbywało się na podstawie istniejące-go programu – regulaminu. W ramach projektu praktyki odbywały się w trzech fazach. Pierwsza miała na celu wprowadzenie zmian organizacyjnych polega-jących na tym, że jeden nauczyciel opiekuje się dwoma studentami. Zmiana ta dotyczyła także sposobu dokumentowania praktyk – polegało to na wykorzy-staniu sprzętu multimedialnego (aparat fotograficzny, magnetofon, kamera wideo). W założeniu był to czas przeznaczony na refleksje opiekuna praktyk, które zostaną wykorzystane podczas tworzenia nowatorskiego programu praktyk. Druga faza przeznaczona była na weryfikację i doskonalenie obowią-zującego programu praktyk. Ostatnia faza polegała na realizowaniu praktyk według wypracowanego i udoskonalonego, nowatorskiego programu. Przed każdą fazą praktyk odbyły się dwa czterogodzinne warsztaty dla studentów przygotowujące ich do realizowania praktyk. Studenci zostali przeszkoleni w zakresie obserwacji i dokumentacji procesu edukacyjnego z użyciem wspo-mnianych narzędzi rejestrujących.
Procesowi wypracowywania nowatorskiego programu praktyk towarzy-szyły także inne działania. Jednym z nich były przeprowadzane ze studentami wywiady fokusowe. Po każdym semestrze praktyk przeprowadzony był jeden wywiad weryfikujący wypracowane dotychczas założenia i narzędzia oraz wprowadzający zmiany merytoryczne w programie praktyk. Kolejną formą służącą realizacji wspomnianego celu był coroczny udział w „Letniej Szkole Dobrych Praktyk”, w ramach której prowadzone były warsztaty pedagogicz- ne dla studentów i nauczycieli oraz sesje coachingowe dla studentów. Wszyst-kie podejmowane działania poddawane były zewnętrznej ewaluacji, w wyniku której oceniano tzw. rezultaty twarde i miękkie, czyli możliwe do zmierzenia efekty, jakie osiągnęli uczestnicy projektu (np. uzyskanie przez nauczycieli wiedzy niezbędnej do rzetelnego, prawidłowego wykonywania zadań wyni- kających z pełnienia roli opiekuna praktyk; podniesienie umiejętności nauczy- cieli w zakresie: obserwacji i oceny pracy studenta, planowania i dokumen-towania pracy, autorefleksji i analizowania własnej pracy; wzrost poczucia odpowiedzialności za proces edukacji przyszłych nauczycieli, wzrost poczucia odpowiedzialności w zakresie istoty wymiany doświadczeń itp.)3. Nad prawi- dłowością planowania i realizowania projektu czuwała powołana Grupa Ste- rująca, w skład której wchodziło dwóch przedstawicieli Wydziału Nauk o Wy-chowaniu Uniwersytetu Łódzkiego – Kierownik Katedry Badań Edukacyjnych i Dziekan Wydziału Nauk o Wychowaniu – oraz dwie przedstawicielki – główne specjalistki – Wydziału Edukacji Urzędu Miasta Łodzi. Grupa ta spotykała się dwa razy w roku i podejmowała strategiczne decyzje w kwestii zarządzania i realizowania projektu. Uznaliśmy, że realizowany projekt warto upowszechnić. W tym celu zor-ganizowaliśmy dwie ogólnokrajowe konferencje naukowe służące wymianie doświadczeń. Celem pierwszej było ukazanie założeń teoretycznych stano-wiących podstawę budowania nowej praktyki edukacyjnej. Ponadto naszym zamiarem było zwrócenie uwagi na znaczenie współpracy między uczelniami kształcącymi nauczycieli a szkołami. Druga konferencja była okazją do upo-wszechnienia nowych rozwiązań praktyki pedagogicznej i nowatorskiego programu praktyk pedagogicznych, pozwoliła na wymianę refleksji między nauczycielami, dyrektorami, studentami i nauczycielami akademickimi4. For-mą upowszechniającą projekt praktyk były też zbiorcze publikacje – pierwsza zawiera założenia teoretyczne, stanowiące podstawę budowania nowej prak- tyki edukacyjnej (Cyrańska, Urbaniak-Zając, Piekarski 2012), druga – opraco-3 Sposób przeprowadzania ewaluacji zewnętrznej i jej wyniki dostępne są na stronie internetowej Wydziału Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego.
4 Pierwsza konferencja pt. Uczelnie wyższe w kształtowaniu pedagogicznej praktyki w szkole odbyła się w czerwcu 2011 r., a druga w marcu 2014 roku.
wana przy współudziale środowisk naukowych i oświatowych – przedstawia sposób wypracowywania i realizowania dobrych praktyk pedagogicznych oraz wskazuje problemy wynikające podczas praktycznego działania, jakie na- potykali studenci i nauczyciele. Przygotowany został także, w formie elektro-nicznej, przewodnik dla opiekunów praktyk zawierający opis dobrych praktyk, wypracowane rozwiązania i narzędzia.