< ' ' * - ~ ' F ' \ \ ' V v/* , .. • ^ / * >/. . \ * •/
H i s t o r y a ogrod ów tak d a w n a , iak świat.
Oy<a i matki ęodzaiu ludzkiego pierwsze siedli
sko b y ł o w ogrodzie. R a y , iak go Pismo świete o k r e ś l a , zawierał w sobie to w s z y s t k o , cokolwiek mieć ogrodowi należy. Jakoż go roskoszy sie
dliskiem Sprawca nav w y ż s z y mianował. W opisie raiu następujące są wyrazy.*' plantai/erat autem Dominus Deus paradisum voluplabis a p r in c i
i 6 2 L isty
zwanych w Babilonie. Kurcyusz w z y c h i Alexftn-d r a : Saxo piłce, quee totum onus suslinent, in-
stru cla sunt. Super p ila s lapide quadrato so- lum stratum e s t, »*atiens terrce quam altam in- jic iu n t, ct huinoris, auo rigant te r r a s: adeoque va- lidas arbores suslinent m oles, ut slipites earurn octo cubitorum spatium crajsitudine crquuit, in quinquaginta pedum altitudinem emineant, et f r u g i f er ct siiit, ut si terra sua alerentur. E t , cu:n ve- tuślas non opera solum mami f a c i a , sed etiani ipsam naturam p a u la tim exedendo p e r im a t: hcec moles, quce lot arborum radicibus prem itur, tan- tique nemoris pond er e onerata e s t , inuiolata du- r a t : quippe viginti la ti parietes suslinent. ,un- decitn pedum interuallo distantes , u t p rocu l vi- sentibus si.lvce montibus suis imminere videantur.
A
Syria. Re gem Babylone regnantem hoc opus ejse jnoliłurh , memorice proditum esl , amore conjugis uictuni , quce. desiderio nem orum , sil- varumque in campeślribus locis, uirum compulit, amcenitatem natura: genere hu ju s operis imitari.
Nad zamkiem stawne powieściami zrnierzaiące- tni do cudów , są ogrody pow ietrzne, albo wiszą
ce , wznoszące sic nad gmachu , i okazuiace nau v O J dal roskoszne rozłozyślem i drzewy zasadzone g a i ć , na kolumnach z ciosu wznosi sie mezr.iierno- Jcia dziwiące d z ie ło , tam dostatecznie nnrzuco-W w , *
na
i w ileocia dośiarczaiacą wzmożona ziemia,O Ctakie
drzewa wifdaiei
ożyw ia, iż do ośmiu ło kci
dr zeń szerokości d o c h o d z iw y s o k o ś ć zaś do pięćdziesiąt stóp , maią kwiatyi
owoce, iakby na właściwym sobie gruncie rosły. I gdy . wiek nie-tylko dzieła ku n sztu , ale i przyrodzenia nad
-* '
o Ogrodach. 1 63
weręża i traw i; to iedno
9
mimo przeciąg wieków nieskażone trwa dotąd, i tu całości się utrzymuie.J>eśl w ie ś ć , iż ieden z dawnych królów ajśyryy-*
skich na żądanie m ałżonki sw oity, to kunsztem toyobrażenie natury niezmierne/ni nakładli utwo
r z y ł. C ó żk o lw iek bądź , choćbyśmy i z n iż y li
nie-^ 9
co te powietrzne o g r o d y , m usiały bydż iedr.ak- że i wspaniałe i k u n szto w n e, ile będąc dziełem n a y m o ż n i e y s z y c h w owe czasy monarchów. N a s t ę p c y ich , po A słyag u i C ym sie , k t ó r z y mieszkali
w Babilonie , przebywali w innych miastach, nay- c z y ś c i e v iednak w Suzie albo w S u z a c h , a wie cW ó w s ła w n y Babilon coraz niszczał i u p a d a ł , niq b y ł iednak w naygorszvm ieszcze lianie, g d y go posiadał A le x a n d e r , k tó r y powracaiąc z w y p r a w y i n d y y s k i e y , tam m i e s z k a ł , i ż y c i a d o k o n a ł ,
( i a ko twierdzi F lu t a r c h ) w gmachu ogrodow ym . Ajśiuerus , a w e d łu g domysłów p ó ź n i e y s z y c h pisarzów Dai-yus Hyśtaspes, król p e r s k i , o k tó ry m Pismo S. wspomina, iż na mieysce fVasły, R sthe- rę p o i ą ł , sprawił b y ł o w e zawołaną ucztę w p r z y - sionkach o g r o d o w y c h , ażeby o k a za ł bogactwa pań stw a sw oiego. Po wyszły* h stu ośmdziesiąt d n i a c h , z w o ł a ł lud , który b y ł w S u z i e , ( m ó w i P i s m o ) i k a z a ł przez dni siedm sprawiać u. z t e w przysionkach ogrodu i gaiu , który królewfkim k szta łte m i ręką zasadzony był ; Jeśli więc p r z y - sionki dostateczne b y ł y do umieszczenia tak wiel- k i e y m n o g o ś c i, wnieść ła tw o stąd m o ż n a , iaka b y ł a ogrodów wielkość i wspaniałość ?
W xiedze , którą X enojon pisał o w ypraw ie i powrocie G r e k ó w z P e r s y i , gdzie się sam z n a y - 4 o w a ł , i b y ł powracaiąęych wodzem po zabicm
r
1(54 L uty
Cijrusa miodszego , w y r a ż a : iż gdy w o ysk o G r e ków, które przeciw bratu
Artaxerxesowi
w e zw a ł*p r z y b y ł o do S ard ów , gdzie
Cyrus
m i e s z k a ł , z a prowadził .raz wodzów do publicznego ogrodu ,, ' gdzie drzewa i k w i a t y miłe c z y n i ł y w id o w is k o ; Jako sie zaś w ogrodach kochali Persowie,, daie sie to poznać z powieściC y ra
, który t w i e r d z i ł , iż po w i e k s z e y części owe drzewa i r o ś l i b y , san!reka swoia zasadził.V 1 W w
Jabika z ł o t e hesperyskich ogrodów należą do b a i c k , albo t e ż tak w y ra z brać n a l e ż y , iak
Ho
mer
w Odyfsei o Alcynousa ogrodzie tw ierd zi;szacowne iest w ielce to ś w ia d e c tw o , g d y ż dosię
ga nayodlegleysssey ftarożytności : za mieyskie-
mi
murami (m ó w i o n )ieft
ogród czworo-ślay- n y , który naokoło p lo t żywy z roślin otacza.Tam są wzniosie drzewa zawzdif. zielone ; g r u s z k i , g r a n a ty , iablka y pomarańcze o złotym
o-
wocu ; słodkie f i g i , zielonkowate o liw k i, owocu ich zima nie skw arzy 4 lato nie wysusza.. Z e jir , który w tem roskosznem mieyscu przez cały rok w iete, isdnyrn do wschodzenia pomaga , drugie ku doyrzałości sposobi ; wschodzą, gruszki po g r u s z k a c h , p o iablkach iabłka, wonieiace Winogrady iedne po drugich nasłępuią, j i g i po f i gach. Płodne wina. latorośle zasadzone były tu tym ogrodzie , icdnych orona schną na słoń
cu , gdu drugie winobrańcy zbieraia : gdy tło
czą ied n e, inne w schodzą, doyrzcwaią i czer
nią
s ię . Nu końcu są grzędy uslawnieziele
-r nieiące się ; dwa źród łaz
boków wytryskuią ,z
jednego strumyk ogród p rzeb ieg a, drugiidzie
ku mieszkaniu królewskiemu i
*służy do użycia
„o Ogrodach. 1 65
P lu ta rch w ż y c i u
Cytnona,
rheąc dać poznać w s p a n ia ły sposób myślenia iego i razem ludzkość » i w tern ie oznacza : iż kazał ogrodzenia sadów i ogrodów swoich umyślnie na to rozebrać i , z n i e ś ć , izby współ-obywatele o w o c o w i iarzyn tern snadniey z nich używali.
- ' % '
Sławne w Atenach Akadema o g r o d y , iź b y ł y siedliskiem szkoły P la to n a , tam bowiem prze*
chodząc sie , dawał naukę ; nie spodziewał sie w ł a ś c i c i e l, iż nazwisko swoie w s z y s tk im nastę
pnym u c zo n y c h zgromadzeniom nada.
H I S T O R Y A .
O początku neutralności zbroyney.
J a k i b y ł porządek neutralności zbroyn ey ? z ja^
kich okoliczności z a w ia z a ł sie układ tak prze-O * * w A- t c iw n y widokom i intereisom dworu londyńskie
g o ? komu tę m y ś l , komu pierwsze to w yobraże
nie przyznać n a l e ż y ? O t o , nad czem z tym w i ę kszą uwaga zaftanowić się trzeba, im bardziey ta rzecz d zisiay zaprzata u m y sły , a do t e g o c z a
su publiczność i nawet większa część gabinetów E u ro p e y s k ic h ; albo niezupełne, albo wcale m y l ne o niey maią poznanie.
W czasie n a y w i ę - e y upowszechnione b y ł o mniemanie ; że Fryderyk W i e l k i , p ie r w s z y p o w z i ą ł i u ł o ż y ł plan neutralności zbroyn ey i do
p rz yię c ia te g o układu R o fs y ą (kłonił. Zasadzała się ta opiniia; lubo wcale bez fundamentu: na
przód jakoby Hrabia P a n in , naówczas będący na