w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej
3.2. Edukacja na poziomie podstawowym
Nauczanie treści związanych z edukacją dla bezpieczeństwa ma nieco inny wymiar na poziomie zaawansowanego kształcenia podstawowego, obejmu-jącego osoby pomiędzy 5. (w Irlandii Północnej 4.) a 11. (w Szkocji 12.) ro-kiem życia. Na tym etapie plany nauczania publicznych szkół podstawowych muszą spełniać wymagania państwowej podstawy programowej (national curriculum), która została wprowadzona dla placówek funkcjonujących na terenie Anglii, Walii i Irlandii Północnej na podstawie ustawy o reformie edukacji z 1988 roku15. Dzieląc poszczególne lata nauki na fazy (key stages), formułuje ona programowe wytyczne dla każdej z nich, wskazując obo-wiązkowe pola nauczania. Należą do nich: angielski, matematyka, nauki ścisłe, wychowanie fizyczne, geografia, informatyka, historia, sztuka, muzyka, projektowanie i technologia, języki nowożytne oraz przedmioty zawodowe16. Dokument nie zawiera więc wyraźnego wskazania kształcenia z zakresu
14 Ibidem.
15 Education Reform Act 1988, c. 40.
16 W Walii do przedmiotów obowiązkowych należy również język walijski, ibidem.
bezpieczeństwa, aczkolwiek częściowo pokrewne zagadnienia mogą być nauczane w ramach geografii i historii.
Analogiczne ramy nauczania dla szkół szkockich wyznacza miejscowa podstawa programowa (Curriculum for Excellence), która za obowiązkowe uznaje nauczanie języka angielskiego, matematyki oraz wiedzy o zdrowiu i dobrobycie. W porównaniu z placówkami funkcjonującymi w pozostałych częściach Zjednoczonego Królestwa szkoły w Szkocji mają znacznie więcej swobody w konstruowaniu realizowanych przez nie programów. Wprawdzie rządowe wytyczne definiują pożądane płaszczyzny rozwoju intelektualnego młodych Szkotów, niemniej to kadra pedagogiczna wespół z rodzicami decy-duje o kształcie i zakresie zajęć szkolnych. W związku z tym elementy edukacji dla bezpieczeństwa mogą być włączane do procesu nauczania w różnorod-nych wymiarach i formach. Dokument zaleca jedynie, aby poszczególne treści były przekazywane z uwzględnieniem następujących zasad: wyzwania i ra-dość, rozległość i głębia, postęp, indywidualizm i wybór, trafność i spójność17.
Ponadto ogólnokrajowe ramy nauczania uzupełnia rekomendowany blok edukacyjny dotyczący wiedzy z zakresu zdrowia, życia społecznego i ekonomii. W Anglii funkcjonuje on pod nazwą edukacji osobistej, spo-łecznej, zdrowotnej oraz ekonomicznej (personal, social, health and economic education), w Walii natomiast występuje jako edukacja osobista i społeczna (personal and social education). W Irlandii Północnej i Szkocji analogicz-ne treści są przekazywaanalogicz-ne odpowiednio na zajęciach z rozwoju osobistego i komunikacji (personal development and mutual understanding) oraz na wspomnianych już lekcjach z wiedzy o zdrowiu i dobrobycie (health and wellbeing education). Szczegółowe wytyczne dotyczące nauczania opracowuje Stowarzyszenie PSHE (PSHE Association), zrzeszające specjalistów zajmu-jących się opracowywaniem scenariuszy lekcji oraz narzędzi edukacyjnych wykorzystywanych w procesie kształcenia. Organizacja prowadzi szereg działań zmierzających do wprowadzenia regulacji zobowiązujących wszystkie
17 What is Curriculum for Excellence?, Education Scotland, https://education.gov.scot/
scottish-education-system/policy-for-scottish-education/policy-drivers/cfe-(building-from-the-statement-appendix-incl-btc1-5)/What%20is%20Curriculum%20for%20 Excellence? (dostęp: 05.05.2018).
brytyjskie szkoły podstawowe i średnie do organizowania zajęć z edukacji osobistej, zdrowotnej, społecznej i ekonomicznej, które w jej opinii „pozwolą uczniom czuć się bezpiecznie i zachować zdrowie, a także przygotować się do życia i pracy w Wielkiej Brytanii”18.
Na omawiany blok składają się m.in. treści związane z uzależnieniem od alkoholu, nikotyny i narkotyków, prawami człowieka, demokracją i obowiąz-kami obywatelskimi, rozwojem osobistym, pracą i karierą, gospodarowaniem pieniędzmi, rodziną i związkami oraz edukacją seksualną19. Zgodnie z rządo-wymi poprawkami do projektu ustawy o dzieciach i pracy socjalnej (Children and Social Work Bill) złożonymi 1 marca 2017 roku we wszystkich angielskich szkołach podstawowych, począwszy od 2019 roku, obowiązkowym staje się przedmiot edukacja o relacjach międzyludzkich (relationship education), na-tomiast w szkołach średnich – edukacja o relacjach międzyludzkich i seksie (relationship and sex education)20. To rozwiązanie zmierza do wyposażenia młodych ludzi w podstawowe kompetencje społeczne, tak aby tworzone przez nich relacje oraz kontakty interpersonalne były zawierane świadomie, dobrowolnie oraz przynosiły wielostronne korzyści.
Ponadto, podobnie jak na poziomie przedszkolnym, w szkołach podstawowych przeprowadzane są zajęcia dotyczące pierwszej pomocy i bezpieczeństwa na drodze. Na terytorium Zjednoczonego Królestwa funkcjonuje wiele podmiotów oferujących usługi w tym zakresie. Szeroką kampanię społeczną mającą zachęcić brytyjskie placówki do zajęcia się tą tematyką prowadzi np. Pogotowie Świętego Jana (Saint John Ambulance).
Stowarzyszenie oferuje na swoich stronach internetowych skierowane do uczniów i nauczycieli materiały szkoleniowe z pierwszej pomocy, organizuje konkursy i zabawy oraz zrzesza profesjonalistów, którzy przeprowadzają lekcje pokazowe. Co więcej, dzieci powyżej 7. roku życia mogą zaangażo-wać się w funkcjonowanie organizacji poprzez uczestnictwo w zajęciach
18 Why PSHE matters, PSHE Association, https://www.pshe-association.org.uk/what-we-do/why-pshe-matters (dostęp: 05.05.2018), tłum. własne.
19 Our PSHE Education Programme of Study (Key Stages 1–4), PSHE Association, London 2013, s. 4.
20 A curriculum for life. The case for statutory personal, social, health and economic (PSHE) education, PSHE Association, London 2017, s. 3.
pozalekcyjnych (spotkania odbywają się zwykle raz w tygodniu i trwają około 90 minut), a później również poprzez pomoc w przygotowaniach poszczególnych programów21.
Zbliżoną działalnością zajmuje się również szereg innych prywatnych podmiotów oferujących szkolenia dla uczniów i nauczycieli szkół podsta-wowych (m.in. First Aid for Life, Grampian Training Services, React First).
Porównując treści uwzględnione w poszczególnych programach, można zauważyć, że koncentrują się one wokół zagadnień takich jak: zasady postę-powania na miejscu wypadku, czynności podejmowane w razie zadławienia, ataku astmy lub reakcji alergicznej, sposoby tamowania krwawienia oraz opatrywania oparzeń, metody wzywania pomocy, a także resuscytacji krą-żeniowo-oddechowej. Kursy są prowadzone w szkołach, podczas wycieczek krajoznawczych oraz on-line, natomiast wykorzystywane narzędzia eduka-cyjne obejmują m.in. filmy, zabawy terenowe, zajęcia praktyczne, gry kom-puterowe oraz pokazy slajdów. Co istotne, w ostatnich latach wymienione organizacje zyskują na znaczeniu, ponieważ wzrasta zainteresowanie opinii publicznej kwestiami związanymi z pierwszą pomocą, zwłaszcza wobec wy-ników badań, wskazujących, iż jedynie 5% dorosłych Brytyjczyków w razie potrzeby umiałoby jej udzielić22.
W związku z tym Brytyjski Czerwony Krzyż (British Red Cross), wy-konujący rozległe i zróżnicowane działania na rzecz wzrostu poziomu wiedzy i umiejętności związanych z opieką nad potrzebującymi pomo-cy, wespół ze wspomnianym Pogotowiem Świętego Jana oraz Brytyjską Fundacją Serca (British Heart Foundation) prowadzi kampanię „Każde dziecko ratownikiem” (Every Child a Life Saver) na rzecz ustanowienia zajęć z pierwszej pomocy obowiązkowymi w szkołach podstawowych23. Wprawdzie takie postulaty wcześniej zawarto w programie wyborczym
21 Welcome to Badgers, Saint John Ambulance, http://www.sja.org.uk/sja/young-people/
badgers-ages-7-10.aspx (dostęp: 7.05.2018).
22 R. Sacks, First aid skills shortage in the UK, British Heart Foundation, https://www.
bhf.org.uk/news-from-the-bhf/news-archive/2018/january/first-aid-skills-shortage-in-the-uk (dostęp: 14.05.2018).
23 S. Campbell, Supporting mandatory first aid training in primary schools, „Nursing Standard” 2012, vol. 27, no. 6, s. 38.
Liberalnych Demokratów24, jednak szersze poparcie społeczne uzyskały one dopiero przy okazji parlamentarnej dyskusji nad reformą bloku edukacji osobistej, społecznej, zdrowotnej oraz ekonomicznej. Inicjatywa znalazła poparcie wśród części deputowanych.
W trakcie debaty w Izbie Gmin posłowie popierający inicjatywę wska-zywali, że 97% nauczycieli uważa pierwszą pomoc za niezbędny element programu nauczania, natomiast 89% obywateli zgadza się z twierdzeniem, że dzieci powinny być uczone zasad resuscytacji krążeniowo-oddechowej25. Ponadto podkreślano, że takie szkolenia rozwijają zdolności przywódcze oraz umiejętność szybkiego reagowania w sytuacji kryzysowej, pozwalają lepiej radzić sobie z przeciwnościami losu oraz wzmacniają u młodych ludzi poczucie odpowiedzialności za siebie i otoczenie, w którym funkcjo-nują26. Zauważono również, że niemal 90% dzieci między 11. a 16. rokiem życia przynajmniej raz zetknęło się z koniecznością pilnej interwencji medycznej27, w związku z czym jest wysoce prawdopodobne, że kompe-tencje nabyte w trakcie kursów zostaną wykorzystane w praktyce, co być może pozwoli uratować komuś życie. Mimo znacznego poparcia rząd nie zdecydował się na zmianę obowiązujących przepisów, przez co w Wielkiej Brytanii lekcje z zakresu pierwszej pomocy mają charakter zajęć nieobo-wiązkowych.
Analogicznie żadne regulacje prawne nie nakazują placówkom eduka-cyjnym przekazywania dzieciom treści z zakresu bezpieczeństwa na drodze.
Szkoły podstawowe, podobnie jak przedszkola, często we współpracy z wła-dzami samorządowymi i lokalnymi jednostkami policji same organizują lekcje dotyczące podstawowych zasad ruchu drogowego. Jest to istotne, ponieważ w tej grupie wiekowej dzieci zaczynają uczyć się samodzielnej jazdy na rowerze. Proponowane scenariusze lekcji oprócz ogólnych zasad
24 K. Saliba, Children should be taught First Aid in school, Liberal Democrats, https://www.
libdems.org.uk /children_should_be_taught_first_aid_in_schools_sir_bob_russell (dostęp: 14.05.2018).
25 House of Commons Hansard, Statutory PSHE Education, 6 February 2018, vol. 635, col. 470 WH.
26 Ibidem, col. 482 WH.
27 K. Saliba, op. cit.
bezpieczeństwa drogowego obejmują zagadnienia związane z odpowiednią ochroną cyklistów28, poruszaniem się po ścieżkach rowerowych i poza nimi oraz oznakowaniem drogowym. Uczniom wskazuje się sposoby unikania zagrożeń oraz uczy się ich radzenia sobie w sytuacjach niebezpiecznych, co jest szczególnie istotne, biorąc pod uwagę fakt, że wypadki drogowe w Zjednoczonym Królestwie są główną przyczyną śmierci dzieci w okresie poniemowlęcym29. Najważniejszą organizacją na tej płaszczyźnie jest Kró-lewskie Stowarzyszenie Zapobiegania Wypadkom Drogowym (The Royal Society for the Prevention of Accidents).