Joanna Wojdon 1
8. Miejsca i sposoby prezentacji badań
Wspomniane wyżej niedostatki publikacji w pewnym stopniu wynikają z zaniedbań wydawni-czych. Prace zwarte i pojedyncze rozdziały albo artykuły publikowane bywają w mało znanych wy-dawnictwach, słabo dbających nie tylko – jak można przypuszczać – o rzetelny proces recenzyjny, ale także o redakcję i korektę językową. Cierpi na tym oczywiście ich jakość.
Poza monografiami wyniki badań historycznych nad migracjami i Polonią publikowane są w cza-sopismach poświęconych historii, zwłaszcza najnowszej, demografii, socjologii, bibliotekoznawstwa i innym dyscyplinom. Najważniejszymi czasopismami, podejmującymi problematykę historii migracji z Polski, pozostają od lat „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny” (zmiana tytułu w 2009 – wcześniej
„Przegląd Polonijny” – sygnalizuje większy niż dotąd nacisk na współczesne problemy migracyjne, a mniejszy – na badania nad polską diasporą), wydawane do 2017 r. przez PAN w Warszawie, choć z redaktorem naczelnym pochodzącym z UJ (od 2009 Dorota Praszałowicz), oraz „Studia Polonijne” – rocznik wydawany przez Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. „Archiwum Emigracji” to pismo Archiwum Emigracji Biblioteki UMK w Toruniu, publikowane corocznie, czasem
jako numer podwójny, poświęcone emigracji po 1939 r. Od 2011 r. ukazuje się „Przegląd Polsko-Polo-nijny”, związany ze Stowarzyszeniem Naukowym „Polska w Świecie” w Gorzowie Wielkopolskim, jed-nakże o bardzo wąskim, zamkniętym, gronie autorów. To samo Stowarzyszenie było współwydawcą serii prac zbiorowych poświęconych tematyce emigracyjnej, a dedykowanych wybitnym postaciom polskiego życia na emigracji. W serii „Migracje i społeczeństwo” Pracowni Migracji Masowych IH PAN ukazało się w latach 1995–2012 piętnaście tomów tematycznych, opartych o referaty z dorocznych konferencji, organizowanych przez Pracownię (Zamojski, 2007). Instytut Pamięci Narodowej nie stwo-rzył odrębnej serii ani czasopisma poświęconego kwestiom emigracyjnym, choć publikacje książkowe (ukazujące się w głównej serii IPN: Monografie) są oznaczane jako powstałe w ramach określonego Centralnego Programu Badawczego (w tym przypadku emigracyjnego). W 2017 r. wydawanie swojego polsko-angielskiego półrocznika „Polski Przegląd Migracyjny/The Polish Migration Review”) rozpo-częło Muzeum Emigracji w Gdyni. Z jednej strony ta mnogość publikacji świadczy o rozwoju oma-wianego pola badawczego, ale z drugiej – ogromne ich rozproszenie utrudnia przepływ informacji i ogólniejszy ogląd.
Wystawa główna w gdyńskim muzeum, otwarta w 2015 r., to ważny sposób prezentacji wyni-ków badań migracyjnych, odwołujący się do zyskującej ostatnio popularność i uznanie akademickie public history. Muzeum Historii Polski we współpracy z Chicago History Museum pracuje nad wy-stawą poświęconą Polonii chicagowskiej. Mniej trwały charakter miały liczne wystawy i wydarzenia, organizowane przez placówki polonijne za granicą, np. Muzeum Polskie w Ameryce czy Muzeum Pol-skie w Raperswilu.
Problematyka historii emigracji znajdowała się na marginesie zainteresowań autorów prac po-pularnonaukowych kierowanych do szerokiego odbiorcy. Warto tu odnotować np. szkice o polonij-nym Chicago (Białasiewicz 2001, Wierzewski 2002), książkę Małgorzaty Szejnert (2009), poświęconą Ellis Island (zwłaszcza że brakuje polskiego naukowego opracowania tego zagadnienia) czy mającą charakter zbioru reportaży pracę Tomasza Pindela (2018), przedstawiającą w barwny i przystępny, a przy tym wcale nie trywializujący sposób historię polskich migracji do Ameryki Południowej, a także komiks historyczny dotyczący obecności w Stanach Zjednoczonych Tadeusza Kościuszki autor-stwa Szczepana Atroszko (2017), wydany we współpracy między Muzeum Narodowym we Wrocławiu i Fundacją Kościuszkowską, przygotowany w wersji polskiej i angielskiej. Cenne informacje – w tym wizualne – zawierają katalogi wystaw i wydawnictwa albumowe (np. Malinowski 2005). W ostatnich latach na rynku wydawniczym ukazało się też wiele pamiętników i wspomnień emigrantów, adre-sowanych do nieprofesjonalnych odbiorców (choć wiele nie wyjdzie zapewne poza krąg rodziny i znajomych autora). Co prawda, w wielu główny nacisk położony jest na epopeję wojenną, dla której emigracyjna część biografii autora stanowi tylko postscriptum, ale są też takie prace, gdzie okres po-wojenny w kraju osiedlenia zajmuje poczesne miejsce (np. Wyszyński 2006, Krawiec 2015, Urbikas 2016). Wspomnienia Władysława Zachariasiewicza (2005) miały pretensje do naukowego opracowa-nia historii powojennej Polonii, dość jednak subiektywnego i bezkrytycznego. Z myślą o szerszym niż tylko badacze odbiorcy wydawane były tomy korespondencji emigrantów – przede wszystkim Jerzego Giedroycia i kręgu paryskiej „Kultury”. Dla historyków to cenne źródła do dalszych badań.
Warto odnotować także utwory literackie, odzwierciedlające doświadczenia emigrantów (np.
Mostwin, Bukoski 2008, 2008a, 2018, Guzłowski 2007, 2015, 2016), a z drugiej strony – opracowania biograficzne, niemające pretensji naukowych, ale mogące stanowić interesujące źródło do dalszych badań historycznych: rejestr rodzin z Pomorza, które wyemigrowały do Brazylii (Gradowski 2015) albo rejestr rodzin o polskich korzeniach, zamieszkałych w Teksasie (Moczygemba Watson et al. 2007).
W Stanach Zjednoczonych powstały dwa filmy dokumentalne, poświęcone Polonii chicagow-skiej, nakręcone przez najnowszych emigrantów z Polski (Prawica i Muskała 2013 i 2018). W jednym z nich, pt. Czwarta dzielnica, wystąpili w charakterze ekspertów czołowi amerykańscy badacze
po-czątków Polonii chicagowskiej. Na kanale Youtube dostępny jest film o dzieciach z Pahiatua (Lepionka 2014). Polskie dzieci z Santa Rosa prowadzą swój profil w serwisie Facebook. Łukasz Wolak prowadzi bloga o polskich uchodźcach w Niemczech, w którym przedstawia wyniki swoich badań, publikuje materiały źródłowe, przedstawia też obszerną bibliografię tytułowego tematu.
Warto byłoby prowadzić rejestr programów telewizyjnych i radiowych poświęconych emigracji i Polonii – zwłaszcza że na ogół są one udostępniane on-line w formie zdigitalizowanej (np. rozmowy z Mają Trochimczyk o jej doświadczeniach emigracyjnych, wyemitowane wiosną 2018 r. w Programie 2 Polskiego Radia), a także innych przejawów obecności historii migracji w przestrzeni publicznej.
9. Podsumowanie
Badania historyczne nad migracjami z Polski i do Polski oraz nad polską diasporą wykazują w XXI wieku wyraźny przyrost ilościowy, ale i jakościowy. Mapa polskiej diaspory stopniowo się za-pełnia. Zdecydowanie wydłużył się horyzont czasowy, a publikacje dotyczące zaniedbywanego wcze-śniej okresu powojennego wręcz dominują. Poszerzył się obszar zainteresowań badawczych i katalog pytań. Badacze dostrzegają społeczeństwa przyjmujące i miejsce w nich polskiej diaspory, w tym sto-sunki z innymi grupami etnicznymi, a nie tylko perspektywę polską. Jeśli chodzi o stosunek Polski do Polonii, niewątpliwie rozwinęły się badania nad polityką władz PRL wobec emigracji i Polonii – pro-wadzoną zarówno w kraju (paszporty, wywiad), jak i za granicą. Zdecydowanie wychodzą one poza pierwsze, najprostsze sprawozdania z kwerend w aktach z zasobu IPN. Baza źródłowa wyraźnie się poszerzyła. Rysuje się coraz bardziej zróżnicowany obraz różnych grup polskiej diaspory. W opraco-waniach znajdują odbicie ogólne tendencje historiograficzne, m.in. interdyscyplinarność (zwłaszcza w powiązaniu z socjologią, antropologią, ale także literaturoznawstwem, muzykologią, historią tech-niki), zwrot ku badaniu historii życia codziennego, grup dotąd marginalizowanych. Wyniki badań przyjmują różnorodne formy, dzięki czemu mogą docierać nie tylko do wąskiego grona zainteresowa-nych czytelników akademickich. Ustalenia badaczy polskich coraz śmielej włączane są do obiegu mię-dzynarodowego – choć wciąż pozostaje wiele do zrobienia, zwłaszcza w sprawie postrzegania polskiej diaspory w szerszym międzynarodowym kontekście.
Bibliografia
Albański Ł. 2013. Spory wokół imigracji: polscy i niemieccy imigranci w Winnipeg. Kraków: Impuls.
Atroszko s. 2017. Pół-Jankes czyli Tadeusz Kościuszko w Ameryce. Wrocław: Muzeum Narodowe.
Atroszko s. 2017. Yankee at Heart or Thaddeus Kościuszko in America. Wrocław: Muzeum Narodowe.
Babiński G. 2002. Współcześni emigranci polscy w USA. Przystosowanie na poziomie społeczności lokalnej. Wallington wczoraj i dzisiaj–25 lat przemian polonijnej społeczności. W: B. Klimaszewski (red.), Emigracja z Polski po 1989 roku. Kraków: Grell, s. 219–240.
Babiński G. 2009. Polonia w USA: na tle przemian amerykańskiej etniczności. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM.
Babiński G., Chałupczak H. (red) 2006. Diaspora polska w procesach globalizacji: stan i perspektywy badań. Warszawa: Grell.
Białasiewicz W. 2001. W kręgu chicagowskiej Polonii. Szkice o czasach minionych i ludziach, których przeważnie już nie ma.
Chicago: Ex Libris.
Białasiewicz W. 2006. Pomiędzy lojalnością a serc porywem: Polonia amerykańska we wrześniu 1939 r. Toruń: Adam Marszałek.
Blejwas s. 2005. The Polish Singers Alliance of America, 1888–1998: Choral Patriotism. Rochester: University of Rochester Press.
Bonusiak A. 2004. Szkolnictwo polskie w Stanach Zjednoczonych Ameryki w latach 1984–2003: Analiza funkcjonalno-instytucjo-nalna. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Bonusiak A. 2001. Dzieje polskiego szkolnictwa sobotniego w metropolii chicagowskiej 1951–1997. Przemyśl: Mercator.
Brzozowska-Krajka A. 2012. Etnokultura w diasporze: Między regionalizmem a amerykanizacją. Lublin: UMCS.
Bukoski A. 2008. North of the Port. Stories. Southern Methodist University Press.
Bukoski A. 2008. Time Between Trains. Holy Cow! Press.
Bukoski A. 2018. Head of the Lakes. Selected Stories. Nodin Press.
Bukowczyk J. 2007. A history of the Polish Americans. New Brunswick: Transaction Publishers.
Cenckiewicz s. 2005. Tadeusz Katelbach: 1897–1977. Biografia polityczna. Warszawa: LTW.
Cenckiewicz s. 2004. Oczami bezpieki: szkice i materiały z dziejów aparatu bezpieczeństwa PRL. Kraków: Arcana.
Chmielewski. W. 2015. Polskie osiedle Santa Rosa w Meksyku 1943–1946. Warszawa: IH PAN.
Chojnacki P. 2018. Kresy polskiego Londynu : społeczność emigracyjna w dzielnicach Lewisham, Bromley, Bexley i Greenwich w drugiej połowie XX wieku. Kraków: Stowarzyszenie Ryza; Londyn: Polski Ośrodek Lewisham.
Cisek J. 2003. Polski Komitet Imigracyjny. Polish American Immigration and Relief Committee (PKI–PAIRC) w Nowym Jorku. Nowy Jork: PAIRC.
Dopierała K. (red.) 2003–2009. Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii:. T. 1–5. Toruń: Oficyna Wydawnicza Kucharski.
Dorosz B. 2013. Nowojorski pasjans: Polski Instytut Naukowy w Ameryce – Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński: Studia o wybranych zagadnieniach działalności 1939–1969. Warszawa: Biblioteka „Więzi”.
Drąg-Korga I. 2011. Polska walczy! Działalność propagandowa rządu RP na uchodźstwie wobec społeczeństwa amerykańskiego:
1939–1945. Bełchatów: Instytut Józefa Piłsudskiego.
Dudek K. (red.) 2015. Tu wszystko było inne: Wspomnienia bolesławieckich reemigrantów z Francji. Bolesławiec: Muzeum Ceramiki.
Erdmans M. P. 2012. “The Polish American family”, w: R. Wright, C. Mindel, T. Van Tran, R. Habenstein (red.), Ethnic families in America. Patterns and Variations. Wyd. 5. Boston: Pearson.
Erdmans M. P. 1998. Opposite Poles: immigrants and ethnics in Polish Chicago, 1976–1990. University Park: Penn State Press.
Erdmans M. P. 2004. The Grasinski girls: The choices they had and the choices they made. Athens: Ohio University Press.
Erdmans. M. P. 2016. So they will know their heritage. A review of contemporary research on Polish Americans: 1995–2015. Polish American Studies 73(1), s. 31–46.
Filipowicz s. 2004. Saga polskich jezuitów w USA. Kraków: WAM.
Fiń A. 2013. Ukraińska imigracja w Stanach Zjednoczonych. Charakterystyka ogólna. Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny 4(39), s. 35–56.
Friszke A. 1999. Życie polityczne emigracji. Warszawa: Więź.
Galush W. J. 2006. For More Than Bread: Community and Identity in American Polonia, 1880–1940. New York & Boulder: Eastern European Monographs.
Goddeeris I., 2005. Polonia belgijska w pierwszych latach po II wojnie światowej. Warszawa: Semper.
Goddeeris I. 2006. Ministerstwo Spraw Zagranicznych „Solidarności”. Biuro Koordynacyjne NSZZ „Solidarność”, 1982–1989, część 1. Pamięć i Sprawiedliwość, 2(10), s. 315–347.
Goddeeris I. 2007. Ministerstwo Spraw Zagranicznych „Solidarności”. Biuro Koordynacyjne NSZZ „Solidarność”, 1982–1989, część 2. Pamięć i Sprawiedliwość, 1(11), s. 309–334.
Goddeeris I. 2013. La Grande Emigration polonaise en Belgique (1831–1870): Elites et masses en exil à l’époque romantique.
Frankfurt: Peter Lang.
Goddeeris I. 2016. Spór o emigrację Polską w XIX w. – odpowiedź autora. Kwartalnik Historyczny 123(2), s. 321–326.
Golemo K., Kaczorowski B., Stefanowicz M. 2014. Polacy we Włoszech: historia, współczesność, zmiany. Kraków: Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ.
Gradowski K. 2015. Polska emigracja do Brazylii, Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie.
Gucka A. 2005. Obraz emigracji polskiej na łamach Dziennika Poznańskiego (1859–1939) i Kuriera Poznańskiego (1872-1939).
Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Guzłowski J. 2007. Lighting and Ashes. Steel Toe Books.
Guzłowski J. 2015. Suitcase Charlie. Create Space Independent Publishing Platform.
Guzłowski J. 2016. Echoes of Tattered Tongues. Memory Unfolded. Aquila Polonica.
Habielski R. 1999. Życie społeczne i kulturalne emigracji. Warszawa: Biblioteka „Więzi”.
Jarmakowski A. 2012. Pomost. W sprawie wolności. Marco Island.
Jarochowska M. A. 2006. Poza gniazdem. Wizerunki emigrantki polskiej w Kanadzie w XX wieku. Montreal: Polski Instytut Naukowy w Kanadzie i Biblioteka Polska.
Jaroszynska-Kirchmann A.D. 2015. The Polish Hearst: Ameryka-Echo and the Public Role of the Immigrant Press. Urbana:
University of Illinois Press.
Jaroszyńska-Kirchmann A.D. (red.) 2013. Letters from Readers in the Polish American Press. 1902–1969: A Corner for Everybody.
Lanham: Lexington Books.
Jaroszyńska-Kirchmann A. D. 2004. The exile mission: The Polish political diaspora and Polish Americans: 1939–1956. Athens:
Ohio University Press.
Kaczmarek U. 1999. Na węgierskiej ziemi: rzecz o Polonii węgierskiej. Poznań: Ars Nova.
Kardela P. 2015. Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Stanach Zjednoczonych w latach 1953–1990. Białystok: IPN.
Kardela P. 2017. Koła Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Stanach Zjednoczonych 1953–2012. Olsztyn – Białystok – Warszawa: IPN.
Kardela P. 2000. Stanisław Gierat 1903–1977: Działalność społeczno-polityczna. Szczecin: Albatros.
Kardela P. 2008. Wojciech Rostafiński (1921–2002): Powstaniec Warszawy, naukowiec z NASA. Lublin: Norbertinum.
Klimaszewski Z.T. 2007. Emigracja polska w Niemczech. Białystok: Libra.
Kłonczyński A. 2012. My w Szwecji nie porastamy mchem...: emigranci z Polski w Szwecji a latach 1945–1980. Gdańsk:
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Knopek J. 2001. Migracje polaków do Afryki Północnej w XX wieku. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
Knopek J. 1997. Polacy w Grecji: historia i współczesność. Bydgoszcz: WSP.
Kociołek J. 2003. Kościoły polskie w Chicago. Warszawa: ExLibris.
Kołodziej W., Wróbel J. 2002. Czesław Sawko. Zesłaniec, milioner, filantrop. Łódź: Grako.
Kopyś T. 2016, Diaspora węgierska w okresie zimnej wojny. 1956–1989. Tożsamość, naród, historia, Kraków: Arcana.
Kraszewski P. 2011. Obraz emigracji polskiej w prasie krajowej z lat 1980–1989. Cz. 1. Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny 37(3), s. 49–66.
Krawiec J. 2015. Od Bachórca do Chicago. Wspomnienia. Warszawa: IPN.
Kucharski W. 1994. Polacy i Polonia w rdzennej Austrii w XIX i XX wieku. Lublin: UMCS.
Kula M. 2012. Polono-brazylijczycy i parę kwestii im bliskich. Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.
Kulpińska J. 2011. Babiccy Amerykanie – dawniej i dziś. Studia Migracyjne – Przeglad Polonijny 37(4), s. 39–57.
Kulpińska J. 2014. Emigration and the social topography of the village – an analysis of overseas migration from Babica. Studia Migracyjne – Przeglad Polonijny 40(1), s. 131–142.
Kulpińska J. 2016. Ameryka czy Europa? Porównanie zamorskich i europejskich strumieni migracyjnych z Babicy. Studia Migracyjne – Przeglad Polonijny 42(2), s. 67–82.
Kurcz Z. i Podkański W. 1991. Emigracja z Polski po 1980 roku. W: W. Misiak (red.), Nowa emigracja i wyjazdy zarobkowe za granicę. Wrocław: Polskie Towarzystwo Socjologiczne, s. 31–92.
Kurpiel A. 2015. Cztery nazwiska, dwa imiona. Macedońscy uchodźcy wojenni na Dolnym Śląsku. Poznań: Nauka i Innowacje.
Lachowicz T. 2002. Weterani polscy w Ameryce do 1939 roku. Warszawa: Rytm.
Later-Chodyłowa E. 2004. Polacy i Polonia w Finlandii. Puolalaiset ja Polonia Suomessa. Helsinki – Toruń: OW Kucharski.
Lepionka W. (reż.) 2014. Polskie dzieci z Pahiatua. 70 lat później. Wellington. https://www.youtube.com/ watch?v=MsMNUXcKiZU Lis T. 2014. Polskie osadnictwo I duchowieństwo w Bośni i Hercegowinie od 1894 do 1920 roku. Nowa Ruda: MARIA.
Łotysz s. 2013. Wynalazczość polska w Stanach Zjednoczonych. Warszawa: IH PAN.
Łukasiewicz s. (red.) 2010. Tajny oręż czy ofiary zimnej wojny? Emigracje polityczne z Europy Środkowej i Wschodniej. Lublin–
Warszawa: IPN.
Łukasiewicz S. 2014. Partia w warunkach emigracji. Dylematy Polskiego Ruchu Wolnościowego „Niepodległość i Demokracja”
1945–1994. Lublin–Warszawa: IPN.
Łukasiewicz s. 2016. Polska emigracja polityczna 1939–1990: stan badań. Warszawa: IPN.
Machcewicz P. 1999. Emigracja w polityce międzynarodowej. Warszawa: Biblioteka „Więzi”.
Majewski K. 2003. Traitors and true Poles. Narrating a Polish-American identity, 1880–1939. Athens: Ohio University Press.
Maksymowicz A. 2011. Emigracja z pogranicza Brandenburgii, Śląska i Wielkopolski do Australii Południowej w latach 1838-1914.
Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski.
Maksymowicz A. 2015. Agnieszka Wisła i działalność Polek w Ameryce na rzecz ochotników i weteranów Błękitnej Armii. Opole:
Wydawnictwo i Księgarnia Św. Krzyża
Malinowski Z. 2005. New York City of Solidarity: New York Demonstrations in Support of Solidarity 1981–1982 / Nowy Jork Miasto Solidarne. Nowojorskie demonstracje w obronie Solidarności 1981–1982. Warszawa: Fundacja Centrum Solidarności.
Małek A. 2017. Polityka migracyjna Włoch w latach 1861–2011. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Mazurkiewicz A. 2013. East Central Europe. In Exile Transatlantic Migrations. T. 1–2. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars.
Mazurkiewicz A. 2016. Uchodźcy polityczni z Europy Środkowo-Wschodniej w amerykańskiej polityce zimnowojennej (1948–
1954). Warszawa: IPN.
McCook B. 2011. The borders of integration: Polish migrants in Germany and the United States, 1870–1924. Athens: Ohio University Press.
Mierzyńska Z. 1990. Wakacjuszka. T. 1–3. Warszawa: Polonia.
Moczygemba Watson M.A. et al. (red.) 2007. Śląscy Teksańczycy II. Emigracja ze Śląska do Teksasu w latach 1853–1870. Opole:
Wydawnictwo i Księgarnia Św. Krzyża.
Morawska E. 1989. Labor Migrations of Poles in the Atlantic World Economy, 1880–1914. Comparative Studies in Society and History 31(2), s. 237–272.
Morawska E. 2009. Badania nad imigrają/etnicznością w Europie i Stanach Zjednoczonych: Analiza porównawcza. Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny 35(1), 7–26.
Mucha J. 1996. Codzienność i odświętność: Polonia w South Bend. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Nowicka-Rusek E. 2008. Hermes, Odyseusz i greckie powroty do ojczyzny. Kraków: Nomos.
Olszewski E. 1993. Emigracja polska w Danii 1893–1993. Warszawa: ISP PAN
Oracki T. 2003. Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, T. 1: AE, pod red. Kazimierza Dopierały, Toruń 2003 [recen-zja]. Komunikaty Mazursko-Warmińskie 4, s. 567–570.
Palazzolo L. 2003. Horn man: The Polish-American musician in twentieth-century Detroit. Detroit: Wayne State University Press.
Piątkowska-Stepaniak W. (red.) 2007. My, emigranci. Wspomnienia współczesnych Polaków z życia na obczyźnie. Opole:
Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Piątkowska-Stepaniak W. (red.) 2003. Autoportret zbiorowy: wspomnienia dziennikarzy polskich na emigracji z lat 1945–2002.
Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Piątkowska-Stepaniak W. 2000. „Nowy Dziennik” w nowym świecie: pismo i jego rola ideowo-polityczna. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Piątkowska-Stepaniak W. 2012. Polska w Nowym Jorku: idee, spory, nadzieje emigracji politycznej w latach 1940–1990. Opole:
Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego
Piątkowska-Koźlik D. 2002. Polskie kościoły w Nowym Jorku. Nowy Jork–Opole: Wydawnictwo Świętego Krzyża.
Pienkos A.T. i Pienkos D. 2003. “In the Ideals of Women is the Strength of a Nation”: A History of the Polish Women’s Alliance of America. New York–Boulder: East European Monographs.
Pienkos, D. 2008. Yesterday, today, tomorrow: PNA, the story of the Polish National Alliance. Chicago: Alliance Printers and Publishers.
Pindel T. 2018. Za horyzont. Polaków latynoamerykańskie przygody. Kraków: Znak.
Piotrowska-Breger K. 2004. Ameryka – to nie tak miało być. Kraków: Impuls.
Pleskot P. 2014. Solidarność na Antypodach. Inicjatywy solidarnościowe polskiej diaspory w Australii (1980–1989). Warszawa: IPN.
Pleskot P. (red.) 2018. Za waszą i naszą Solidarność. Inicjatywy solidarnościowe z udziałem Polonii podejmowane na świecie (1980–1989). Warszawa: IPN.
Plewko J. 2010. Sprostać migracji: Pomoc migrantom ekonomicznym z ziem polskich (połowa XIX – początek XXI wieku). Lublin:
KUL.
Posern-Zieliński A. 1982. Tradycja a etniczność: przemiany kultury Polonii amerykańskiej. Wrocław: Ossolineum.
Praga J., Wróblewski W. 2002. Zjednoczenie Polaków w Ameryce 1952–2002. Warszawa: Comandor.
Praszalowicz D., Makowski K.A., Zięba A.A. 2004. Mechanizmy zamorskich migracji łańcuchowych w XIX wieku. Kraków:
Ksiegarnia Akademicka.
Praszałowicz D. 1999. Stosunki polsko-niemieckie na obczyźnie: polscy i niemieccy imigranci w Milwaukee, Wisconsin (USA):
1860-1920. Kraków: Universitas.
Praszałowicz D. 2010. Polacy w Berlinie: Strumienie migracyjne i społeczności imigracyjne: przegląd badań. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Praszałowicz D. i in. 2013. Polskie szkolnictwo w Wielkiej Brytanii – tradycja i nowoczesność – raport. Kraków: PAU
Praszałowicz D. 2006. Polskie studia nad procesami migracji: tematy główne i tematy zaniedbane. W: G. Babiński, H. Chałupczak (red.), Polska diaspora w procesach globalizacji. Stan i perspektywy badań. Kraków: Grell.
Prawica A., Muskała R. (reż.) 2013. The Fourth Partition. Czwarta dzielnica. Chicago: Amerykafilm.
Prawica A., Muskała R. (reż.) 2018. A Night on Milwaukee Avenue. Chicago: Amerykafilm.
Pula J. (red.) 2011. The Polish American Encyclopedia. Jefferson, NC: McFarland.
Pula J. 1995. Polish Americans: An Ethnic Community. New York: VNR AG.
Radzilowski J. 2003. The Eagle & the Cross: A History of the Polish Roman Catholic Union of America, 1873–2000. New York–
Boulder: East European Monographs.
Reczyńska A. 1986. Emigracja z Polski do Kanady w okresie międzywojennym. Wrocław: Ossolineum.
Reczyńska A. 1997. Piętno wojny: Polonia kanadyjska wobec polskich problemów lat 1939–1945. Kraków: Nomos.
Reczyńska A. 1996. Obraz emigracji i polonii w propagandzie PRL. Przegląd Polonijny 22(1), s. 61–74.
Reczyńska A. 2013. Braterstwo a bagaż narodowy. Relacje etniczne w Kościele katolickim na ziemiach kanadyjskich do I wojny światowej. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Redliński E. 1995. Szczuropolacy (podsłuchowisko). Warszawa: BGW.
Romaniszyn K. 1991. Chłopi polscy w Kanadzie (1896–1939). Warszawa: PAN.
Rogowski G. 2017. Skazane na zapomnienie: Polskie aktorki filmowe na emigracji. Warszawa: Muza.
Santa Rosa Polacy w Meksyku, https://www.facebook.com/SantaRosaMexico.
Siomkajło A. 2002. Katyń w pomnikach świata. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB.
Sosnowska A. 2016. Polski Greenpoint a Nowy Jork gentryfikacja, stosunki etniczne i imigrancki rynek pracy na przełomie XX i XXI wieku. Warszawa: Scholar.
Sprengel M. 2004. Emigracja polska w Australii w latach 1980–2000. Toruń: Adam Marszałek.
Stobiecki R. 2017. Klio za wielką wodą: Polscy historycy w Stanach Zjednoczonych po 1945 roku. Warszawa: IPN.
Stola D. 2010. Kraj bez wyjścia? Migracje z Polski 1949–1989. Warszawa: IPN.
Szczerbiński M. 2001. Polonia Technica. Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Polskich w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej: Zarys historii w latach 1941–2001. Częstochowa – Nowy Jork: PTSI.
Szejnert M. 2009. Wyspa klucz. Kraków: Znak.
Szulist W. 2005. Kaszubi w Ameryce: szkice i materiały. Wejherowo: Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej.
Szymański J., Wieczorek W. (red.) 2007. Z Sybiru na drugą półkulę. Wojenne losy polskich dzieci z Pahiatua. Lublin: KUL.
Śliz A. 2001. Polska Bratnia Pomoc. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Trochimczyk M. 2018. Życie pomiędzy Polską a USA, Polskie Radio. Program II, 3–6 IV. https://www.polskieradio.pl/8/380/
Artykul/2082339,Maja-Trochimczyk-Zycie-pomiedzy-Polska-a-USA
Trochimczyk M. 2007. Polish Dance in Southern California. New York & Boulder: East European Monographs.
Urbikas D. 2016. My Sister’s Mother. A Memoir of War, Exile, and Stalin’s Siberia. Madison: University of Milwaukee Press.
Walaszek A. 1994. Światy imigrantów: tworzenie polonijnego Cleveland, 1880–1930. Kraków: Nomos.
Walaszek A. 2000. Polskie imigrantki w miastach USA [Polish imigrant women in the US cities]. Przegląd Polonijny 26(2), s. 25–41.
Walaszek A. (red.) 2001. Polska diaspora. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Walaszek A. 2007. Images of Neighbors and Poles in Early 20th Century Polish American School Books. Polish American Studies 64(1), s. 5–25.
Walaszek A. 2007. Migracje Europejczyków 1650–1914. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Walaszek A. 2011. Życie na pograniczu i „życie pomiędzy”: Polacy w zagłębiu antracytowym w Luzerne County, Pensylwania, z in-nymi grupami w tle (1753–1902). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Walaszek A. 2013. Central Eastern Europeans in the Euro-Atlantic Migration System Before the First World War, w: M. Boyden (red.) Tales of Transit: Narrative Migrant Spaces in Atlantic Perspective: 1850–1950. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Walaszek A. 2015. Kościół, etniczność, demokratyzacja – parafie polonijne w USA (1854–1930). Studia Migracyjne – Przeglad Polonijny 41(1), s. 5–66.
Walaszek A. 2016. Has the „salt–water curtain” been raised up? Globalizing historiography of Polish America. Polish American Studies 73(1), s. 47–67.
Walaszek A. 2017. Czy historiografia wędruje ponad granicami? Historycy o transatlantyckich migracjach i diasporze polskiej w USA. Historyka: Studia Metodologiczne 47, s. 213–233.
Wejs-Milewska V. 2012. Wykluczeni – wychodźstwo, kraj. Białystok: Wydawnictwo UwB.
Wierzbiański B i Piątkowska-Stepaniak W. 2001. Dziennikarze polscy na emigracji. Wspomnienia z lat 1937–1989. Opole:
Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Wierzewski W. 2002. Polskie Chicago. Lata osiemdziesiąte, lata dziewięćdziesiąte. Toruń: Adam Marszałek.
Wierzewski W. 2002. Polskie Chicago. Lata osiemdziesiąte, lata dziewięćdziesiąte. Toruń: Adam Marszałek.