z zaburzeniami rytmu serca w wybranych populacjach
16. Dodatek internetowy
Wszystkie tabele z dodatku internetowego są dostępne pod adresem: http://www.escardio.org/Guidelines-&-Edu- cation/Clinical-Practice-Guidelines/Ventricular-Arrhythmi-as-and-the-Prevention-of-Sudden-Cardiac-Death.
Dodatkowa Tabela 1. Wytyczne dotyczące prewencji nagłych zgonów sercowych w populacji ogólnej opublikowane od 2006 roku, z wyłączeniem wytycznych dotyczących poszczególnych chorób
Wytyczne Rok Piśmiennictwo
Wytyczne ESC/EHRA dotyczące stymulacji serca i terapii resynchronizującej 2007 [4]
Wytyczne ACC/AHA/HRS/AATS/STS dotyczące leczenia zaburzeń rytmu serca za pomocą urządzeń 2008 [5]
Wytyczne AHA/ACCF/HRS dotyczące nieinwazyjnych metod stratyfikacji ryzyka w celu identyfikacji pacjentów zagrożonych nagłym zgonem sercowym
2008 [6]
Stanowisko ESC/HFA/EHRA dotyczące leczenia niewydolności serca za pomocą urządzeń: uaktualnienie wy-tycznych ESC z 2008 roku dotyczących rozpoznawania i leczenia ostrej i przewlekłej niewydolności serca oraz wytycznych ESC z 2007 roku dotyczących stymulacji serca i terapii resynchronizującej
2010 [7]
Wytyczne ESC/HFA dotyczące rozpoznawania i leczenia ostrej i przewlekłej niewydolności serca 2012 [8]
Wytyczne ACCF/AHA dotyczące leczenia niewydolności serca 2013 [9]
Wytyczne ESC/EHRA dotyczące stymulacji serca i terapii resynchronizującej 2013 [10]
Uaktualnienie wytycznych ACCF/AHA/HRS dotyczących leczenia zaburzeń rytmu serca za pomocą urządzeń 2013 [11]
Stanowisko ekspertów HRS/ACC/AHA dotyczące leczenia za pomocą implantowanych kardiowerterów- -defibrylatorów u pacjentów, których nie włączano do prób klinicznych lub którzy byli w nich niedostatecznie reprezentowani
2014 [12]
Wytyczne ESC/EACTS z 2014 roku dotyczące rewaskularyzacji mięśnia sercowego: grupa robocza ds. rewa-skularyzacji mięśnia sercowego Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego i Europejskiego Towarzystwa Chirurgii Serca i Klatki Piersiowej
2014 [13]
Stanowisko ekspertów EHRA/HRS/APHRS dotyczące komorowych zaburzeń rytmu serca 2014 [3]
AATS — American Association for Thoracic Surgery; ACC — American College of Cardiology; ACCF — American College of Cardiology Foundation; AHA — American Heart Association; APHRS — Asia Pacific Heart Rhythm Society; EACTS — European Association for Cardio-Thoracic Surgery; EHRA — European Heart Rhythm Association; ESC — European Society of Cardiology; HFA — Heart Failure Association; HRS — Heart Rhythm Society; STS — Society of Thoracic Surgeons
Dodatkowa Tabela 2. Częstość występowania dziedzicznych kardiomiopatii i zespołu nagłego zgonu arytmicznego w badaniach au-topsyjnych u młodych osób (w wieku < 40 lat), z podziałem na sportowców i populację ogólną. Zaadaptowane z: Mazzanti i wsp. [48]
Piśmiennictwo (rok) Kraj Lata Przedział wieku (lata)
SCD (n)
HCM (%)
DCM (%)
ARVC (%)
Razem kardiomiopatie
(%)
SADS (%) Populacja sportowców
Van Camp (1995) [25] Stany Zjednoczone 1983–1993 13–24 105 45 5 1 51 7
Corrado (2003) [26] Włochy 1979–1999 12–35 52 2 2 23 27 2
Maron (2009) [27] Stany Zjednoczone 1980–2006 8–39 690 36,3 2 4,3 42,6 –
Choi (2013) [28] Stany Zjednoczone 2007–2008 11–30 54 30 4 – 34 7
Suàrez-Mier (2013) [29] Hiszpania 1995–2010 9–35 81 9,8 – 14,8 24,6 23,4
Maron (2014) [30] Stany Zjednoczone 2002–2011 18–22 64 33 3 4,6 40,6 –
Populacja ogólna
Topaz (1985) [31] Stany Zjednoczone 1960–1983 7–35 50 12 – – 12 14
Drory (1991) [32] Izrael 1976–1985 9–39 137 11 3 – 14 14
Wisten (2002) [33] Szwecja 1992–1999 15–35 181 10,5 12,2 6,6 29,3 21
Corrado (2003) [26] Włochy 1979–1999 12–35 277 8,5 4 13,5 26 7
Eckart (2004) [34] Stany Zjednoczone 1977–2001 18–35 108 7 1 1 9 40
Puranik (2005) [35] Australia 1995–2004 5–35 241 5,8 5,4 1,6 12,8 26,5
di Gioia (2006) [36] Włochy 2001–2005 2–40 100 4 4 12 20 19
Papadakis (2009) [37] Wielka Brytania 2002–2005 1–34 1677 5 12 – 17 14
Morris (2009) [38] Irlandia 2005 0–35 69 14,5 1,5 1,5 17,5 40,6
Lim (2010) [39] Kanada 2005–2007 0–35 100 8 1 4 13 35
Winkel (2011) [40] Dania 2000–2006 1–35 314 0,6 1,3 5 7 43
Eckart (2011) [21] Stany Zjednoczone 1998–2008 18–35 298 12,8 4,7 1,3 18,8 41
Margey (2011) [41] Irlandia 2005–2007 15–35 116 14,7 2,6 1,7 19 27
Pilmer (2013) [42] Kanada 2008 2–40 174 7 14 1,7 22,7 28
De Noronha (2014) [43] Wielka Brytania 2007–2009 1–35 422 5 2 3 10 54
Risgaard (2014) [44] Dania 2007–2009 1–35 117 4,3 – 7,7 12 47,9
Winkel (2014) [45] Dania 2000–2006 1–18 62 1,6 1,6 6,5 9,7 40,3
Pilmer (2014) [46] Kanada 2005–2009 1–19 116 7 2 8 17 52
Vassalini (2015) [47] Włochy 1993–2012 1–40 54 9,2 – 11,1 20,3 22,2
ARVC — arytmogenna kardiomiopatia prawej komory; DCM — kardiomiopatia rozstrzeniowa; HCM — kardiomiopatia przerostowa; n — liczba pacjentów;
SADS — zespół nagłego zgonu arytmicznego (tj. prawidłowe serce); SCD — nagły zgon sercowy
Dodatkowa Tabela 3. Definicje często wykorzystywane do opisywania komorowych zaburzeń rytmu serca [122]
Terminologia — rodzaj
arytmii komorowej Definicja — klasyfikacja EKG
Dwukierunkowy VT VT, w którym oś elektryczna zespołów QRS zmienia się z pobudzenia na pobudzenie Częstoskurcz nawrotny
z odnóg pęczka Hisa
VT spowodowany zjawiskiem reentry w obrębie układu His–Purkinje, zwykle o morfologii LBBB, najczęściej w DCM z wydłużeniem odstępu HV
Rytm idiowentrykularny ≥ 3 kolejnych pobudzeń pochodzenia komorowego o częstości < 100/min Jednokształtny VT Stabilna pojedyncza morfologia zespołów QRS podczas VT
Nieutrwalony VT Częstoskurcz składający się z ≥ 3 kolejnych pobudzeń pochodzenia komorowego, ustępujący samoistnie w ciągu < 30 s
Pleomorficzny VT > 1 stabilna morfologia zespołów QRS podczas VT
Wielokształtny VT Zmieniająca się/wielokształtna morfologia zespołów QRS podczas VT o częstości 100–300/min Przedwczesne pobudzenie
komorowe
Depolaryzacja komór następująca wcześniej, niż można oczekiwać, widoczna w EKG jako przedwczesny szero-ki zespół QRS bez poprzedzającego załamka P
Utrwalony VT VT trwający ≥ 30 s i/lub wymagający przerwania przed upływem 30 s z powodu zaburzeń hemodynamicznych Torsade de pointes VT charakteryzujący się w EKG skręcaniem się osi zespołów QRS dookoła linii izoelektrycznej, który może się
wiązać z zespołem wydłużonego odstępu QT
Trzepotanie komór Miarowy jednokształtny VT (zmienność długości cyklu ≤ 30 ms) o częstości ok. 300/min, bez linii izoelektrycz-nej między kolejnymi zespołami QRS
Migotanie komór Szybki (częstość zwykle > 300/min, tj. długość cyklu ≤ 200 ms), wyraźnie niemiarowy rytm komorowy ze znaczną zmiennością długości cyklu oraz morfologii i amplitudy zespołów QRS
Częstoskurcz komorowy Arytmia składająca się ≥ 3 kolejnych pobudzeń pochodzenia komorowego o częstości ≥ 100/min DCM — kardiomiopatia rozstrzeniowa; EKG — elektrokardiogram; LBBB — blok lewej odnogi pęczka Hisa; VT — częstoskurcz komorowy
Dodatkowa Tabela 4. Badania dodatkowe, które mogą ujawnić nieprawidłowości swoiste dla poszczególnych chorób Stany chorobowe
i badania dodatko
we mogące ujawnić nieprawidłowości swoiste dla poszcze
gólnych chorób
Wywiady kliniczne, rodzinne występowanie
SCD
EKG
Monitorowanie holterowskie, re
jestrator zdarzeń, implantowany re
jestrator zdarzeń
Próba wysił-kowa
Uśred
nione EKG
Obrazowanie
Zespół wydłużonego odstępu QT Zespół krótkiego odstępu QT
Incydenty w prowokują-cych sytuacjach, wystę-powanie rodzinne
Wydłużenie QTc Skrócenie QTc
Wydłużenie odstępu QT, TdP
Skrócenie odstępu QT, TdP, AF
– – –
Zespół Brugadów VT wywoływany przez gorączkę, występowanie rodzinne
Zaokrąglone uniesienie ST ≥ 2 mm w V1 i/lub V2 w II, III lub IV prze-strzeni międzyżebrowej
– – – –
Katecholaminergiczny wielokształtny częstoskurcz komorowy
Omdlenia wywoływane przez wysiłek, występo-wanie rodzinne
– VT podczas wysiłku VT podczas
wysiłku
– –
Arytmogenna kardiomiopatia prawej komory
Występowanie rodzinne Ujemne załamki T w V1–V3
– – Późne
poten-cjały
Zmiany morfolo-giczne i powięk-szenie RV Kardiomiopatia
przerostowa
Występowanie rodzinne Przerost LV – – – Przerost LV
Bliznowacenie Choroba wieńcowa Ból w klatce piersiowej Załamki Q, zmiany ST,
LBBB
– Zmiany ST
wywoływa-ne przez wysiłek
– Zaburzenia kurcz-liwości po zawale serca
Kardiomiopatia rozstrzeniowa
Duszność – – – – Dysfunkcja
skur-czowa — zmniej-szona LVEF AF — migotanie przedsionków; EKG — elektrokardiogram; LBBB — blok lewej odnogi pęczka Hisa; LV — lewa komora; LVEF — frakcja wyrzutowa lewej komory; QTc — skorygowany odstęp QT; RV — prawa komora; SCD — nagły zgon sercowy; TdP — torsade de pointes; VT — częstoskurcz komorowy
Dodatkowa Tabela 5. Metaanaliza prób klinicznych dotyczących stosowania implantowanych kardiowerterów-defibrylatorów w celu prewencji wtórnej. Zmodyfikowane z: Connolly i wsp. [154]
Badanie n Śmiertelność ogólna Śmiertelność z powodu zaburzeń rytmu
Zdarzenia HR 95% CI Zdarzenia HR 95% CI
AVID [153] 1016 80 0,62 0,47–0,81 24 0,43 0,27–0,66
CIDS [151] 659 83 0,82 0,61–1,10 30 0,68 0,43–1,08
CASH [152] 191 37 0,83 0,52–1,33 7 0,32 0,15–0,69
Razem 1866 200 0,72 0,6–0,87 61 0,50 0,37–0,67
AVID — Antiarrhythmic Drugs Versus Implantable Defibrillator; CASH — Cardiac Arrest Study Hamburg; CI — przedział ufności; CIDS — Canadian Implanta-ble Defibrillator Study; HR — hazard względny; n — liczba pacjentów
Dodatkowa Tabela 6. Próby kliniczne dotyczące stosowania podskórnych implantowanych kardiowerterów-defibrylatorów
Główny autor
(rok) n
Średni czas obserwacji (miesiące)
Trafna detekcja arytmii (%)
Skuteczna konwersja podczas DFT (%)
Nieuzasadnione wyładowania
w trakcie obserwacji (%)
Powikłania wymagające reinterwencji (%) Bardy (2010)
[159]
55 10 100 98 9 11
Dabiri Abkenari (2011) [161]
31 9 100 100 16 10
Olde Nordkamp (2012) [162]
118 18 bd 100 13 14
Aydin (2012) [163]
40 8 bd 97,5 5 13
Jarman (2012) [160]
16 9 100 100 25 19
Jarman (2013) [164]
111 12 100 100 15 16
Köbe (2013) [165]
69 7 bd 95,5 4 4
Weiss (2013) [157]
314 11 99,8 100 14 1,3
Lambiase (2014) [158]
472 18,5 bd 99,7 7 bd
bd — brak danych; DFT — badanie progu defibrylacji; n — liczba pacjentów
Tekst „Wytycznych ESC dotyczących postępowania u pacjentów z komorowymi zaburzeniami rytmu oraz zapobiegania nagłym zgonom sercowym w 2015 roku”
uzyskał akredytację Europejskiej Rady ds. Akredytacji w Kardiologii (EBAC, European Board for Accreditation in Cardiology) jako materiał programu kształcenia ustawicznego (podyplomowego) w medycynie (CME, Continuing Medical Education). Europejska Rada ds. Akredytacji w Kardiologii działa zgodnie ze standardami jakości Europejskiej Rady Akredytacyjnej ds. Kształcenia Ustawicznego w Medycynie (EACCME, European Accreditation Council for Continuing Medical Education), będącej instytucją Europejskiej Unii Lekarzy Specjalistów (UEMS, European Union of Medical Specialists). Zgodnie z wytycznymi EBAC/EACCME wszyscy autorzy uczestniczący w tym programie ujawnili potencjalne konflikty interesów, które mogłyby wpłynąć na ich nastawienie do niniejszej publikacji. Komitet Organizacyjny (Organizing Commmittee) jest odpowiedzialny za to, aby wszystkie potencjalne konflikty interesów odnoszące się do programu zostały ujawnione uczestnikom przed podjęciem działań w ramach programu CME.
Pytania sprawdzające do tego artykułu, które umożliwiają uzyskanie punktów programu CME, są dostępne na stronach internetowych czasopisma European Heart Journal (http://www.oxforde-learning.com/eurheartj) oraz ESC (http://www.escardio.org/guidelines).
Piśmiennictwo
1. Zipes DP, Camm AJ, Borggrefe M et al. ACC/AHA/ESC 2006 gu-idelines for management of patients with ventricular arrhythmias and the prevention of sudden cardiac death — executive summary:
a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force and the European Society of Cardiology Committee for Practice Guidelines (Writing Committee to Develop Guidelines for Management of Patients with Ventricular Arrhyth-mias and the Prevention of Sudden Cardiac Death) Developed in collaboration with the European Heart Rhythm Association and the Heart Rhythm Society. Eur Heart J, 2006; 27: 2099–2140.
2. Aliot EM, Stevenson WG, Almendral-Garrote JM et al. European Heart Rhythm Association, European Society of Cardiology, Heart Rhythm Society. EHRA/HRS Expert Consensus on Catheter Abla-tion of Ventricular Arrhythmias: developed in a partnership with the European Heart Rhythm Association (EHRA), a Registered Branch of the European Society of Cardiology (ESC), and the Heart Rhythm Society (HRS); in collaboration with the American College of Cardiology (ACC) and the American Heart Association (AHA).
Europace, 2009; 11: 771–817.
3. Pedersen CT, Kay GN, Kalman J et al. EHRA/HRS/APHRS expert consensus on ventricular arrhythmias. Europace, 2014; 16:
1257–1283.
4. Vardas PE, Auricchio A, Blanc JJ et al. European Society of Cardiology, European Heart Rhythm Association. Guidelines for cardiac pacing and cardiac resynchronization therapy. The Task Force for Cardiac Pacing and Cardiac Resynchronization Therapy of the European Society of Cardiology. Developed in collaboration with the European Heart Rhythm Association. Europace, 2007;
9: 959–998.
5. Epstein AE, DiMarco JP, Ellenbogen KA et al. ACC/AHA/HRS 2008 Guidelines for Device-Based Therapy of Cardiac Rhythm Abnormalities: a report of the American College of Cardiology/Ame-rican Heart Association Task Force on Practice Guidelines (Writing Committee to Revise the ACC/AHA/NASPE 2002 Guideline Update for Implantation of Cardiac Pacemakers and Antiarrhythmia De-vices) developed in collaboration with the American Association for Thoracic Surgery and Society of Thoracic Surgeons. J Am Coll Cardiol, 2008; 51: 1–62.
6. Goldberger JJ, Cain ME, Hohnloser SH et al. American Heart Association/American College of Cardiology Foundation/Heart Rhythm Society scientific statement on noninvasive risk stratifica-tion techniques for identifying patients at risk for sudden cardiac death: a scientific statement from the American Heart Association Council on Clinical Cardiology Committee on Electrocardiography and Arrhythmias and Council on Epidemiology and Prevention.
Circulation, 2008; 118: 1497–1518.
7. Dickstein K, Vardas PE, Auricchio A et al. 2010 focused update of ESC Guidelines on device therapy in heart failure: an update of the 2008 ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure and the 2007 ESC Guidelines for cardiac and resynchronization therapy. Developed with the special contribution of the Heart Failure Association and the European Heart Rhythm Association. Eur J Heart Fail, 2010; 12: 1143–1153.
8. McMurray JJ, Adamopoulos S, Anker SD et al. ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acuteand chronic heart failure 2012: The Task Force for the Diagnosis and Treatment of Acute and Chronic Heart Failure 2012 of the European Society of Cardiology.
Developed in collaboration with the Heart Failure Association (HFA) of the ESC. Eur Heart J, 2012; 33: 1787–1847.
9. Yancy CW, Jessup M, Bozkurt B et at. 2013 ACCF/AHA guideline for the management of heart failure: executive summary: a report of the American College of Cardiology Foundation/American Heart Association Task Force on practice guidelines. Circulation, 2013;
128: 1810–1852.
10. Brignole M, Auricchio A, Baron-Esquivias G et al. 2013 ESC Guide-lines on cardiac pacing and cardiac resynchronization therapy: the Task Force on cardiac pacing and resynchronization therapy of the European Society of Cardiology (ESC). Developed in collaboration with the European Heart Rhythm Association (EHRA). Eur Heart J, 2013; 34: 2281–2329.
11. Epstein AE, DiMarco JP, Ellenbogen KA et al. 2012 ACCF/AHA/HRS focused update incorporated into the ACCF/AHA/HRS 2008 guide-lines for device-based therapy of cardiac rhythm abnormalities:
a report of the American College of Cardiology Foundation/Ame-rican Heart Association Task Force on Practice Guidelines and the Heart Rhythm Society. Circulation, 2013; 127: 283–352.
12. Kusumoto FM, Calkins H, Boehmer J et al. HRS/ACC/AHA expert consensus statement on the use of implantable cardioverter-defi-brillator therapy in patients who are not included or not well re-presented in clinical trials. J Am Coll Cardiol, 2014; 64: 1143–1177.
13. Windecker S, Kolh P, Alfonso F et al. 2014 ESC/EACTS Guidelines on myocardial revascularization: the Task Force on Myocardial Revascularization of the European Society of Cardiology (ESC) and the European Association for Cardio-Thoracic Surgery (EACTS) de-veloped with the special contribution of the European Association of Percutaneous Cardiovascular Interventions (EAPCI). Eur Heart J, 2014; 35: 2541–2619.
14. Priori SG, Wilde AA, Horie M et al. Executive summary:
HRS/EHRA/APHRS expert consensus statement on the diagnosis and management of patients with inherited primary arrhythmia syndromes. Europace, 2013; 15: 1389–1406.
15. Fishman GI, Chugh SS, Dimarco JP et al. Sudden cardiac death prediction and prevention: report from a National Heart, Lung, and Blood Institute and Heart Rhythm Society Workshop. Circulation, 2010; 122: 2335–2348.
16. Byard RW, Ranson D, Krous HF, Workshop P. National Australian workshop consensus on the definition of SIDS and initiation of a uniform autopsy approach to unexpected infant and early chil-dhood death. Forensic Sci Med Pathol, 2005; 1: 289–292.
17. Basso C, Burke M, Fornes P et al. Guidelines for autopsy investi-gation of sudden cardiac death. Virchows Arch, 2008; 452: 11–18.
18. Priori S, Schwartz P, Bardy G et al. Survivors of out-of-hospital cardiac arrest with apparently normal heart. Need for definition and standardized clinical evaluation. Consensus Statement of the Joint Steering Committees of the Unexplained Cardiac Arrest Registry of Europe and of the Idiopathic Ventricular Fibrillation Registry of the United States. Circulation, 1997; 95: 265–272.
19. Niemeijer MN, van den Berg ME, Leening MJ et al. Declining incidence of sudden cardiac death from 1990–2010 in a general middle-aged and elderly population: the Rotterdam Study. Heart Rhythm, 2015; 12: 123–129.
20. Mendis SPP, Norrving B. Global Atlas on Cardiovascular Disease Prevention and Control. Geneva: World Health Organization, 2011.
21. Eckart RE, Shry EA, Burke AP et al. Sudden death in young adults:
an autopsy-based series of a population undergoing active surve-illance. J Am Coll Cardiol, 2011; 58: 1254–1261.
22. Maron BJ, Gohman TE, Aeppli D. Prevalence of sudden cardiac death during competitive sports activities in Minnesota high school athletes. J Am Coll Cardiol, 1998; 32: 1881–1884.
23. van der Werf C, Hendrix A, Birnie E et al. Improving usual care after sudden death in the young with focus on inherited cardiac diseases (the CAREFUL study): a community-based intervention study. Europace, 2015 Apr 1. pii euv059 [Epub ahead of print].
24. United Nations Economic Commission for Europe. UNECE statisti-cal database. Available at http://w3.unece.org/pxweb.
25. Van Camp SP, Bloor CM, Mueller FO et al. Nontraumatic sports death in high school and college athletes. Med Sci Sports Exerc, 1995; 27: 641–647.
26. Corrado D, Basso C, Rizzoli G et al. Does sports activity enhance the risk of sudden death in adolescents and young adults? J Am Coll Cardiol, 2003; 42: 1959–1963.
27. Maron BJ, Doerer JJ, Haas TS et al. Sudden deaths in young com-petitive athletes: analysis of 1866 deaths in the United States, 1980–2006. Circulation, 2009; 119: 1085–1092.
28. Choi K, Pan YP, Pock M, Chang RK. Active surveillance of sudden cardiac death in young athletes by periodic Internet searches. Pe-diatr Cardiol, 2013; 34: 1816–1822.
29. Suarez-Mier MP, Aguilera B, Mosquera RM, Sanchez-de-Leon MS.
Pathology of sudden death during recreational sports in Spain.
Forensic Sci Int, 2013; 226: 188–196.
30. Maron BJ, Haas TS, Murphy CJ et al. Incidence and causes of sudden death in U.S. college athletes. J Am Coll Cardiol, 2014;
63: 1636–1643.
31. Topaz O, Edwards JE. Pathologic features of sudden death in chil-dren, adolescents, and young adults. Chest, 1985; 87: 476–482.
32. Drory Y, Turetz Y, Hiss Y et al. Sudden unexpected death in per-sons less than 40 years of age. Am J Cardiol, 1991; 68: 1388–1392.
33. Wisten A, Forsberg H, Krantz P, Messner T. Sudden cardiac death in 15–35-year olds in Sweden during 1992–99. J Intern Med, 2002;
252: 529–536.
34. Eckart RE, Scoville SL, Campbell CL et al. Sudden death in young adults: a 25-year review of autopsies in military recruits. Ann Intern Med, 2004; 141: 829–834.
35. Puranik R, Chow CK, Duflou JA et al. Sudden death in the young.
Heart Rhythm, 2005; 2: 1277–1282.
36. di Gioia CR, Autore C, Romeo DM et al. Sudden cardiac death in younger adults: autopsy diagnosis as a tool for preventive medicine.
Hum Pathol, 2006; 37: 794–801.
37. Papadakis M, Sharma S, Cox S, et al. The magnitude of sudden cardiac death in the young: a death certificate-based review in England and Wales. Europace, 2009; 11: 1353–1358.
38. Morris VB, Keelan T, Leen E et al. Sudden cardiac death in the young: a 1-year post-mortem analysis in the Republic of Ireland.
Ir J Med Sci, 2009; 178: 257–261.
39. Lim Z, Gibbs K, Potts JE, Sanatani S. A review of sudden une-xpected death in the young in British Columbia. Can J Cardiol, 2010; 26: 22–26.
40. Winkel BG, Holst AG, Theilade J et al. Nationwide study of sudden cardiac death in persons aged 1–35 years. Eur Heart J, 2011; 32:
983–990.
41. Margey R, Roy A, Tobin S et al. Sudden cardiac death in 14- to 35-year olds in Ireland from 2005 to 2007: a retrospective registry.
Europace, 2011; 13: 1411–1418.
42. Pilmer CM, Porter B, Kirsh JA et al. Scope and nature of sudden cardiac death before age 40 in Ontario: a report from the cardiac deathadvisory committee of the office of the chief coroner. Heart Rhythm, 2013; 10: 517–523.
43. de Noronha SV, Behr ER, Papadakis M et al. The importance of specialist cardiac histopathological examination in the in-vestigation of young sudden cardiac deaths. Europace, 2014;
16: 899–907.
44. Risgaard B, Winkel BG, Jabbari R et al. Burden of sudden cardiac death in persons aged 1 to 49 years: nationwide study in Denmark.
Circ Arrhythm Electrophysiol, 2014; 7: 205–211.
45. Winkel BG, Risgaard B, Sadjadieh G et al. Sudden cardiac death in children (1–18 years): symptoms and causes of death in a na-tionwide setting. Eur Heart J, 2014; 35: 868–875.
46. Pilmer CM, Kirsh JA, Hildebrandt D et al. Sudden cardiac death in children and adolescents between 1 and 19 years of age. Heart Rhythm, 2014; 11: 239–245.
47. Vassalini M, Verzeletti A, Restori M, De Ferrari F. An autopsy study of sudden cardiac death in persons aged 1–40 years in Brescia (Italy). J Cardiovasc Med, 2015; 16: [Epub ahead of print].
48. Mazzanti A, O’Rourke S, Ng K et al. The usual suspects in sudden cardiac death of the young: a focus on inherited arrhythmogenic diseases. Expert Rev Cardiovasc Ther, 2014; 12: 499–519.
49. Maron BJ. Sudden death in young athletes. N Engl J Med, 2003;
349: 1064–1075.
50. Basso C, Carturan E, Pilichou K et al. Sudden cardiac death with normal heart: molecular autopsy. Cardiovasc Pathol, 2010; 19:
321–325.
51. Tester DJ, Medeiros-Domingo A, Will ML et al. Cardiac channel molecular autopsy: insights from 173 consecutive cases of autop-synegative sudden unexplained death referred for postmortem genetic testing. Mayo Clin Proc, 2012; 87: 524–539.
52. Ackerman MJ, Priori SG, Willems S et al. HRS/EHRA expert consen-sus statement on the state of genetic testing for the channelopathies and cardiomyopathies. Europace, 2011; 13: 1077–1109.
53. Wellens HJ, Schwartz PJ, Lindemans FW et al. Risk stratification for sudden cardiac death: current status and challenges for the future. Eur Heart J, 2014; 35: 1642–1651.
54. Myerburg RJ, Kessler KM, Castellanos A. Sudden cardiac death.
Structure, function, and time-dependence of risk. Circulation, 1992; 85: I2–10.
55. Lloyd-Jones DM, Wilson PW, Larson MG et al. Framingham risk score and prediction of lifetime risk for coronary heart disease. Am J Cardiol, 2004; 94: 20–24.
56. Perk J, De Backer G, Gohlke H et al. European Guidelines on cardio-vascular disease prevention in clinical practice (version 2012). The Fifth Joint Task Force of the European Society of Cardiology and Other Societies on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical Practice (constituted by representatives of nine societies and by invited experts). Eur Heart J, 2012; 33: 1635–1701.
57. Jouven X, Desnos M, Guerot C, Ducimetiere P. Predicting sudden death in the population: the Paris Prospective Study I. Circulation, 1999; 99: 1978–1983.
58. Friedlander Y, Siscovick DS, Weinmann S et al. Family history as a risk factor for primary cardiac arrest. Circulation, 1998; 97:
155–160.
59. Dekker LR, Bezzina CR, Henriques JP et al. Familial sudden death is an important risk factor for primary ventricular fibrillation: a case--control study in acute myocardial infarction patients. Circulation, 2006; 114: 1140–1145.
60. Kaikkonen KS, Kortelainen ML, Linna E, Huikuri HV. Family history and the risk of sudden cardiac death as a manifestation of an acute coronary event. Circulation, 2006; 114: 1462–1467.
61. Bezzina CR, Pazoki R, Bardai A et al. Genome-wide association study identifies a susceptibility locus at 21q21 for ventricular fibril-lation in acute myocardial infarction. Nat Genet, 2010; 42: 688–691.
62. Arking DE, Junttila MJ, Goyette P et al. Identification of a sudden cardiac death susceptibility locus at 2q24.2 through genome-wide association in European ancestry individuals. PLoS Genet, 2011;
62. Arking DE, Junttila MJ, Goyette P et al. Identification of a sudden cardiac death susceptibility locus at 2q24.2 through genome-wide association in European ancestry individuals. PLoS Genet, 2011;