Stacje Opieki nad M atką i Dzieckiem.
Istniejące ma terenie miasta Katowic Stacje Opieki nad M atką i Dzieckiem znajdowały się z początkiem roku spra
wozdawczego w stanie nieodpowiadającym wymogom lii- gjeny. Utrwalało to w społeczeństwie fałszywe mniemanie, że stacje stoją do dyspozycji wyłącznie tylko dla proleta
riatu. Przystąpiono przeto do ich gruntownej reorganizacji.
Stację w Katowicach (dziein. I.), która dotychczas znaj
dowała się w jednej klasie budynku szkolnego przy ul. Sta
wowej przeniesiono do gmachu miejskiego przy ul. Słowac
kiego 37, po poprzedniej renowacji przeznaczonych na ten cel 2 ubikacji. Urządzenie składające się z kilku ławek i stołów zastąpiono praktycznem; białemi meblami i potrzebnemi dla konsultacji lekarskiej instrumentami. Stacja ma obecnie po
czekalnię i pokój ordynacyjny dla lekarza. Całość przedsta
wia się bardzo estetycznie i działa wychowawczo, ponieważ łącznie z poradą demonstruje się matkom czystość pokoju dzie
cięcego wskazując, że czystość i przestrzeganie zasad higjeny są ikardynalnemi warunkami utrzymania 'dziecka przy zdrowiu.
W zorem w yżej wymienionej stacji przeobrażono wszyst
kie inne stacje. Stację w dzielnicy III. (Załęże) przeniesiono z budynku kuchni mleka przy ud. Wojciechowskiego 99 do dawn. ratusza. W 'dzielnicy II. (w Zawodzili) i w dzielnicy IV. w Ligocie uzyskano po pokonaniu ¡niektórych trudności technicznych po jednym pokoju dla lekarza, tak, że wszystkie 'stacje posiadają obecnie poczekalnię i pokój ordynacyjny dla
lekarza. ■
W ciągu roku sprawozdawczego powstała fi-ta z rzędu stacja w zakładzie im. Ks. Mark i erki w dzielnicy II. (Bogu
cice). Nowa Stacja stanęła więc w dzielnicy wyłącznie ro
botniczej.
10
Obecny stan stacyj przedstawia się następująco:
1. Stacja I. przy ul. Słowackiego 37, kierownik Stacji Dr. Roszak — Szef szpitala dla dzieci.
2. Stacja II. w dawn. ratuszu w Zawodzili, kierownik stacji Dr. Adamczyk.
3. Stacja III. w Zakładzie Ks. Mark i erki w Bogucicach., kierownik Stacji Dr. Skupin.
4. Stacja IV. w Dębie ul. Dębowa 23, kierownik Stacji
Dalsza Stacja miała powstać na terenie dawn. Katowickiej Hałdy, a to dla Brynowa, Katowickiej i Załęskiej, Hałdy. Z bra
ku odpowiedniego pomieszczenia nie udało się zrealizować tęgo zamiaru w roku sprawozdawczym.
Koszta reorganizacji Stacji wynosiły 24.928,51 zł.
Jak celową inwestycję stanowiły wyłożone fundusze, w y kazuje dobitnie zwiększona frekwencja, bo o 54,6 proc., z cze
go również wynika, jak bardzo palącą kwestją była reorgani
zacja Stacji. Tak reorganizacja jak i ciągłe popularyzowanie Stacji przyciągnęły do nich szersze w arstw y społeczeństwa, szczególnie warstwy średnio sytuowane, grzeszące na równi z innymi w dziedzinie higieny u niemowlęcia. Rezultatem tych wysiłków urzędu jest znaczne obniżenie śmiertelności, co wykazuje odnośny wykres graficzny.
Wreszcie Stacje udzielają biednym matkom w razie istot
nej potrzeby środki odżywcze, a za regularne uczęszczanie do Stacji przez cały rok, otrzymuje biedna matka wyprawkę dla dziecka darmo. W ostatnim czasie wprowadzono do Stacyj obok tranu czystego jeszcze emulsję tranową, haemogen i bioealkol.
W Stacjach czyli poradniach nie leczy się dzieci chorych.
Wskazuje zresztą już na to sama nazwa. Tu natomiast lekarz, któremu asystują pielęgniarki miejskie, udziela matce poradę, jak dziecko odżyw iać 'i jakie używać mieszanki mleka, które można otrzymać w miejskich kuchniach dla niemowląt. Lekarz poucza przeto matki o fałszywych metodach odżywiania,
wy-Pokój 'lekarza Stacji Opieki nad Matką i Dzieckiemw Katowicach
wojujących w konsekwencji najgroźniejsze dla ¡niemowlęcia choroby kiszek, co bardzo często ¡pociąga za sobą śmierć nie
mowlęcia.
Dziecko byw a każdy raz ważone. Stan jaki wykazuje waga, wpisuje pielęgniarka do karty indywidualnej dziecka.
Można przytem zaobserwować radość matki, gdy pielęgniarka jej ¡oznajmi, że dziecko przybrało na wadze.
żywczych matkom ubogim. W yjątkow e udzielanie środków odżywczych ma więc charakter drugorzędny.
W roku sprawozdawczym zorganizowano obok ¡poradni dla dzieci t. z w. poradnie ¡dla niewiast ciężarnych, które dotąd nie istniały. Porady ¡odbywają się w każdej Stacji ¡raz w mie
siącu. Zadaniem poradni ¡dla niewiast ciężarnych jest ¡uświa
domienie wyczekującej porodu niewiasty tak odnośnie do jej stanu zdrowia jak i odnośnie do> jej uprawnień socjalnych.
Przyszłą matkę poucza lekarz, jak ¡się ma zachowywać w cza
sie ciąży, czy poród musi odbyć w szpitalu wzgl. czy należy przywołać do porodu lekarza. W końcu pielęgniarka poucza matkę pracującą, jak może osiągnąć świadczenia z ubezpie
czenia socjalnego (n. p. kasy chorych) i w razie istotnego ubóstwa przyrzeka ¡się przyszłej matce materialną pomoc ze strony Urzędu Opieki Społecznej.
W szczególnej mierze korzysta z tej poradni przyszła matka nieślubna. Jest to przeważnie kobieta pracująca fizycz
nie, która przez poród utraci ¡pracę i ¡dach ¡nad głową. Znajo
mość, jakie winna otrzymać świadczenia socjalne, pewność, iż ¡po porodzie nie zginie w raz z, dzieckiem, ¡działa uspoka
jająco na taką niewiastę, która uległa ciężkiej moralnej de
presji, co ma niezmiernie w ażny w pły w na sam poród i na mające się urodzić dziecko.
Roztoczenie Opieki nad niewiastą ciężarną jest właściwie roztoczeniem opieki nad jej przyszlem dzieckiem — innym*
słowy, ¡opiekę nad dzieckiem przesuwa się o cały szereg mie
sięcy wstecz od terminu porodu.
Frekwencja dzieci w Stacjach Opieki nad M atką i Dzieckiem w Katowicach.
Przy sposobności badania kobiety ciężarnej zdarza się, i ż lekarz stwierdzi -u niej chorobę weneryczną, zagrażającą przyszłemu noworodkowi. Taką niewiastę bierze się na
stępnie pod szczególną opiekę. Musi ona odbyć poród w szpitalu, aby usunąć niebezpieczeństwo grożące dziecku.
Pouczenie w Stacji idzie jeszcze dalej, a mianowicie, dla nieświadomej niewiasty stara się Urząd Sierocy w razie po
trzeby o zamianowanie przez Sąd Opiekuńczy kuratora dla płodu (§ 1912 k. c.) celem zastrzeżenia jego praw, poucza matkę, że według §§ 1715 i 1716 k. c. może od ojca nieślub
nego żądać zwrotu kosztów połogowych, tak samo koszta utrzym ania dziecka za pierwsze 6 tygodni i wogóle wszystkie
koszta związane z ciążą i porodem.
Frekwencja w poradniach dla niewiast ciężarnych była
■dotychczas stosunkowo niska. Polega to na tern, że każda
•:iowa instytucja w ym aga dla swego spopularyzowania pew nego czasu. Urząd Opieki Społecznej jest jednak z osiągnię
tego w roku sprawozdawczym w yniku zadowolony o tyle, że -stworzył podłoże talk ważnej placówki. Frekwencja niewąt
pliwie w następnych latach się podniesie.
Poradniami dla niewiast ciężarnych kierują lekarze, pro
wadzący poradnie dla dzieci z wyjątkiem poradni w dziel
n ic y I., którą prowadzi specjalista, ginokolog Dr. Wędilikowski, 'Ordynator szpitala miejskiego.
Frekwencja dzieci uczęszczających stale do Stacji Opieki -nad M atką i Dzieckiem przedstawia się w roku sprawozdaw
czym następująco:
I.
A. Ogólna liczba dzieci w pierwszym dniu roku spra
wozdawczego ...426 15. Liczba ¡dzieci przyjętych w ciągu r o k u ... 869 C. Liczba dzieci wypisanych w ciągu roku . . . . 560 D . Liczba dzieci zmarłych w ciągu r o k u ... 46 H Ogólna liczba dzieci w ostatnim dniu roku sprawozd. 689
22 5. Ilość porad lekarskich udzielonych kobietom ciężarnym 98
V.
Kuchnie mleka współdziałają ściśle ze Stacjami Opieki nad matką j dzieckiem. Ich zadaniem bowiem jest zaopatrzyć nie
mowlęta i matki karmiące w zdrowe i pełnowartościowe mleko. Dla chorych niemowląt sporządza się w kuchniach specjalne mieszanki według recepty lekarskiej.
Na terenie miasta Katowic istnieją 3 kuchnie mleka, a mia
nowicie :
a) przy ul. Raciborskiej 28 (dzielnica I., Szpital dla dzieci), b) przy ul. Krakowskiej {dzielnica II. ratusz),
c) przy ul. Wojciechowskiego 99 (Dzielnica III.).
24
Kuchnie zaopatrzone są w aparaty sterylizacyjne, aparaty do czyszczenia butelek i aparaty chłodnicze. Urządzenie od
powiada nowoczesnym wymogom higieny. Mleko sprowadza się codziennie z sąsiednich dworów. Nadzór nad wszyśtkiemi kuchniami mleka prowadzi naczelny lekarz szpitala dla dzieci Dr. Roszak.
Z kuchni mleka korzysta również biedniejsza ludność mia
sta bezpłatnie.
W roku .sprawozdawczym zakupiono dla kuchni 75.691 Itr.
mleka wartości 36.504,22 zł.
Z tego wydano w butelkach po 200 gramów na koszt:
Osób prywatnych 224.904 butelek, wart. 22.424,38 zł.
Urz. Opieki n. Ubogimi 26.731 butelek, wart. 2.696,76 zł.
Urz. Pośrednictwa Pracy 43.437 butelek, wart. 4.037,02 zł.
Urz. Zdrowia 5.973 butelek, wart. 621,09 zł.
Szpitala dla dzieci 83.018 butelek, wart. 9.124,89 zł.
Razem: 384.063 butelek, wart. 38.904,14 zł.
Specjalnych mieszanek według recepty lekarskiej sporzą
dzono ogółem 39.116 porcyj.
/ Zwalczanie gruźlicy.
W alka z'nieubłaganym wrogiem ludzkości, jakim jest gruź
lica należy do najpoważniejszych zadań Urzędu Opieki Spo
łecznej.
W roku sprawozdawczym Urząd w dalszym ciągu kon
tynuował akcję zwalczania gruźlicy, a to z jednej strony w sposób praktykowany już w zeszłym roku, z drugiej zaś strony Urząd Opieki Społecznej postanowił rozpocząć inten
sywną akcję mającą na celu zapobieganie gruźlicy u dzieci. uzdrowiska dla gruźliczych w W odzisławiu, skąd powracali ze znaczną poprawą zdrowia.
Mieszkania osób gruźliczych poddano desynfekcji. Nad
■ rodziną chorującego na gruźlicę żywiciela roztoczono obszerną opiekę. Rodzinom takim udzielano wsparcia w gotówce lub
w mituraljacli. Wskutek natychmiastowego wkroczenia i udzielenia wydatnej pomocy, zostało niejedne 'niebezpieczne / siedlisko gruźlicze unieszkodliwione.
Z powodu braku ustawy o obowiązkowem zgłoszeniu osób chorujących na gruźlicę, Urząd Zdrowia zmuszony jest ograniczyć swoją działalność do wypadków, które dochodzą do jego wiadomości bezpośrednio lub pośrednio. W ypadki ta
kie zgłaszają Urzędowi Zdrowia miejskie pielęgniarki społecz
ne (siostry miejskie) oraz przychodnia dla ‘przeciwgruźliczych przy Polskim Czerwonym Krzyżu.
//
Dowodem wzrastającego zaufania osób dotkniętych gruź
licą do Urzędu Zdrowia jest znacznie zwiększona liczba osób,
116 osób z opieki szpitalnej, koszta powst. wynoszą 31.401,41 zł.
230 osób z op. ambulatoryjnej, koszta powst. wyn. 5.242,29 zł.
6 osób z op. w uzdrowiskich, koszta powst. wyn. 1.922,50 zł.
83 osoby uzyskały zapomogi w gotówce — kwota 2.602,50 zł.
Pozatem rozdano chorym korzystającym z opieki ambu
latoryjnej 628 litrów świeżego mleka.
Jak już powyżej wspomniano, postanowił Urząd Opieki Społecznej rozpocząć na szerszą skalę akcję zapobiegawczą u dzieci, wychodząc z założenia, że lepiej jest zapobiegać gruź
licy aniżeli ją leczyć, gdy już rozpoczyna gwałtownie niszczyć ludzki organizm. W ¡roku sprawozdawczym rozpoczęto przeto masowe naświetlanie dzieci lampą kwarcową. Z naświetlania korzystały w szczególności dzieci skrofuliczne i anemiczne, stanowiące podatny materjał dla gruźlicy.
W ciągu roku sprawozdawczego naświetlono w P rzy chodni Polskiego Czerwonego Krzyża na koszt miasta przeszło
500 dzieci szkolnych. Wobec tego jednak, że gabinet na
świetlań Polskiego Czerwonego Krzyża jest bardzo szczupły i proces naświetlania trwa długo, przystępuje Urząd Opieki Społecznej w następnym roku do zorganizowania własnych gabinetów naświetlań i to w każdej dzielnicy miasta. W edług dotychczasowego zestawienia potrzebuje w Katowicach na
świetlania lampą kwarcową rokrocznie przeszło 1000 dzieci szkolnych.
26
Zwalczanie chorób wenerycznych.
W ypadków leczenia chorób wenerycznych na koszt Urzę
du Zdrowia było w roku sprawozdawczym stosunkowo nie
wiele, Leczienife ograniczało silę wyłączinie tylko do osób, któ
re z, braku środków nie by ły 1 w stanie pokryć kosztów kura
cji. Po®altem w płynęła na to i ta okoliczność, żie ogromny pro
cent ludności pracującej na Śląsku jiesit ubezpieczony wi róż
nych ubezpieczalniaeh jaik Ogólnoi-Miieijiscowej Rasie Chorych., Spółce Brackiej i t. p., co pozwala leczyć się ubezpieczonemu na koszt kasy .
Specjalną kategorię wenerycznie chorych stanowią nie
rządnice, leczone przymusolwo> na' koszt Policji Miejskiej.
Dla stateczniejszego zwalczania chorób wenerycznych, projektuje Urząd Zdrowia .zorganizowanie poradni przeciw- wcneryczinieii, kierowanej przez lekarza specjalisty.
Z opieki Urzędu Zdrowia korzyśtaiłoi w! roku sprawozdaw- czym oigółem 54 osób, a to':
29 osób1 z opieki szpitalnej,
14 „ „ lekarza specjalisty,
11 „ „ ,, komunalnego.
Ogólne koszta leczenia wenerycznie chorych wynosiły 3.335,29 z,l. Oprócz tego wypłacono' Polskiemu Czerwonemu K rzyżow i na utrzymanie Przychodni euigenicznej subwencję w kwiacie 1.000,— zł.
Zwalczanie jaglicy.
Zwalczanie tej tak niebezpiecznej choroby oczu ograni
czało się wyłącznie do propagandy w szkołach. Pozatcm w ciągu roku sprawozdawczego wszystkie ochronki zostały zaopatrzone w umywalnie z wodą płynącą. Statystykę o 'wy
padkach jaglicy prowadzi lekarz powiatowy. Leczenie odby
w a .się na koszt publiczny. Liczba wypadków zachorzenia na jaglicę była znikoma.
Ł, Leczenie raka.
W roku sprawozdawczym rozpoczął Urząd Zdrowia w szerszej mierze leczenie raka. Zawidz6ęczyć-ito należy .‘inicja
tywie 1 e ku rza-gii i ekolog a 'dr.. W7 ę dl ik o w ski ego, ordynatora szpitala miejskiego, który bardzo często zalecał Urzędowi
Zdrowia leczenier chorych mai raka zapomocą radiu. Leczenie odbywało się początkowo w Klinice uniwersyteckiej w Kra
kowie. Odl czasu zaś. gdy1 lekarz specjalista dlr. Kuków ka roz
począł w1 Katowicach leczenie- radem, w ysyła się ubogich cho>- rych, zakwalifikowanych przez dr. Wędlilkowsklegoi do lecze
nia •zapomraoą eurleterapji do jego gabinetu. Leczenie jeslt obec
nie tańsze, a pozatem odpadają koszta podróży do Krakowa, które Urząd musiał w yłożyć ubogiemu pacjentowi.
W roku sprawozdawczym leczono w ten sposób ogółem 5 osób. Wobec tego zaś, że wyniki leczenia były bardzo do
bre, projektuje Urząd Zdrowiia stosowanie tego rodzaju le
czenia) jelszcze w szerszej mierze w- roku następnym.
Opieka nad kalekami.
Opieka nad kalekami! przewidziana jest ustaw ą z. dnia 6. V, 1920 ,r. '(zbiór usitiaiw pruskich str. 250). Z góry stwierdzić należy, że opieka ta na teireiniiie miasta Katowic jlesit niewystar
czająca:, a to oczywiście z powodiu1 ¡braku specjalnego zakładu dla kalek, przewidzianego ustawą i rozporządzenliem wyko- nawczem do tejże ustawy, nOzidfziiiaił V pkt. 4. Zakład taki1 po
siadać winien Mimikę, szlkolę ii warsztaty tak, by przy w spół
pracy wszysltfcichi tych czynników doprowadzić kalekę do jak najwyższego stopnia samodzielności1 gospodarczej.
Obowiązek siwo rżenia takiego zakładu spoczywa >na! Kra
jowym Związku dlla Ubogich (rozdz. V pkt. 5 przepisów w y konawczych). G d y się zlwiaży, że wedlłlug Statystyki: na terenie miasta Katowic żyje oikioiło 100 kalek, kwalifikujących się do opieki zakładowej, to przypuszczać należy, iż na całeim tere
nie górnośląskiej częścil W ojewództwa Śląskiego, gdzie1 usta
w a ta obowiązuje, znajduje się takildh fcallielk conajlmniiej około 1000. O tej rzeszy istot niesziczęśliiiwych należałoby dopraw
dy pomyśleć a stworzyć iimi możliwość korzystania z obow iąz
kowej opieki przez powołanie do ż y d a odpowiedniego, now o
czesnego zakładu.
Kaleki doprowadzone tą drogą do uzdolnienia i samodziel
nego zarobkowania, przestaną być ciężarem społeczeństwa, tak, że koszta połączone z budow ą i urządzeniem takie
go zakładu w porównanilu do wydatków, jakie społeczeństwo łoży ma utrzymanie kalek, stanowiłyby inwestycję o nieobli
czalnej] wprost wartości. Zabiegi! bowiem chirurgicznie i zapo- mocą mechanoterapii1, stosoWiane przez; wybitnych fachowców w wieku dziecięcym1, usuwają prawie-zawsze' kalectwo' w zu
pełności. Znaczenie zatem ustaw y o opiece nad kalekami' jest
28
wielkie i czy nu rki miarodajne oraz społeczeńst wo winny dą
żyć do ‘wykorzystania Jej dobrodziejstw.
Ustawa przewiduijle wprawdzie również i opiekę pozaza- kładową, lecz jest to opieka doryiwcza, absolutnie nie przy
czyniająca slię do- zasadniczeji poprawy loisn kaleki, czego atoli dlofcomać może opieka zakładowa.
Urząd Opiekli Społecznej ze swej sitiroiniy zwrócił się w grudniu rok u 1927 do Śląskiego Urzędu W oje wódzkiego, jako czynnika pełniącego' obowiązki Krajowego Zw iązku dla ubo
gie li z prośbą o poczynienie kroków w sprawie budowy z a kładu dla kalek,
Pozaitem Urząd Opieki Społecznej przedłożył kilkadzie
siąt wniosków Urzędowi! W ojewódzkiemu po myśli ustawy, z prośbą o- przekazanie kalek do odpowiedniego zakładu.
Urząd W ojew ódzki zarządził w szeregu wypadkach w ysyłkę kalek do zakładu prywatnego iim. GąsiSorowskiieh w7 Poznaniu.
W roku sprawozdawczym zarejestrowano 246 kalek.
Z tego przekazano do badania lekarskiego 183. W 119 wypad
kach nie zachodziła potrzeba opieki. Natomiast konieczność leczenia stwierdzono w 64 wypadkach.
Leczono na koszt:
Koszta związane z opieką nad kalekami wynosiły 3.038,15 złotych
Urzędu Zdrowia Kas Chorych W łasnej rodziny
25 kalek 14 „ 25 „