Dynamika badań migracyjnych w obszarze politologii i naukach pokrewnych w okresie 1989-2017 (Magdalena Lesińska)

Dane z unikatowej bazy danych (zob. roz. wprowadzający) stworzonej przez zespół Komi-tetu Badań nad Migracjami PAN pozwalają prześledzić trendy i wyciągnąć ogólne wnioski na temat

5 Więcej informacji na temat projektu:

http://www.migracje.uw.edu.pl/projects/kraje-srodziemnomorskie-i-europy-srodkowo-wschodniej-jako-no-udziału dyscyplin będących przedmiotem rozważań w tym rozdziale w nurcie badań migracyjnych.

Jak wspomniano we wstępie do niniejszego raportu, baza ta ma swoje poważne ograniczenia i nie należy jej traktować jako wyczerpującego źródło danych na temat instytucji, osób, projektów i publi-kacji związanych z badaniami migracyjnymi. Mimo wszystko stanowić może podstawę do pokazania najważniejszych danych zebranych przez tworzący bazę zespół.

W bazie znalazły się dane prawie stu ośrodków zajmujących się badaniami migracyjnymi, w tym prawie 30 (27%) z nich zostały scharakteryzowane jako te, w których jedną z wiodących dyscyplin jest politologia, polityka społeczna, prawo lub stosunki międzynarodowe. Na tej liście znalazły się cztery jednostki z Uniwersytetu Warszawskiego, dwie z Uniwersytetu Jagiellońskiego, a pozostałe reprezen-tują największe ośrodki akademickie w kraju, a także PAN. Pozwala to na ogólny wniosek, że w każdej większej jednostce akademickiej w Polsce, istnieje przynajmniej jedna jednostka związana z analizo-wanymi dyscyplinami, której pracownicy zajmują się badaniami migracyjnymi. Na liście znalazły się także trzy instytucje poza-akademickie (fundacje), które zajmują się polityką i prawem migracyjnym, prowadzące własne badania i publikujące wartościowe raporty i analizy.

Lista ośrodków zajmujących się badaniami migracyjnymi w obszarze dyscyplin: politologia, prawo, stosunki międzynarodowe⁶:

• Uniwersytet Warszawski: Ośrodek Badań nad Migracjami

• Uniwersytet Warszawski: Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych, Instytut Po-lityki Społecznej

• Uniwersytet Warszawski: Wydział Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji, Instytut Profi-laktyki Społecznej i Resocjalizacji

• Uniwersytet Warszawski: Ośrodek Badań Handlu Ludźmi

• Uniwersytet Jagielloński: Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych, Instytut Europe-istyki

• Uniwersytet Jagielloński: Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych, Instytut Studiów Międzykulturowych

• Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie: Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych, Ka-tedra Studiów Europejskich

• Uniwersytet Gdański: Wydział Nauk Społecznych Instytut Politologii

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie: Wydział Politologii Zakład Badań Etnicznych

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego: Wydział Nauk Historycznych i Społecznych Mię-dzyinstytutowy Zakład Badań nad Migracją

• Uniwersytet Wrocławski: Wydział Nauk Społecznych, Instytut Studiów Międzynarodowych

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika: Wydział Humanistyczny Instytut Socjologii

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu: Centrum Badań Migracyjnych (CeBaM)

• Uniwersytet w Białymstoku: Wydział Prawa Katedra Prawa Międzynarodowego

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie: Wydział Nauk Ekonomicznych Katedra Polityki Społecznej i Ubezpieczeń

• Katolicki Uniwersytet Lubelski: Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Centrum Badań nad Europejskim Prawem i Polityką Migracyjną

• Uniwersytet Rzeszowski: Katedra Makroekonomii i Stosunków Międzynarodowych

• Polska Akademia Nauk: Instytut Studiów Politycznych

• Polska Akademia Nauk: Instytut Nauk Prawnych

• Politechnika Opolska: Wydział Zarządzania Katedra Ekonomii Rozwoju i Polityki Ekonomicznej

• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Szymona Szymonowica w Zamościu: Instytut Huma-nistyczny

• Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie: Instytut Badań nad Cywilizacjami

• Centrum Stosunków Międzynarodowych

• Instytut Zachodni w Poznaniu

• Helsińska Fundacja Praw Człowieka

• Fundacja Instytut Spraw Publicznych

• Fundacja Instytut na rzecz Państwa Prawa

W bazie zostały także zebrane projekty naukowe realizowane przez jednostki naukowe. Obej-muje ona 183 rekordów (należy zaznaczyć, że nie ma w niej projektów międzynarodowych, w których jednostki te są partnerami). Wśród nich 33 (18%) projekty przypisane zostały do politologii lub poli-tyki społecznej. Na wykresie poniżej przedstawiono liczbę publikacji przypisanych do nauki o polityce (politologii i polityki społecznej) w okresie od 1989 roku. Mając na względzie ograniczenia powstałej bazy nie jest ona miarodajnym źródłem konkretnych danych ilościowych, jednak na podstawie zebra-nych tytułów można zaobserwować dynamikę powstawania publikacji w badanym czasie. Podobnie jak w przypadku nauk ekonomicznych, także w naukach o polityce widoczny jest znaczący przyrost publikacji obserwowany po 2006 roku, co wiązać można z akcesją Polski do UE i zainteresowaniem tematem politycznych i prawnych skutków migracji poakcesyjnych oraz rozwojem polityki państwa w tym obszarze.

Wykres 2. Liczebność publikacji dotyczących migracji przypisanych do politologii i polityki społecznej w latach 1989-2016

Źródło: Baza publikacji migracyjnych KBM PAN (2017).

Nawet pobieżny przegląd literatury pozwala ocenić, jak niewielka jest rzeczywista obecność mi-gracji w badaniach politologicznych w Polsce. Charakteryzuje ją wąskie spektrum tematów oraz

ana-liza oparta bardzo często na źródłach wtórnych. Stan ten jest naturalnym odzwierciedleniem faktu, że migracje były zjawiskiem, które do tej pory zajmowało miejsce nie w centrum, ale na obrzeżach zain-teresowania polskiej politologii. Z przykrością pozostaje stwierdzić, że migracje jako temat badawczy nie zajmują wiele miejsca w dorobku polskiej politologii. W sposób szczególny ten brak widoczny jest w polskich czasopismach politologicznych, w których trudno znaleźć artykuły, traktujące migracje jako zasadniczy temat analizy. Co więcej, widoczny jest brak badań porównawczych, polskie badania migracyjne są w większości skoncentrowane na wymiarze krajowym, niewiele jest prób ujęcia zja-wiska w szerszym regionalnym czy europejskim kontekście. Pomimo zwiększającej się dynamicznie liczby badań i publikacji, co świadczy o rosnącym zainteresowaniu, nieliczne są także próby propo-zycji teoretycznych czy koncepcyjnych opartych na pogłębionych analizach i badaniach źródłowych.

W celu zobrazowania obecności tematyki migracyjnej w artykułach publikowanych przez przedstawicieli politologii i dyscyplin pokrewnych została przeprowadzona analiza ilościowa opubli-kowanych artykułów. Jej wyniki ukazują ograniczony zakres tekstów z analizowanych dyscyplin pu-blikowanych w polskich czasopismach migracyjnych z jednej strony, z drugiej - artykułów o tematyce migracyjnej w czasopismach wiodących dla politologii i dyscyplin pokrewnych.

Na potrzeby tego opracowania przeanalizowano tytuły artykułów opublikowanych w dwóch wiodących czasopismach polskich o tematyce migracyjnej (Studia Migracyjne- Przegląd Polonijny oraz CEEMR Central Eastern European Migration Review), dwóch czasopismach politologicznych (Politeja oraz Studia Polityczne) oraz wiodącym czasopiśmie dla stosunków międzynarodowych (Stosunki Mię-dzynarodowe). Wyniki analizy są następujące:

W czasopiśmie Studia Migracyjne- Przegląd Polonijny (65 numerów z lat 2000-2017, ok. 650 ar-tykułów), 41 artykułów (6%) dotyczyło tematyki z zakresu politologii, prawa i stosunków międzyna-rodowych. W Central Eastern European Migration Review (10 zeszytów z lat 2012-2017, ok. 61 artyku-łów), artykułów o takiej tematyce opublikowano 7 (11%).

Z kolei w czasopismach reprezentatywnych dla politologii i dyscyplin obecność artykułów o tema-tyce migracyjnej jest bardzo niewielka. W czasopiśmie Politeja (46 zeszytów z lat 2003-2017, ok. 920 ar-tykułów), 34 (4%) artykułów dotyczyło tematów związanych bezpośrednio lub pośrednio z migracjami.

W Studiach Politycznych (43 zeszyty z lat 1992-2016, ok. 516 artykułów), 5 (1%) artykułów było poświę-conych migracjom. Identyczny poziom dotyczy także czasopisma Stosunki Międzynarodowe (34 zeszyty z lat 2000-2017, ok. 340 artykułów), gdzie również 5 (1%) artykułów dotyczyło tematyki migracji.