Współczesny świat charakteryzuje się bardzo gwałtownym i dynamicznie zmieniającym się układem wzajemnych stosunków człowieka z pozostałymi elementami jego otoczenia. Jest pełen napięć, nieoczeki-wanych zmian i wydarzeń.
Dziecko w pierwszym etapie edukacyjnym oczekuje od otaczającego go świata stabilności i ładu. To daje mu poczucie bezpieczeństwa. Solidne i trwałe warunki codziennego życia, np. w środowisku szkolnym (stały harmonogram zajęć, dobrze znani nauczyciele, uczniowie, rutynowo powtarzające się czynności szkolne) i w środowisku rodzinnym (pełna rodzina, dobre warunki materialne, stabilizacja społeczna) to gwarancja w miarę stabilnego w rozumieniu dziecka, bezpiecznego życia. Niestety, coraz trudniej jest zapewnić dziecku taką egzystencję, ponieważ nawet w szkole podstawowej możemy spotkać się ze skut-kami sytuacji kryzysowych i traumatycznych.
Kryzys to bardzo gwałtowna i niekorzystna zmiana, to również splot wydarzeń i okoliczności mogą-cych prowadzić do utraty kontroli nad rozwojem sytuacji, np. klęski żywiołowe, duże katastrofy, skażenia, niekorzystne zjawiska społeczno-ekonomiczne, terroryzm, wypadki komunikacyjne, śmierć bliskich osób, przemoc, poważna choroba127.
Nawet w najbardziej stabilnej grupie społecznej prędzej czy później mogą wystąpić sytuacje kryzysowe.
Są one nieuniknione i dlatego bardzo istotne jest uczenie dzieci zasad bezpiecznego zachowania, procedur postępowania (np. ewakuacja w trakcie zagrożenia pożarem), a także przygotowanie ich do ewentualnych zdarzeń. Istotne jest prowadzenie ćwiczeń i treningów zapobiegających w przyszłości nieodpowiednim reakcjom i zachowaniom. Celowe formowanie czynności nawykowych zmniejszy ryzyko występowania objawów lękowych.
Niestety, nie można przygotować dziecka do sytuacji kryzysowych występujących w środowisku rodzinnym, traumatycznie oddziaływujących na dziecko. Nauczyciel nie może przewidzieć, np. rozwodu rodziców ucznia, śmierci, utraty pracy, destabilizacji materialnej, ciężkiej choroby itp. Jednakże z racji wykonywanego zawodu oraz misji społecznej powinien być przygotowany do tego, aby poradzić sobie w sytuacji kryzysowej, która dotyka jego ucznia. Powinien reagować na każdy dramat, ponieważ tylko natychmiastowa pomoc pozwoli dziecku stopniowo wrócić do normalnego funkcjonowania.
Charakterystyka ucznia przeżywającego traumę w wyniku sytuacji kryzysowej
Trauma, to słowo pochodzące z języka greckiego, oznacza ranę. Zdarzenie powodujące ten uraz zazwy-czaj przekracza psychiczne możliwości dziecka w samodzielnym radzeniu sobie z tą sytuacją. Najczęściej powoduje bezradność dziecka, poczucie osamotnienia i lęk.
Symptomy traumy, które mogą być zauważone przez nauczyciela u ucznia to: zmęczenie, osłabienie, bóle głowy, depresja, dezorientacja, poczucie zagrożenia, słaba koncentracja, niechęć do wykazywania się, agresja fizyczna, unikanie kontaktów z rówieśnikami, brak apetytu, objadanie się, lęk, niepewność, nerwo-wość, reakcje paniki, poczucie zagrożenia, poczucie winy, poczucie bezradności, poczucie wstydu, poczucie opuszczenia, nieufność, powrót do zachowań typowych dla małych dzieci, manifestowanie zachowania
„jest mi wszystko jedno”, zachowania nieadekwatne do sytuacji. Należy pamiętać, że dziecko w wyniku przeżywanej przez niego sytuacji kryzysowej, żyje w ciągłym napięciu, nie potrafi rozwiązać samodzielnie narastającego w nim konfliktu i to doprowadza do życia w stresie.
Wskazówki dla nauczyciela podejmującego interwencję w sytuacji kryzysowej
Należy pamiętać, że interwencja kryzysowa nie jest terapią. Jest natomiast stabilizowaniem, informo-waniem, mobilizowaniem i normalizowaniem dziecka w kryzysie. Nauczyciele, jako osoby dorosłe wypo-sażone w teorię wzbogaconą doświadczeniem życiowym, swoją postawą, zachowaniem powinni
w spo-127 Por. D. Piotrowicz, Odpowiedzialność za zapewnianie bezpieczeństwa uczniów w kontekście sytuacji kryzysowych, s. 1-3.
sób umiejętny tak poprowadzić dziecko, by zrozumiało, że po przejściu kryzysu życie potoczy się dalej.
Wprawdzie nie będzie takie samo jak przed, ale również może być dobre. Doświadczony nauczyciel w ten sposób stabilizuje emocje ucznia.
Rzeczowe informowanie dziecka, wielokrotne odpowiadanie na wszelkie pytania związane z przeżywa-ną trudz przeżywa-ną sytuacją, pozwalają dziecku na „oswojenie” doświadczenia i powtórnym jego przeżyciu, ale już ze zdobytą wiedzą.
Niewątpliwie ważne jest również mobilizowanie ucznia do działania (np. rozmowy o zmarłym, modli-twy, pisanie listów itp.). Wiąże się to z niwelowaniem jego poczucia bezradności.
Należy również informować dziecko, że występujące czasami złe samopoczucie, zdenerwowanie, zobojętnienie lub zachowania impulsywne to zwykła reakcja na mocno obciążające zdarzenia kryzysowe.
Bardzo ważne jest, by dziecko zrozumiało, że w takich sytuacjach jego zachowania są normalne, a nie są objawem chorób.
Interwencja kryzysowa zawierająca wymienione wyżej elementy jest pierwszą i najważniejszą pomocą dla dzieci uczestniczących w trudnych sytuacjach życiowych.
Nauczyciel powinien zapewnić wszystkim uczniom:
• poczucie bezpieczeństwa oraz pewności siebie;
• poczucie jedności grupy – żaden uczeń nie powinien zostać sam z problemem;
• omówienie wydarzenia (rozmowa, rysunek, drama…);
• umożliwienie wyrażania uczuć ;
• odciążenie „obciążonych” (kolegów, rodzinę, innych dorosłych) z zachowaniem emocjonalnych granic.
Nauczyciel może zawsze skorzystać z pomocy poradni psychologiczno-pedagogicznej, a w sytuacjach kryzysowych może poprosić pracowników wyżej wymienionych poradni na interwencję.
Należy pamiętać, że w czasie normalizowania sytuacji dziecka, może występować obniżenie osiągnięć szkolnych i w związku z tym trzeba dać dziecku czas na ponowną koncentrację na nauce. Jeśli zajdzie potrzeba, należy zorganizować dodatkową pomoc. Ważne jest też, by rozumieć, że każdy człowiek jest inny, inaczej radzi sobie z emocjami i dlatego powinno się unikać wartościowania sposobów radzenia sobie ze stresem.
Biblioteka nauczyciela, warto przeczytać
• „Strategie interwencji kryzysowej”, Burl E. Gilliland, Richard K. James, Wydawnictwo Parpamedia, Warszawa 2007.
„(…)Publikacja przeznaczona jest przede wszystkim dla psychoterapeutów, psychologów, pracowników ośrodków interwencji kryzysowej, telefonów zaufania, osób zawodowo zajmujących się poradnictwem, mediatorów, pracowników socjalnych, nauczycieli i pedagogów”.
Opis książki podano za: http://merlin.pl/.
• „Smutek, strata, żałoba” Jak sobie z nimi radzić? Jak pomóc innym?, Manu Keirse, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2004.
„Każdy z nas doświadcza w swoim życiu utraty bliskiej osoby albo czegoś bardzo ważnego, jednak nie jesteśmy przygotowani na takie sytuacje. Nie wiemy, jakie emocje, problemy są z nimi związane. Nie wiemy, jak sobie z nimi radzić. Nie potrafimy pomóc innym. (…) Osobom chcącym wesprzeć pogrążonych w smutku książka daje wskazówki, jakie są właściwe sposoby pomocy, jak wielkie znaczenie mają zrozu-mienie i empatia.(…)”
Opis książki podano za: http://www.polwen.pl/.
Warto korzystać z witryny:
• www.psychotekst.pl.
sób umiejętny tak poprowadzić dziecko, by zrozumiało, że po przejściu kryzysu życie potoczy się dalej.
Wprawdzie nie będzie takie samo jak przed, ale również może być dobre. Doświadczony nauczyciel w ten sposób stabilizuje emocje ucznia.
Rzeczowe informowanie dziecka, wielokrotne odpowiadanie na wszelkie pytania związane z przeżywa-ną trudz przeżywa-ną sytuacją, pozwalają dziecku na „oswojenie” doświadczenia i powtórnym jego przeżyciu, ale już ze zdobytą wiedzą.
Niewątpliwie ważne jest również mobilizowanie ucznia do działania (np. rozmowy o zmarłym, modli-twy, pisanie listów itp.). Wiąże się to z niwelowaniem jego poczucia bezradności.
Należy również informować dziecko, że występujące czasami złe samopoczucie, zdenerwowanie, zobojętnienie lub zachowania impulsywne to zwykła reakcja na mocno obciążające zdarzenia kryzysowe.
Bardzo ważne jest, by dziecko zrozumiało, że w takich sytuacjach jego zachowania są normalne, a nie są objawem chorób.
Interwencja kryzysowa zawierająca wymienione wyżej elementy jest pierwszą i najważniejszą pomocą dla dzieci uczestniczących w trudnych sytuacjach życiowych.
Nauczyciel powinien zapewnić wszystkim uczniom:
• poczucie bezpieczeństwa oraz pewności siebie;
• poczucie jedności grupy – żaden uczeń nie powinien zostać sam z problemem;
• omówienie wydarzenia (rozmowa, rysunek, drama…);
• umożliwienie wyrażania uczuć ;
• odciążenie „obciążonych” (kolegów, rodzinę, innych dorosłych) z zachowaniem emocjonalnych granic.
Nauczyciel może zawsze skorzystać z pomocy poradni psychologiczno-pedagogicznej, a w sytuacjach kryzysowych może poprosić pracowników wyżej wymienionych poradni na interwencję.
Należy pamiętać, że w czasie normalizowania sytuacji dziecka, może występować obniżenie osiągnięć szkolnych i w związku z tym trzeba dać dziecku czas na ponowną koncentrację na nauce. Jeśli zajdzie potrzeba, należy zorganizować dodatkową pomoc. Ważne jest też, by rozumieć, że każdy człowiek jest inny, inaczej radzi sobie z emocjami i dlatego powinno się unikać wartościowania sposobów radzenia sobie ze stresem.
Biblioteka nauczyciela, warto przeczytać
• „Strategie interwencji kryzysowej”, Burl E. Gilliland, Richard K. James, Wydawnictwo Parpamedia, Warszawa 2007.
„(…)Publikacja przeznaczona jest przede wszystkim dla psychoterapeutów, psychologów, pracowników ośrodków interwencji kryzysowej, telefonów zaufania, osób zawodowo zajmujących się poradnictwem, mediatorów, pracowników socjalnych, nauczycieli i pedagogów”.
Opis książki podano za: http://merlin.pl/.
• „Smutek, strata, żałoba” Jak sobie z nimi radzić? Jak pomóc innym?, Manu Keirse, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2004.
„Każdy z nas doświadcza w swoim życiu utraty bliskiej osoby albo czegoś bardzo ważnego, jednak nie jesteśmy przygotowani na takie sytuacje. Nie wiemy, jakie emocje, problemy są z nimi związane. Nie wiemy, jak sobie z nimi radzić. Nie potrafimy pomóc innym. (…) Osobom chcącym wesprzeć pogrążonych w smutku książka daje wskazówki, jakie są właściwe sposoby pomocy, jak wielkie znaczenie mają zrozu-mienie i empatia.(…)”
Opis książki podano za: http://www.polwen.pl/.
Warto korzystać z witryny:
• www.psychotekst.pl.