Dorobek Organizacji Narodów Zjednoczonych

Jednym z pierwszych dokumentów ONZ, które odnosiły się do czynów dokonywanych za pośrednictwem przestrzeni wirtualnej, czyli przestępstw komputerowych, była Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 45/121386

dotycząca przestępstw związanych z wykorzystaniem komputerów. Została przyjęta 14 grudnia 1990 roku w wyniku obrad VIII Kongresu Narodów Zjednoczonych na temat Zapobiegania Przestępczości i Postępowania z Przestępcami, który miał miejsce od 28 sierpnia do 7 września 1990 roku w Hawanie. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 45/121: „wzywa państwa członkowskie do intensyfikacji wysiłków, skierowanych na skuteczne zwalczanie nadużyć komputerowych, w szczególności przez:

 wprowadzenie odpowiednich zmian do ustawodawstwa karnego materialnego i procesowego, w celu dostosowania istniejących definicji przestępstw oraz przepisów, dotyczących środków przymusu i dopuszczalności dowodów do ścigania nadużyć komputerowych i pozbawienia ich sprawców nielegalnie uzyskanych korzyści;

 usprawnienie zabezpieczeń systemów komputerowych, uwzględniając przy tym problemy związane z ochroną prywatności oraz praw i wolności obywatelskich;  podjęcie kroków, mających na celu uwrażliwienie opinii publicznej oraz organów

ścigania i wymiaru sprawiedliwości na znaczenie problemu zapobiegania przestępczości komputerowej;

385 Karta Narodów Zjednoczonych, Dz.U. 1947, Nr 23, poz. 90.

386

Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ - A/RES/45/121 z 15.12.1990 r., dokument dostępny online, na oficjalnej stronie internetowej ONZ: http://www.un.org/documents/ga/res/45/a45r121.htm [10.10.2016].

156  organizację szkolenia sędziów i funkcjonariuszy agend rządowych, odpowiedzialnych za zapobieganie, ściganie i sądzenie spraw o przestępstwa gospodarcze, związane z wykorzystaniem komputera;

 wypracowanie, we współpracy z zainteresowanymi organizacjami kodeksów etyki użytkowników komputerów i nauczenia tych zasad w ramach kształcenia informatyków;

 przyjęcie określonej polityki wobec ofiar przestępstw komputerowych, która byłaby zgodna z Deklaracją ONZ nt. Podstawowych Zasad Sprawiedliwości dla Ofiar Przestępstw i Nadużyć Władzy i obejmowała restytucję nielegalnie uzyskanych korzyści oraz zachęcała ofiary przestępstw komputerowych do składania zawiadomień o tych przestępstwach”387

.

Rezolucja nr 45/121 kładła duży nacisk na kwestie wprowadzenia do krajowych porządków legislacyjnych przepisów penalizujących nadużycia komputerowe. Wskazany dokument był podstawą do wydania w 1994 roku poradnika na temat zapobiegania i kontroli społecznej cyberprzestępstw International review of criminal policy - United Nations Manual on the prevention and control of computer - related crime, który odnosił się do problemów legislacyjnych w zakresie penalizacji przestępstw komputerowych388

.

W Wiedniu w 2000 roku odbył się X Kongres ONZ, w trakcie którego powołano grupę roboczą omawiającą zagadnienie cyberprzestępczości. Po zakończeniu obrad stwierdzono, że zachodzi potrzeba penalizacji nadużyć komputerowych, międzynarodowej współpracy pomiędzy organami ścigania i sektorem prywatnym oraz udzielania organom sprawiedliwości wsparcia technicznego i legislacyjnego koniecznego do efektywnej walki z przestępczością komputerową389. Konsekwencją X Kongresu ONZ było uchwalenie 22 stycznia 2001 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Rezolucji 55/63³⁹⁰ Przeciwdziałanie przestępczym nadużyciom technologii informacyjnej (ang. Combating the criminal misuse of information technologies). Stanowi ona, że państwa winny zapewniać, aby prawo i praktyka obowiązująca na ich terytorium eliminowały sytuacje, w których cyberprzestępcy mogliby znaleźć tam bezpieczne schronienie, a same systemy prawne powinny posiadać regulacje chroniące poufność, integralność i dostępność danych i systemów komputerowych oraz

387

A. Adamski, Prawo karne komputerowe, Warszawa 2000, s. 9-10.

388 M. Siwicki, Cyberprzestępczość, Warszawa 2013, s. 28-29.

389 Ibidem, s. 29.

390

Rezolucja dostępna online na oficjalnej stronie internetowej ITU: http://www.itu.int/ITU-D/cyb/ cybersecu rity/docs/UN_resolution_55_63.pdf [01.07.2015].

157 karalność czynów polegających na zdobyciu do nich nieuprawnionego dostępu³⁹¹. Rezolucja w dużej mierze jest realizacją dziesięciopunktowego planu działania grupy G8 przyjętego w 1997 roku.

Dokument rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ (ZO ONZ) z 23 stycznia 2002 roku nr 56/121³⁹² dotycząca przeciwdziałania przestępnemu nadużywaniu technologii informacyjnych wzywa państwa, by przy opracowaniu regulacji krajowych, polityk i praktyk wprowadziły przepisy dotyczące zwalczania przestępstw popełnionych przy użyciu technologii informacyjnych. Zarekomendowano w nim, by państwa członkowskie w trakcie prac legislacyjnych na poziomie krajowym wzięły również pod uwagę osiągnięcia Komisji Zapobiegania Przestępczości i Wymiaru Sprawiedliwości393. Po raz kolejny podkreślono konieczność współpracy na poziomie międzynarodowym oraz wagę i rolę organizacji międzynarodowych, w tym ONZ, w zwalczaniu i przeciwdziałaniu zjawisku cyberprzestępczości.

W trakcie 57 sesji 31 stycznia 2003 roku ZO ONZ przyjęło Rezolucję nr 57/239 w sprawie stworzenia globalnej kultury cyberbezpieczeństwa³⁹⁴ (ang. Creation of global culture of cybersecurity). W dokumencie podkreślono, że szybkie zmiany technologiczne znacząco wpływają na władzę państwową, biznes, organizacje i użytkowników sieci. Stwierdzono konieczność promowania kultury bezpieczeństwa posługiwania się sieciami informatycznymi, informowania o incydentach w sieci, zapewniania wolność wypowiedzi i wyrażania poglądów, nieskrępowanego przepływ informacji i komunikacji z odpowiednią ochroną danych osobowych. 30 stycznia 2004 roku ZO ONZ przyjęło Rezolucję nr 58/199³⁹⁵ w sprawie stworzenia globalnej kultury cyberbezpieczeństwa i ochrony informatycznej infrastruktury krytycznej (Creation of a global culture of cybersecurity and the protection of critical information infrastructures)³⁹⁶.

W trakcie kolejnego, XI Kongresu ONZ w sprawie Zapobiegania Przestępczości i Wymiaru Sprawiedliwości Karnej ONZ w Bangkoku w Tajlandii w 2005 roku przedmiotem

391 J. Kosiński, Paradygmaty cyberprzestępczości, Warszawa 2015, s. 216.

392 Rezolucja dostępna online na oficjalnej stronie internetowej ITU: http://www.itu.int/ITU-D/cyb/cybersecu rity/docs/UN_resolution_56_121.pdf [01.07.2015].

393 J. Kosiński, Paradygmaty …, s. 216.

394

Rezolucja dostępna online na oficjalnej stronie internetowej ITU: http://www.itu.int/ITU-D/cyb/cybersecu rity/docs/UN_resolution_57_239.pdf [20.10.2016].

395 A/RES/58/199.

396

Rezolucja dostępna online na oficjalnej stronie internetowej ITU: http://www.itu.int/ITU-D/cyb/cybersecu rity/docs/UN_resolution_58_199.pdf [22.10.2016].

158 rozważań objęto analizę użycia systemów komputerowych w działalności przestępczej oraz ponadnarodowy charakter tych działań³⁹⁷. Wynikiem obrad było wydanie deklaracji końcowej (tak zwanej Deklaracji bangkockiej), która została zatwierdzona 20 marca 2006 roku Rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 60/177398

. Punkt 16 deklaracji poruszył kwestię wykorzystania nowych technologii do czynów przestępczych. Zachęcano do poszerzenia współpracy międzynarodowej, ale również partnerstwa z sektorem prywatnym w zakresie ścigania i zwalczania cyberprzestępczości.

W trakcie odbywającego się od 12 do 19 kwietnia 2010 roku XII Kongresu Narodów Zjednoczonych na temat Zapobiegania Przestępczości i Wymiaru Sprawiedliwości Karnej w Salvadorze w Brazylii zwrócono szczególną uwagę na konieczność monitorowania tendencji rozwoju cyberprzestępczości i wprowadzania odpowiednich nowelizacji przepisów karnych w zakresie cyberprzestępczości, prywatności, danych osobowych, podpisów cyfrowych, kryptografii oraz prawa handlowego. W czasie obrad poruszono problem stworzenia międzynarodowych standardów penalizacji przestępstw komputerowych, wspierania państw w walce i przeciwdziałaniu zjawisku. Eksperci debatowali, w jaki sposób można byłoby zunifikować na poziomie międzynarodowym kryminalizację cyberprzestępstw: czy przez opracowanie przez ONZ kompleksowych standardów normatywnych, czy może przez zalecenie implementacji przepisów Konwencji Rady Europy o cyberprzestępczości. Wobec ograniczonego zasięgu Konwencji o cyberprzestępczości postanowiono nie nakazywać implementacji Konwencji, lecz wzmocnić rolę ONZ w obszarach opisanych w art. 41 i 42 Deklaracji Salwadorskiej³⁹⁹.

W dokumencie końcowym XII Kongresu ONZ - nazywanym Deklaracją Salwadorską400

wezwano członków społeczności międzynarodowej do podejmowania wysiłków na rzecz zapobiegania, wykrywania i ścigania wszelkich form cyberprzestępczości. Współpraca ta miałaby polegać na współdziałaniu państw członkowskich, organizacji międzynarodowych oraz sektora prywatnego przez przeprowadzanie szkoleń, udzielanie wsparcia technicznego, wprowadzenie odpowiedniej legislatury w celu zwiększenia i

397 M. Siwicki, Cyberprzestępczość…, s. 30.

398 Deklaracja odstępna online na oficjalnej stronie internetowej UNODC:

http://www.unodc.org/documents/commissions/CCPCJ/Crime_Resolutions/2000-2009/2005/General_Assembly/A-RES-60-177.pdf [01.07.2015].

399

M. Siwicki, Cyberprzestępczość …, s. 30.

400 Salvador Declaration on Comprehensive Strategies for Global Challenges: Crime Prevention and Criminal Justice Systems and Their Development in a Changing World, dokument dostępny online na oficjalnej stronie internetowej UNDOC: https://www.unodc.org/documents/crime-congress/12th-Crime-Congress/Documents/Salvador_Declaration/Salvador_Declaration_E.pdf [01.07.2015].

159 ulepszenia bezpieczeństwa cyberprzestrzeni (art. 41). Kolejnym postulatem skierowanym do Komisji Zapobiegania Przestępczości i Wymiaru Sprawiedliwości był apel o powołanie pod auspicjami ONZ międzyrządowej grupy ekspertów w celu podjęcia studiów nad problemem przestępczości popełnianej w przestrzeni wirtualnej (art. 42)401

.

Zgromadzenie Ogólne ONZ 17 marca 2010 roku przyjęło Rezolucję nr 64/211402

dotyczącą stworzenia globalnej kultury cyberbezpieczeństwa i zbilansowania wysiłków krajowych w celu ochrony informatycznej i infrastruktury krytycznej. Artykuł 13 Rezolucji wzywa się państwa członkowskie do weryfikacji krajowych przepisów legislacyjnych w zakresie cyberprzestępczości, prywatności, ochrony danych osobowych, podpisów cyfrowych i prawa handlowego, które mogą być nieaktualne lub przestarzałe w wyniku szybkiego rozwoju technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz dostosowanie ich do nowego stanu faktycznego, zwracając szczególną uwagę na Konwencję RE o cyberprzestępczości oraz Rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 55/63 i 56/121⁴⁰³.

Oprócz wyżej wymienionych regulacji również inne akty prawne i dokumenty przyjęte na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych odnoszą się do przestępczości popełnianej w cyberprzestrzeni. Są to:

1. Konwencja ONZ przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej (UNTOC)⁴⁰⁴ przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 15 listopada 2000 roku - jest to umowa międzynarodowa zawarta w celu zapobiegania i zwalczania międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. Opisano w niej międzynarodowe standardy walki z międzynarodowymi zorganizowanymi grupami przestępczymi oraz korupcją i praniem brudnych pieniędzy. Nie ulega wątpliwości, iż Internet daje niemal nieograniczone możliwości transferu środków pieniężnych, ukrywania i zatajania nielegalnego pochodzenia mienia. Konwencja nakłada na strony obowiązek wprowadzenia odpowiedniego reżimu prawnego dla banków i innych instytucji finansowych, które mogą być podatne na pranie pieniędzy, w taki sposób, by podmioty te wprowadziły odpowiednie procedury identyfikacji klienta, prowadzenia

401 M. Siwicki, Cyberprzestępczość …, s. 30-31.

402 Rezolucja dostępna online na oficjalnej stronie internetowej ONZ: http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/64/211 [01.07.2015].

403 M. Siwicki, Cyberprzestępczość…, s. 31.

404 Konwencja Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 15 listopada 2000 r., Dz.U. z 2005 r., Nr 18, poz. 158.

160 dokumentacji oraz informowania o podejrzanych transakcjach. Państwa-strony konwencji zobowiązały się również do poszerzenia współpracy międzynarodowej, wymiany informacji oraz przeprowadzania szkoleń dla organów ścigania w zakresie inwigilacji elektronicznej, metod wykorzystywanych w zwalczaniu międzynarodowej przestępczości zorganizowanej popełnianej przy wykorzystaniu komputerów, sieci telekomunikacyjnych lub innych form nowoczesnych technologii.

2. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z grudnia 1998 roku nr 53/70 dotycząca przestępczości cybernetycznej, cyberterroryzmu i wojen cybernetycznych zatytułowana Rozwój w dziedzinie informacji i telekomunikacji w kontekście międzynarodowego bezpieczeństwa405

. Wzywa państwa do informowania Sekretariatu Generalnego o rezultatach i ocenach obserwacji w następujących zakresach: bezpieczeństwa informacji, określenia standardów bezpieczeństwa i opracowania zasad na poziomie międzynarodowym mających na celu wzmocnienie światowego systemu informacji, telekomunikacji i zwalczania przestępczości oraz terroryzmu406

.

3. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 16/2 dotycząca skutecznego zapobiegania i ścigania seksualnego wykorzystania małoletnich407

. Odniesiono się do w niej problemu dziecięcej pornografii, również w kontekście przepisów i instrumentów zawartych w Konwencji o cyberprzestępczości. Rezolucja zachęca państwa członkowskie do podjęcia odpowiednich kroków prawnych w prawodawstwie krajowym w celu zapobiegania wykorzystania mass mediów, technologii informacyjnych, w tym Internetu, do seksualnego wykorzystania małoletnich. W tym celu państwa powinny między innymi nawiązać współpracę z dostawcami usług sieciowych, którzy winni informować organy sprawiedliwości o podejrzeniu udostępniania pornografii dziecięcej.

4. Rezolucja Rady Gospodarczej i Społecznej ONZ nr 2004/26 w sprawie międzynarodowej współpracy w celu zapobiegania, dochodzenia, ścigania i karania

405 Ang. Developments in the Field of Information and Telecommunication in the Context of International

Security.

406

B. Hołyst, Terroryzm, t. 1, Warszawa 2011, s. 963.

407 CCRCJ Resolution 16/2, on Effective crime prevention and criminal justice responses to combat sexual exploitation of children. Dokument dostępny na oficjalnej stronie internetowej UNODC: https://www.unodc.org/documents/commissions/CCPCJ/Crime_Resolutions/2000-2009/2007/CCPCJ/Resolution _16-2.pdf [01.07.2015].

161 oszustw, nadużyć i fałszerstwa tożsamości i związanych z tym przestępstw408

. Zwrócono w niej uwagę, że postęp technologii komunikacyjnych stworzył liczne, nowe możliwości oszustw i nadużyć w sprawach karnych, czyli kradzieży tożsamości czy też prania brudnych pieniędzy.

5. Rezolucja Rady Gospodarczej i Społecznej ONZ w sprawie współpracy międzynarodowej w zakresie zapobiegania dochodzenia, ścigania i karania oszustw ekonomicznych i przestępstw związanych z tożsamością409

. Odnosi się nie tylko do tradycyjnej formy przestępstw, ale również tych związanych z oszustwami i fałszerstwami komputerowymi oraz innych form cyberprzestępczości, która może przyczynić się do popełnienia oszustw gospodarczych, kradzieży tożsamości, prania brudnych pieniędzy czy też innych pokrewnych bezprawnych działań w sieci. Dokument zachęca państwa, które tego jeszcze nie uczyniły, do związania się postanowieniami Konwencji o cyberprzestępczości, ale również innymi międzynarodowymi instrumentami prawnymi, które mogą wspomóc walkę z oszustwami ekonomicznymi oraz przestępstwami związanymi z tożsamością.

W swojej praktyce legislacyjnej wobec cyberprzestrzeni Organizacja Narodów Zjednoczonych nie ogranicza się jedynie do podejmowania tematów związanych z problemem cyberprzestępczości. Akty stanowione ONZ odnoszą się również do innych form działalności człowieka w cyberprzestrzeni. Wśród aktów prawnych o szczególnym znaczeniu wymienić należy zwłaszcza Konwencję Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, sporządzoną w Wiedniu 11 kwietnia 1980 roku.

Konwencja wiedeńska z dnia 11 kwietnia 1980 roku weszła w życie 1 stycznia 1988 roku, a w chwili obecnej jej stroną jest 85 państw, w tym Polska⁴¹⁰. Celem konwencji wyrażonym w art. 2 było wprowadzenie nowoczesnego, jednolitego i sprawiedliwego systemu międzynarodowej sprzedaży towarów i tym samym wprowadzenie pewności

408 ECOSOC Resolution 2004/26, on International cooperation in the prevention, investigation, prosecution and punishment of fraud, the criminal misuse and falsification of identity and related crimes. Dokument dostępny na na oficjalnej stronie internetowej ONZ: http://www.un.org/en/ecosoc/docs/2004/resolution%202004-26.pdf [01.07.2015].

409

ECOSOC Resolution 2007/20, on International cooperation in the prevention, investigation, prosecution and punishment of economic fraud and identityrelated crime. Dokument dostępny na oficjalnej stronie internetowej ONZ: http://www.un.org/en/ecosoc/docs/2007/resolution%202007-20.pdf [01.07.2015].

410

Dane z oficjalnej strony internetowej UNCITRAL: http://www.uncitral.org/uncitral/en/uncitral_texts/sale_ goods/1980CISG_status.html [30.05.2016].

162 wymiany handlowej i zmniejszenie kosztów transakcyjnych. Ma zastosowanie ona do sprzedaży towarów między stronami mającymi siedziby handlowe w różnych państwach (art. 3). Konwencja w art. 4 wyłącza jej stosowanie w odniesieniu do sprzedaży towarów zakupionych do użytku osobistego, rodzinnego lub do użytku w gospodarstwie domowym oraz w stosunku do sprzedaży w drodze licytacji, egzekucji, sprzedaży energii elektrycznej, okrętów statków oraz udziałów, akcji, papierów wartościowych, tytułów inwestycyjnych i pieniędzy. Konwencji nie stosuje się również do umów o świadczenie usług.

3.1.1.2. Dorobek Biura Narodów Zjednoczonych do spraw