Wyzwania demograficzne Lublina wymagają podjęcia dalszych intensywnych działań w obszarze edukacji, akademickości i rozwoju gospodarczego. Te trzy ob-szary są bardzo mocno sprzężone ze sobą i ich rozwój będzie stanowił de facto o dalszym rozwoju Lublina (w sytuacji spodziewanego wkrótce włączenia Lublina w sieć dróg ekspresowych i szybkiej kolei). Sektor edukacyjny w Lublinie charak-teryzuje się ponadprzeciętnymi wskaźnikami, rozumianymi jako jakość kształce-nia, warunki nauczania czy też wyniki osiągane przez uczniów z Lublina w spraw-dzianach kompetencyjnych. Kluczowe w systemie edukacji będą zatem inne obszary. Po pierwsze, jest to zapewnienie bardzo wysokiej edukacji na poziomie matematycznym oraz informatycznym na poziomie edukacji podstawowej. Po drugie, rozwój szkolnictwa branżowego i technicznego, na potrzeby szybko rozwi-jającego się sektora przemysłu. Po trzecie, budowa kompetencji przedsiębiorczych i pełnej wiedzy wśród uczniów o możliwościach rozwoju zawodowego w Lublinie (w tym o lubelskim przemyśle, sektorze nowoczesnych usług itd.). Ten trzeci ob-szar, dziś relatywnie niezagospodarowany, będzie w następnej dekadzie dużym wyzwaniem dla samorządu. W sytuacji niekorzystnych prognoz demograficznych miasto nie może pozwolić sobie na odpływ młodych ludzi, którzy bardzo często podejmują decyzję o wyjeździe z miasta nie będąc poinformowanymi i
świadomy-24
mi możliwości rozwoju zawodowego w Lublinie. Budowa więzi młodych ludzi z miastem odbywa się naturalnie także na innych płaszczyznach (aktywność w ży-ciu kulturalnym, jakość życia i oferta sportowa, wpływ rodziny), jednakże to moż-liwość znalezienia atrakcyjnego zatrudnienia i włączania się w rozmaite inicjatywy przedsiębiorcze będzie determinować decyzje o pozostaniu młodych absolwentów szkół średnich w Lublinie.
Jeszcze większe wyzwania czekają sektor lubelskich Uczelni. Pomimo, iż nie są one „zarządzane” przez miasto, ich sukces przełoży się na możliwości rozwojowe Lublina. Wydaje się, iż przełomowa dla sektora szkolnictwa wyższego w Lublinie była mijająca dekada 2011–2020. W tym okresie właściwie wszystkie uczelnie pod-jęły ambitne próby reform, w tym zdecydowanie poprawiły swoją pozycję w za-kresie infrastruktury dydaktycznej i badawczej oraz sytuację finansową. Lubelskie uczelnie też relatywnie dobrze radzą sobie z niżem demograficznym, w czym po-maga pozyskiwanie studentów cudzoziemców. Wspólny wysiłek całego środowi-ska akademickiego oraz samorządu Lublina sprawił, iż miasto może legitymować się najwyższym, prawie 10% odsetkiem umiędzynarodowienia studentów w Pol-sce. Jest to świetny prognostyk na przyszłość. Lublin jest także bardzo dobrym przykładem ścisłej współpracy środowiska biznesowego, samorządu, uczelni i or-ganizacji pozarządowych, podawany jako benchmark europejski. Do dużych wy-zwań stojących przed akademickim Lublinem do 2030 roku będzie należało utrzy-manie pozycji polskiego lidera w zakresie umiędzynarodowienia studiów oraz dążenie do zdecydowanej poprawy w zakresie umiędzynarodowienia badań na-ukowych i zakończenie procesu wchodzenia lubelskich uczelni w globalny obieg naukowy. Ambicją miasta jest także to, aby podobnie jak ma to miejsce w Wielkiej Brytanii i Szwajcarii, odsetek studentów cudzoziemców ukształtował się na po-ziomie minimum 15%. Kolejna dekada to także konieczność podjęcia wzmożonych wysiłków na rzecz recepcji i integracji studentów zagranicznych z miastem oraz wprowadzania ich na rynek pracy oraz biznesu w Lublinie [Sagan, 2017a, s. 281–
282]. Istotnym wyzwaniem jest także dalsza poprawa jakości kształcenia uczelni i dopasowanie ich oferty dydaktycznej do potrzeb rozwoju innowacyjnej gospo-darki miasta, a także kontynuacja dzisiejszych działań związanych z transferem wiedzy z uczelni do biznesu.
Gospodarka to wciąż wielkie wyzwanie dla miasta. Proces przedefiniowywania specjalizacji gospodarczych Lublina po opóźnionej transformacji rozpoczął się
25 w 2011 roku i szacuję, iż potrwa co najmniej do 2025 roku. Dla miasta wciąż dużym
obciążeniem jest balast prawie 20 lat gospodarczych problemów i stagnacji, w tym kumulacji niekorzystnych zjawisk, zwłaszcza dezindustrializacji i deserwicyzacji, które wywołały rekordowe bezrobocie na przełomie tysiącleci [szerzej: Sagan, 2018c]. Do 2018 roku Lublin nie jest wciąż włączony w sieć nowoczesnych dróg szybkiego ruchu. Pomimo tych niekorzystnych uwarunkowań, w latach 2010–2017 udało się zupełnie zmienić system zarządzania strategią rozwoju gospodarczego w Lublinie, w efekcie czego pozyskano ponad 80 nowych inwestorów (z sektora produkcji i sektora nowoczesnych usług), zaś zatrudnienie wzrosło do rekordowe-go poziomu prawie 130 tysięcy. Lublin odzyskał także pozycję wiodącerekordowe-go ośrodka przemysłowego Polski Wschodniej, m.in. dzięki bardzo udanemu projektowi utwo-rzenia Podstrefy Specjalnej Strefy Ekonomicznej [szerzej: Sagan, 2017b]. Rozwi-jane są ekosystemy gospodarcze i system inkubowania przedsiębiorstw, zarówno tych tradycyjnych, jak też innowacyjnych. Pomimo tych działań, dzisiejszy Lublin wciąż jeszcze odstaje gospodarczo od innych polskich metropolii na zachodzie kraju. Wydaje się, iż dotychczasowy kierunek działań strategicznych miasta w obszarze gospodarki powinien zostać utrzymany, przy jednoczesnym przyspieszeniu w wybranych obszarach:
1. Pozyskiwanie inwestorów zagranicznych i tworzenie warunków do powsta-wania w Lublinie hubu eksportowego na otwierający się rynek ukraiński. Dzisiej-szy poziom inwestycji zagranicznych w mieście należy uznać, pomimo poprawy sytuacji, za niezadawalający. Otwarcie komunikacyjne Lublina w 2020 roku umoż-liwi skuteczniejsze konkurowanie o kapitał zagraniczny i krajowy z innymi loka-lizacjami. Należy także zintensyfikować działania w zakresie zwiększenia ekspor-tu zlokalizowanych w Lublinie przedsiębiorstw, czy też rozszerzenia ich operacji globalnych. Wzrost powiązań handlowych przyczyni się nie tylko do wzrostu przychodów lubelskich firm, ale także da im nowy impuls innowacyjny i koopera-cyjny, generując ponadto większe zapotrzebowanie na usługi Portu Lotniczego Lublin.
2. Rozwój uzbrojonych terenów inwestycyjnych, których obecna podaż jest da-lece niewystarczająca, w kontekście strategicznych zamierzeń miasta. Konieczny jest rozwój nowych terenów inwestycyjnych w obecnych granicach administracyj-nych Lublina (tereny przy SSE, Hajdów, tereny przy planowanej południowej ob-wodnicy miasta), jak też w aglomeracji lubelskiej (tereny przy ekspresowej
obwod-26
nicy miasta). Niezbędne jest jak najszybsze rozpoczęcie procesów rewitalizacji terenów byłego Daewoo Motor Polska i dawnej Odlewni Żeliwa.
3. Rozwój innowacyjnego, zautomatyzowanego i zrobotyzowanego przemysłu w oparciu o ścisłą współpracę z lubelskimi uczelniami. Postępująca transformacja cyfrowa i digitalizacja jest ogromną szansą, ale też i wyzwaniem, przed którym staje praktycznie cały sektor przetwórstwa przemysłowego w mieście. Tylko in-nowacyjny przemysł i usługi wygenerują wyższy poziom płac w Lublinie, co jest dzisiaj jedną z podstawowych barier zatrzymania w nim młodych ludzi.
4. Dalszy rozwój innowacyjnych ekosystemów gospodarczych, w oparciu o naj-nowsze wzorce z USA i Europy Zachodniej, w tym zwłaszcza Niemiec i Holandii.
Po sporym sukcesie Lubelskiej Wyżyny IT, dojrzałego już ekosystemu usługowego, szczególne wyzwania stoją przed utworzoną w 2018 roku Wyżyną Motoryzacyjną i Maszynową, istniejącą od 2015 roku Wyżyną Medyczną oraz Lubelską Wyżyną Lotniczą, która zostanie powołana do 2020 roku. Ciekawe perspektywy otwierają się także przed sektorem żywności funkcjonalnej. Miasto czeka także dalszy in-tensywny rozwój branży logistycznej i transportowej, co będzie uwarunkowane domykaniem kręgosłupa transportowego Polski Wschodniej w aglomeracji lubel-skiej, jakim będzie skrzyżowanie dróg S12/S17/S19 po ich zbudowaniu w całych przebiegach.
Pomimo wzrostu automatyzacji w procesach produkcyjnych działających obec-nie firm w Lubliobec-nie należy oczekiwać, przy spełobec-nieniu się nakreślonych scenariuszy i intensywnej pracy nad pozyskaniem nowych inwestorów, stopniowego wzrostu liczby osób pracujących w przemyśle w mieście z obecnych 18 tysięcy do 35–40 tysięcy w 2030 roku. Szacunki te wynikają zarówno z założeń rozwoju firm na obecnym obszarze Podstrefy Lublin SSE (w 2025 roku powinno w niej pracować około 12 tysięcy osób, przy obecnym zatrudnieniu ponad 4 tysiące pracowników) jak też rozwoju aktywności przemysłowej firm na nowych terenach inwestycyj-nych (przy południowej obwodnicy Lublina, na Hajdowie oraz terenach przyległych do istniejącej SSE).