J. Frołow
*
Drogi fizjologii radzieckiej
(w Siulecie n a ro d z in I. P. P a w ło w a )
Sto la t temu narodził się człowiek, którego imię zajęło trw ałe miejsce wśród n a j
większych uczonych. Twórca nowej epoki w rozwoju współczesnej fiz jo lo g ii, w iel
k i uczonj. rosyjski, w ierny p atriota swej ojczyzny — Iwan Pietrowicz Pawłów byt swego czasu wyróżniony przez Stalina jako jeden z tych, którzy stanowią wielkość i dumę narodu rosyjskiego.
W niniejszym szkicu opowiemy z okazji setnej rocznicy urodzin Pawłowa o osiąg
nięciach fiz jo lo g ii radzieckiej w tych dziedzinach, w których pracował on sam, lub w których pracują nadal jego uczniowie. To czego on dokonał — to prawdziwa re
wolucja w nauce. Rewolucja ta wysunęła fizjologię radziecką na pierwsze miejsce przyrodoznawstwa światowego.
Fizjologia jest nauką o życiu i działalności organów ciała, o najściślejszych sto
sunkach wzajemnych organizmu i środowiska zewnętrznego. F izjologia zajm uje się licznymi zjawiskam i zachodzącymi zarówno w wysoko rozwiniętych organizmach — człowieka i zwierząt ja k i w niższych, prostszych istotach żywych.
F izjologia współczesna związana jest z rozwojem techniki badań, je st od niej zależna lecz jednocześnie sama sprzyja postępowi techniki. Jest ona jedną z najhardziej ważnych dziedzin przyrodoznawstwa. Fizjologia posiada wielkie znaczenie w budo
waniu prawidłowego światopoglądu materialistycznego, w walce m aterializm u z ide
alizmem i jego odmianami.
Fizjologia, ja k i wszystkie inne wielkie zdobycze umysłu ludzkiego, rozw ija się stopniowo, poczynając od dawnej starożytności. Pierwotne wyobrażenia "funkcyj ważniejszych organów ciała były, ja k wiadomo, prym ityw ne i podporządkowane re
lig ijn y m przesądom owego czasu. Tak na przykład, myśliciele starożytnej Grecji i Rzymu przypuszczali, że życie powstało w przyrodzie dzięki oddziaływaniu na m artwe ciała ja k ie jś wyższej „boskiej“ siły, że ta siła rzekomo tchnęła w nie zdol
ność ruchu i uczyniła je „uduchowionymi“ . To pojęcie duszy długi czas utrzym ywało
MyśJ Współczesna — 8.
się w fiz jo lo g ii. Jeszcze w X IX wieku w Niemczech fizjolog-idealista E. P fliig e r (1829— 1910) m ówił o „pacierzowej duszy żaby“ .
Obecnie w sytuacji ideologicznego rozkładu nauki krajów kapitalistycznych a zwłaszcza Stanów Zjednoczonych A m eryki znów daje się zaobserwować powrót fizjologów do średniowiecznego idealizmu.
F izjologia radziecka kroczy po jedynie słusznej drodze w ytkniętej przez I. Sie- czenowa (1829— 1905) i I. Pawłowa (1849-1936). Prace fizjologów radzieckich roz
wijających tę dziedzinę przyrodoznawstwa sprzyjają rozwojowi szeregu innych dy
scyplin naukowych — między innym i medycyny i higieny. Sukcesy fiz jo lo g ii mózgu jako m aterialnej podstawy myślenia i wszystkich zjaw isk psychicznych pomagają powstaniu ściśle naukowego poglądu na ukształtowanie świadomości człowieka w pro
cesie jego pracy i pomagają zwalczać pseudo-naukowe teorie rasistowskie. F izjolo
gia jest nauką bardzo złożoną: je j sukcesy na wszystkich etapach rozwoju zależą od stanu i sukcesów innych ubocznych nauk — zoologii, anatomii, histologii, a zwłasz
cza biochemii i farm akologii i wreszcie fizyko-chem ii, coraz głębiej przenikającej do fizjolo gu i objaśniającej liczne zjawiska zachodzące w żywej komórce.
F izjologia jest nauką eksperymentalną. Jest ona związana ze skomplikowana organizacją procesu badawczego, z wychowaniem wysoko kw alifikow anych kadr, z powstaniem specjalnych laboratoriów i instytutów .
Przed W ielką Socjalistyczną Rewolucją Październikową było w Rosji bardzo mało laboratoriów fizjologicznych i is tn ia ły one przeważnie przy fakultetach medycznych.
Fizjologów w Rosji było niewielu. B y ł tylko jeden naukowo-badawczy in s ty tu t fiz jo logiczny, in s ty tu t eksperymentalnej medycyny, a właściwie jego fizjologiczny oddział gdzie rozpoczynał swoją pracę I. Pawłów. W owym czasie m iał on u siebie tylko dwu etatowych pracowników naukowych.
Już od pierwszych dni władzy radzieckiej został jasno określony je j stosunek do fizjolo gu doświadczalnej. Lenin ja k wiadomo przypisyw ał wielkie znaczenie sukce
som nauki żywej a w szczególności fiz jo lo g ii systemu nerwowego. 24 stycznia 1921 roku podpisał on rozporządzenie, mające na celu poparcie badań naukowych I. Pa
włowa.
Obecnie w ZSRR funkcjonuje szereg specjalnych instytutów fizjologicznych A ka demii Nauk ZSRR, Akadem ii Medycyny, Akadem ii Rolniczej i Akademii PedagOv gicznej. In s ty tu ty te są zajęte opracowywaniem różnorodnych procesów w orga
nizmie zwierząt i człowieka. Dziesiątki laboratoriów fizjologicznych praktycznie obsługują różnorodne dziedziny gospodarki narodowej.
Na ogólnozwiązkowych zjazdach a także na zebraniach dorocznych w rocznicę śmierci Pawłowa wygłoszono ju ż ponad 500 referatów poświęconych opracowaniu jego dorobku naukowego.
Tradycje fiz jo lo g ii rosyjskiej prowadzące do je j założycieli I. Sieczenowa i I. Paw
łowa związane są z rozwojem przodującego światopoglądu materialistycznego w nau
ce rosyjskiej. I. Sieczenow i I. Pawłów b yli w ybitnym i ludźmi swego czasu i nigdy nie odrywali nauki od służenia narodowi. I. Sieczenow b ył przyjacielem N. Czerny- szewskiego, jednego z najwybitniejszych działaczy społecznych la t sześćdziesiątych zeszłego stulecia. Pomagał on wszelkimi siłam i na przykład w zorganizowaniu wyż
szego szkolnictwa dla kobiet w Rosji. Zauważmy, że pr^ed rewolucją nie było ko
biet wśród fizjologów. D zisiaj stanowią one większość naszych kadr naukowych.
DROGI FIZJOLOGII RADZIECKIEJ 243 ---f
!• Sieczenow, podobnie ja k i K. T im iria zjew (1843 — 1920) nie zamykał się w gra
nicach swojej specjalności. B y ł on błyskotliw ym popularyzatorem przyrodoznawstwa i wiązał triu m f nauki z wyzwoleniem praucjących. I. Sieczenow pracując nad zagadnie
niam i działalności mózgu i systemu nerwowego napisał rozprawę o w ielkim znaczeniu na temat podstawy fizjologicznej wyższych przejawów psychiki ludzkiej — „Refleksje mózgu“ . Książka ta razem z pracą I. Pawłowa „Dwudziestoletnie doświadczenia ba
dań nad wyższą działalnością nerwową“ , jest dotychczas aktualnym podręcznikiem fizjologów.
I. Sieczenow był pierwszym z uczonych europejskich, któ ry opracował na szero
k ie j podstawie biologicznej i fizjologicznej teorię „roboczych ruchów człowieka“ . Założył on podstawy współczesnej fiz jo lo g ii pracy i k u ltu ry fizycznej — jako dyscy
p lin naukowych, które cieszą się trw ałym uznaniem w Związku Radzieckim.
I. Pawłów b ył fizjologiem-nowatorem i genialnym badaczem. Pomnożył on zdo
bycze I. Sieczenowa i stw orzył swoją znakomitą teorię wyższej działalności ner
wowej, teorię nerwowej regulacji obiegu k rw i i traw ienia. W ielki dorobek I. Paw
łowa troskliw ie studiują, kontynuują i rozw ija ją najbliżsi jego uczniowie a także nowe pokolenia fizjologów radzieckich. W rezultacie tego doszło do takiego rozkw itu f i zjologii w Związku Radzieckim, k tó ry obserwujemy obecnie.
W setną rocznicę urodzin I. Pawłowa przypom inają się nńm pierwsze skromne zebrania fizjologów, które odbywały się w Leningradzie pod nazwą „Rozmów fiz jo
logicznych“ , a w których uczestniczyło starsze pokolenie uczniów I. Pawłowa. Było to w czasie w ojny domowej, w pierwszym okresie budowania nauki radzieckiej. Nie patrząc na wszelkie trudności czasu wojennego przedstawiciele nowej fiz jo lo g ii dzię
k i pomocy p a rtii i rządu radzieckiego p o tra fili rozwinąć wielką pracę twórczą i wkrótce zaczęli wydawać „Czasopismo fizjologiczne im. Sieczenowa“ . Czasopismo to publikuje obecnie swój 35-y tom.
Jakie są specyficzne rysy tego nowego etapu fiz jo lo g ii radzieckiej, która w spo
sób ta k widoczny rozwinęła się w okresie pięciolatek stalinowskich?
Pierwszym specyficznym rysem fiz jo lo g ii radzieckiej w porównaniu z nauką kra jów kapitalistycznych i w porównaniu z rosyjską filozo fią przedrewolucyjną jest to, że je j podstawę stanowi filo zo fia dialektycznego m aterializm u. Dla fiz jo lo g ii radziec
kiej zasadniczą podstawową teorią jest stalinowska nauka o dialektycznej metodzie poznania praw życia.
„...życie — pisał Stalin w swej pracy „Anarchizm czy socjalizm“ — znajduje się w nieustannym ruchu, a więc powinniśmy rozpatrywać życie w jego ruchu i posta
wić pytanie: dokąd życie idzie?... Życie stanowi obraz ciągłego rozkładu i budowa
nia a zatem jest naszym obowiązkiem — rozpatrywać życie ”W jego rozkładzie i two
rzeniu się i postawić pytanie: co rozkłada się i co tw orzy się w życiu?
To,'co w życiu rodzi się i rośnie z dnia na dzień, je st nie do przezwyciężenia i za
trzymać jego ruch naprzód jest niemożliwe“ 1).
Takie są wnioski metody dialektycznej.
Uzbrojona w marksistowsko-leninowską teorię poznania współczesna fizjolo gia radziecka uczestniczy w ogólnym gospodarczym is kulturalnym rozkwicie ZSRR i utrzym uje ścisły związek te orii z praktyką. Najlepsze owoce codziennej L ud ne j
i) Stalin —- Dzieła, tom. I, str. 298.
pracy swoich pracowników poświęca ona udoskonaleniu takich dziedzin życia praktycz
nego ja k .medycyna, rolnictwo, wyżywienie ludności, polepszenie warunków pracy i wreszcie k u ltu ra fizyczna i sport.
W laboratoriach fizjologicznych Związku Radzieckiego bada się nie tylko nowe metody leczenia chorych, lecz pracuje się nad sposobami zapobiegania różnym cho
robom. Badając czynniki sprzyjające racjonalizacji pracy, studiuje się sposoby w al
ki ze zmęczeniem, z poszczególnymi chorobami zawodowymi, określa się normy f i zycznego wychowania człowieka, wszechstronnie przygotowanego do pracy i obrony k ra ju , studiuje się fizjologię rosnącego organizmu.
W. M. Mołotow wygłaszając w sierpniu 1935 r. przemówienie wobec delegatów X V Międzynarodowego Kongresu Fizjologów, powiedział: „w naszym kraju gdzie rewolucja socjalistyczna stworzyła w arunki dla wielkiego podniesienia dobrobytu i k u ltu ry pracujących, sukcesy ta kiej nauki ja k fizjolo gia budzą szczególnie wielkie zainteresowanie mas ludowych. Szczycimy się tym , że w szeregach ludzi nauki fiz jo logowie radzieccy coraz bardziej wysuwają się na czoło, że pracują u nas w tej dzie
dzinie ta k bezsporne a uto rytety światowe ja k Iwan Pietrowicz Pawłów i szereg in nych wybitnych działaczy nauki, że w naszym k ra ju rosną w niebywałym tempie młode kadry fizjologów. Ich praca ma zapewnione poparcie władzy radzieckiej i sze
rokie możliwości rzeczywiście wolnej twórczości naukowej “ 2).
Fizjologia w Związku Radzieckim oświetla krąg zagadnień związanych z teorią ewolucji i sama zależy od je j rozwoju. Kierowniczą zasadą jest tu ta j znane hasło M iczurina: „N ie możemy czekać na względy przyrody, trzeba brać je od n i e j _ oto nasze zadanie“ . Pierwotne pojęcie powszechnej c e l o w o ś c i żywej przy
rody i wszystkich funkcyj człowieka utraciło swój sens w wyniku prac biologów- m aterialistów, wśród których pierwsze miejsce zajm ują przedstawiciele nauki ro
syjskiej. I. Mieczników udowodnił, że celowość w przyrodzie - - zasadniczy argument przedstawicieli w italizm u i re lig ii używany do obrony te orii o niepoznawalnej sile życiowej — że ta celowość wcale nie jest powszechnym zjawiskiem i że przyrodę można i trzeba poprawić. Wiemy, że w organizmie człowieka istnieje bardzo wiele fu n k c ji przejawiających się ostro w patologii i przyczyniających się do powstania nie
których ciężkich chorób (infekcje, złośliwe opuchliny, itd .). Jednak choroby te można leczyć i zapobiegać im studiując fizjologię organizmu a niedoskonałe funkcje można stopniowo doskonalić, znając prawa rozwoju żywej przyrody. Podstawą współczesnej fiz jo lo g ii porównawczej (ewolucyjnej) w Związku Radzieckim je s t h i
storia przyrody. Poznać ja k dokonywał się rozwój świata zwierząt i człowieka, od
dzielnych organów ich .ciała, stworzyć paleofizjologię na przykład organów odde
chowych, systemu trawiennego, systemu nerwowego i na podstawie otrzymanych rezultatów zastosować naszą naukę do przeobrażenia przyrody zgodnie z potrzeba
mi człowieka, wreszcie poznać korzenie pochodzenia fu n k c ji naszego własnego orga
nizmu ■ czy to nie jest najważniejsze zadanie nauki m aterialistycznej ?
Jednakże fizjolo gia radziecka zdecydowanie odrzuca wymysły zwolenników pseudo
nauki, wypaczające znaczenie teorii ewolucji i twierdzące jakoby można było zjawiska s p o ł e c z n e zrozumieć z punktu widzenia w alki o byt (socjał-darwi- 2
2) „P raw da“ z 18 sierpnia 1935 r.
DROGI FIZJOLOGII RADZIECKIEJ 245
nizm ). Funkcja naszego mózgu polega na tym , aby prawidłowo odzwierciedlać ota
czający nas świat włączając w to i świat stosunków społecznych.
Głębokość i rozmach fiz jo lo g ii radzieckiej są uwarunkowane szerokim wzrostem kadr naukowych. W dziedzinie fiz jo lo g ii pracują twórczo uczeni wszystkich narodo*- wości wchodzących w skład Związku Radzieckiego. U kraina, Białoruś, Gruzja, Azer- bajdżan, Uzbekistan, Arm enia i inne republiki dysponują obecnie instytucjam i fiz jo logicznymi, o których przed rewolucją nie było nawet mowy. Teraz republiki te w y
chowują kadry swoich fizjologów. W ielu młodych badaczy prowadzi w terenie w iel
ką i interesującą pracę, któ ra organicznie je st związana z całym życiem narodu.
F izjologia radziecka przeniknięta jest duchem gorącego patriotyzm u, k tó ry przeja
w ił się w słowach znakomitego listu-m anifestu Pawłowa do młodzieży radzieckiej:
„Nasza ojczyzna odkrywa wielkie horyzonty przed uczonymi i trzeba stwierdzić, ja k jest — że nauka ma szerokie zastosowanie w życiu naszego kraju... Jest sprawą hono
ru nie zawieść tych wielkich nadziei, które w nauce pokłada nasza ojczyzna...“
Rysem charakterystycznym fiz jo lo g ii radzieckiej jest je j wyjątkowe zainteresowa
nie działalnością centralnego systemu nerwowego. Jest to dziedzina, w któ re j po
czyniono największą liczbę wielkich odkryć. Do te j dziedziny należą badania akade
m ika A. Sperańskiego dotyczące tak zwanej tr o fik i nerwowej i liczne inne p ric e stanowiące epokę w medycynie.
Zainteresowanie dla tej dziedziny fiz jo lo g ii jest określone bezpośrednio przez bliski związek nauki o mózgu i systemie nerwowym z zagadnieniem budowy prawidłowego materialistycznego światopoglądu.
W świadomości uczonych zeszłego stulecia, w tej liczbie biologów i fizjologów, przeciwstawiano sobie dwa św iaty: cielesny i duchowy, z których pierwszy stanowił dziedzinę nauki obiektywnej a drugi był specjalnością psychologii (uwaga, pamięć, przyzwyczajenia, wyobraźnia), gdzie stosowano metodę samoobserwacji. I. Pawłów rozw ijając naukę I. Sieczenowa genialnie połączył obydwa te światy za pomocą swo
je j metody odruchów warunkowych. Szukał on i znalazł takie zjawisko, które w isto
cie należało do świata psychicznego lecz jednocześnie pozwalało na badanie i.zysto fizjologiczne. Takim zjawiskiem okazał się, ja k wiadomo, fa k t wydzielania śliny przez psa na widok pożywienia. Ten odruch warunkowy, któremu odpowiada swoisty c z a s o w y związek w korze mózgu („odruch mózgu“ według określenia I. Sie
czenowa) pozwala na ścisłe pom iary i jednocześnie jest elementarnym p rzykła dem zachodzenia asocjacji jako najprostszej fu n k c ji psychicznej. „Przestraszona wrona i krzaku się boi“ — to rosyjskie przysłowie daje prawidłowe wyobrażenie o istocie odruchu warunkowego, chociaż w elementarnej form ie.
Zagadnienie ewolucji wyższych części centralnego systemu nerwowego (kory móz
gowej) związane jest z pochodzeniem instynktów zwierząt a w następstwie — po zjawieniu się czynnika pracy — i wyższych uzdolnień człowieka.
Kora mózgowa zależy w swej pracy od organów zmysłowych. Jest ona m aterial
ną podstawą całego zachowania się zwierząt a także i powstania procesów świado
mości w mózgu ludzkim. Okoliczność tę specjalnie podkreślił I. Pawłów. Za pomocą skomplikowanych procesów psychicznych rozwijających się wraz z rozwojem człowie
ka od wspólnych dla małp i człowieka przodków, którzy posiadali mniej skomplikowa
ną budowę mózgu, my ludzie nie tylko przystosowujemy się do środowiska nas otacza
jącego, ja k przystosowują się wszystkie żywe istoty, lecz przeobrażamy także to środo
wisko przeobrażając samych siebie, kształtując w sobie nową psychologię. Jakim i dro
gami dochodzą fizjologowie radzieccy do rozwiązania tego najważniejszego zagadnienia związanego z dialektyczną teorią poznania? Pierwsza droga prowadzi przez ewolu
cyjną fizjologię organów wyższych - czuć, lub ja k niekiedy nazywają - powierzchni lecepeyjnych. W swoim czasie niemiecki fizjolog-idealista M üller (1081— 1858) sfor
mułował tale zwane prawo specyficzne organów zmysłowych, które głosi że każda powierzchnia recepcyjna (oko, ucho) reaguje na św iat zewnętrzny po swojemu. Z te
go wyciągnięto błędny wniosek, że organy zmysłowe nie pomagają lecz nawet nie
kiedy przeszkadzają prawidłowemu spostrzeganiu świata zewnętrznego. Radzieccy uczeni obalili to twierdzenie. Udowodniono wspólność podstawy (teoria jonowa) i najściślejsze oddziaływanie wzajemne wszystkich organów zmysłowych, i wspólne prawa rządzące mmi. Podrażniwszy określone części systemu zmysłowego można nadzwyczajnie zaostrzyć pracę wszystkich głównych organów zmysłowych, co ma wielkie teoretyczne i praktyczne znaczenie.
D o św ia d cze n ia te p o z w a la ją s p o jrz e ć z now ego p u n k tu w id z e n ia także n a „ t a je m niczą n a tu rę n ie k tó ry c h in s ty n k tó w . U d o w o d n io n o is tn ie n ie n o w y c h , z u p e łn ie sw o
is ty c h o rg a n ó w z m y s ło w y c h u z w ie rz ą t, a zw łaszcza s łu c h u u ry b , k tó re d la u c h w y - cenia w a h a ń otaczającego ś ro d o w is k a p o s łu g u ją się o rg a n a m i t a k z w a n e j bocznej m u . u m esy ^te p o z w a la ją n a m w u z a s a d n io n y sposób przyp uszcza ć, że s to s u ją c 'o n s e k w e n tm e ścisłe i o b ie k ty w n e m e to d y p o z n a n ia p o s tę p o w a n ia z w ie rz ą t, zap rze
cza ją c in te r w e n c ji ja k ie jk o lw ie k „ s ił y ż y c io w e j“ - sto p n io w o o d s ło n im y w s z y s tk ie p rz e s ła n k i r o z w o ju w yższych o rg a n ó w z m y s ło w y c h czło w ie ka.
Należy powiedzieć, że w y n ik i badań w y ż s z e j działalności nerwowej stanowią dziedzme stworzoną prawie wyłącznie w ysiłkam i fizjologów rosyjskich. Głów
ne odkrycie I. Pawłowa i jego szkoły polegało na tym , że odruchy warunkowe lub asocjacje tworzą się na gruncie wrodzonych reakcji systemu nerwowego, odzwier
ciedlających podstawowe potrzeby organizmu. Dzięki istnieniu w korze mózgowej czasowych związków okazało się możliwym, aby dowolny bodziec świata zewnętrzl nego uczynić sygnałem ta kiej czy innej wrodzonej reakcji zwierzęcia, na przykład za pomocą dzwonka wywołać dowolną form ę ruchu mięśnia a nawet wzmocnić lub osłabić wewnętrzne wydzielanie gruczołów regulujących wzrost i rozwój organizmu.
Nasi fizjologowie posługując się odruchami warunkowym i I. Pawłowa posiadają możność tworzenia nowych fo rm postępowania zwierząt, jakgdyby „lepienia ich“ , tworzenia wielu odruchów warunkowych, które stopniowo naw arstw iając się na od
ruchach bezwarunkowych zmieniają charakter tych ostatnich, zmieniają charakter instynktów. W ten sposób nabyte cechy postępowania stopniowo w szeregu pokoleń przeobrażają się we wrodzone. Wniosek ten niewątpliwie posiada wielkie znaczenie dla przodującej hodowli radzieckiej, leży on u podstaw stosowania prawidłowego ży
wienia i pielęgnowania młodego przychówku w naszych sowchozach i kołchozach. Na tym ugi untowany jest związek nauki I. Pawłowa z przodującą biologiczną nauką M i
czurina. Jest to związek tak ścisły, że możemy obecnie mówić o miczurinowsko-pa- włowowskich zasadach w rozwiązywaniu zagadnień fiz jo lo g ii dotyczących przeobra
żania żywej przyrody. Co się tyczy człowieka, to odruchy są w jego mózgu zwią
zane z życiem społecznym, z mową, z przyzwyczajeniami pracy i innym i zjawiskami.
Utrzymywanie stosunków z ludźmi wymaga uczestnictwa reakcji mózgowych spe
cjalnego rodzaju, które są regulowane przez system współczulny (zwany przez Pa
włowa d r u g i m systemem sygnałowym).
DROGI FIZJOLOGII RADZIECKIEJ 247
I. Pawłów i jego uczniowie przez swoje prace połączyli dziedzinę obiektywnego badania wyższych fu n k c ji z dziedziną badania emocji i innych głębokich przejawów złożonej n atu ry człowieka nadając psychologii charakter ścisłej obiektywnej nauki.
W ywołało to burzę niezadowolenia ze strony tych przedstawicieli idealizmu, przede wszystkim psychologii zagranicznej, któ rzy uważali i uważają wyższe przejaw y oso
bowości i twórczości ludzkiej za jakieś „objawienie z góry“ .
Bardzo ważną i aktualną jest ta część pracy fizjologów radzieckich, k tó ra doty
czy typów wyższej działalności nerwowej lub temperamentów (pobudliwego, zaha
mowanego, zrównoważonego i innych), stanowiących fizjologiczną podstawę przeja
wów indywidualności człowieka.
Dla zagadnień higieny i racjonalizacji pracy posiada duże znaczenie teoria snu Pawłowa, jako przejawu wewnętrznego zahamowania — tego drugiego procesu rów norzędnego z procesem pobudzenia w korze mózgowej. Prawidłowe następstwo pracy i odpoczynku — to podstawa systemu pracy, k tó ry I. Pawłów uważał za swoisty przejaw „odruchów na czas“ .
Radzieccy fizjologowie systemu nerwowego coraz, szerzej i głębiej ogarniając funkcje mózgu w ich najważniejszych postaciach, przenikają stopniowo w ta jn i
k i procesów twórczych, na których opiera się nauka, sztuka i inne postacie ideolo
gicznej nadbudowy ekonomicznych stosunków pracy.
W odkryciach tych nie chodzi tylko o stworzenie szeregu czasowych związków i zahamowań mózgowych. Historyczny sens w ielkiej nauki Pawłowa polega na tym , że świadczy ona dowodnie o tym , ja k niewyczerpane są możliwości rozwoju mózgu ludzkiego. Teoria Pawłowa służy jako potężny taran przeciwko pseudo-naukowej
te o rii rasizmu.
Nasza fizjolo gia radziecka dzięki planowej organizacji odegrała w ybitną rolę w medycynie wojskowej w latach w ielkiej w ojny narodowej. Wszelkie rodzaje od
działywania na organizm oparte na ścisłej wiedzy o zachodzących w nim stosunkach fizjologicznych b y ły zastosowane do p ra k ty k i leczenia żołnierzy i oficerów a rm ii ra dzieckiej. Mamy tu na względzie zastosowanie ćwiczeń fizycznych (gim nastyka spe
c ja ln a ), diagnostykę uszkodzeń systemu nerwowego (ch iru rg ia mózgu), fizjologię i biochemię k rw i, które uczyniły w czasie w ojny wielkie postępy (masowe transfuzje k rw i) i wiele innych.
Szczególnie godnymi uwagi są sukcesy fiz jo lo g ii z ta k zwanym szokiem nerwowym, któ ry nierzadko powoduje ciężkie urazy związane z poważnym uszkodzeniem tkanek.
Szczególnie godnymi uwagi są sukcesy fiz jo lo g ii z ta k zwanym szokiem nerwowym, któ ry nierzadko powoduje ciężkie urazy związane z poważnym uszkodzeniem tkanek.