Edukacja zdrowotna i potrzeby rehabilitacyjne

Doświadczenie niepełnosprawności stałej lub czasowej u osób starszych sprawia,

że stają się szczególnymi odbiorcami edukacji zdrowotnej. Wśród metod edukacji można

wyróżnić informacyjną (ustną, pisemną), motywacyjną i behawioralną. Metody edukacji motywacyjnej tworzą związek między potrzebami a możliwościami ich zaspokojenia

a metody behawioralne koncentrują się na wpływie czynników zewnętrznych

i wewnętrznych na zachowanie człowieka [112]. Celem edukacji jest kształtowanie prawidłowych zachowań zdrowotnych poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie oraz przygotowanie do samoopieki w warunkach domowych. Edukacja jest istotnym uzupełnieniem między innymi leczenia pacjentów chorych na cukrzycę. W wyniku systematycznej edukacji zwiększa się samodzielność osób chorych na cukrzycę oraz ich

1.Wstęp

uniezależnienie od otoczenia. W Polsce prekursorem edukacji zdrowotnej był Florian Znaniecki, którego podstawy edukacji terapeutycznej stanowiły podwaliny dla celów edukacji diabetologicznej Tatonia. Aktualnie edukacja prowadzona jest przy użyciu różnych narzędzi, również z zastosowaniem rozwiązań technologii teleinformatycznych, które pomagają w zaspokajaniu potrzeb pacjentów. Telemedycyna, a zatem świadczenie usług

medycznych na odległość (oddzielenie miejsca przebywania pacjenta i usługodawcy),

to najnowsza forma medycyny i opieki zdrowotnej. Dzisiejsza telemedycyna umożliwia przeprowadzanie operacji na odległość, wideokonferencje pomiędzy różnymi specjalistami, lekarzem, pacjentem, przesyłanie na odległość obrazów statycznych i dynamicznych, zdjęć RTG, EKG, USG, NMR, TK [113]. Wyróżnia się dwa typy konsultacji telemedycznych: telemedycyna pre-recorded (wcześniejszy zapis informacji o stanie pacjenta) oraz telemedycyna real-time-telemedycyna czasu rzeczywistego. Zastosowanie obu typów telemedycyny nie tylko ułatwia dostęp do wysokospecjalistycznej medycyny, ale także

poprawia a czasem umożliwia opiekę zdrowotną na obszarach odizolowanych (np. stacje

badawcze polarników), czy wsparcie dla obszarów dotkniętych kataklizmem [113].

Pierwszym krajem, który zaczął stosować elementy telemedycyny była Francja. Główne kierunki rozwoju telemedycyny, to: teledermatologia, telepatologia, teleradiologia,

teleneurologia, teleopieka domowa, ratunkowa, telekardiologia, telerehabilitacja,

telechirurgia i robotyka [113]. Szczególnie dla pacjentów mających problemy z poruszaniem się, cierpiących na przewlekłe choroby, korzystających z rehabilitacji teleopieka domowa umożliwia bieżący monitoring stanu pacjenta (tętno, ciśnienie, temperaturę ciała), a teleopieka ratunkowa umożliwia szybkie wezwanie pomocy na podstawie odczytu danych o stanie pacjenta przy użyciu urządzenia kontrolno-pomiarowego [113]. Stosowanie takich rozwiązań jak aplikacja E – zdrowie pozwoli w przyszłości na wspieranie procesów diagnozy, leczenia i monitorowania zdrowia [114]. Może być to szczególnie pomocne narzędzie w kontakcie z pacjentem ze złożonym (wielochorobowym procesem) wymagającym wielu konsultacji i obserwacji. W Japonii osoby powyżej 60. roku życia stanowią około 30% społeczeństwa. Jednym z wypracowanych sposobów wykorzystania nowoczesnych technologii dla osób w starszym wieku jest stosowanie robotów pomocniczych i obsługowych. Roboty pomocnicze mają zastosowanie raczej indywidualne

przy czynnościach, takich jak karmienie, higiena, obsługa sprzętu RTV, AGD, funkcje

telemedyczne (telewizyty, telenadzór, urządzenia alarmujące o zmianie parametrów

życiowych użytkownika w przypadku, np. zasłabnięcia). Natomiast roboty obsługowe

stosowane są w zbiorowych środowiskach: szpital, dom opieki, hospicjum a ich stosowanie zastępuje personel pomocniczy. W Polsce stosowane są rozwiązania krajowe: robot chirurgiczny Robin Heart, roboty rehabilitacyjne RENUS 1, PASTER,, PELETON plus oraz zagraniczne: LOKOMAT, stół pionizacyjny z funkcją kroczenia ERIGO [115]. LOKOMAT jest zautomatyzowana ortezą do nauki i reedukacji chodu, pozwalająca na naukę chodu u pacjentów z obniżoną siłą mięśniową. Orteza ta zapobiega utrwalaniu

1.Wstęp

patologicznych wzorców w terapii chorób neurologicznych, jest dostosowana do potrzeb pacjenta.

W piśmiennictwie dotyczącym problemów zdrowotnych osób starszych i nowych możliwości ich rozwiązywania można odnaleźć termin „serious games” dla określenia gier video, gier komputerowych adresowanych dla ludzi starszych. Mają one dotyczyć edukacji treningu, badań i zdrowia. Nowa generacja interaktywnych gier, w których gracz uczy się

i motywuje do dalszych działań. Wśród osób po 50. roku życia graczami jest około 14%

(Niemcy) i 29% (Stany Zjednoczone), co może prognozować możliwość dotarcia do tej populacji [116]. Badania Batorskiego wskazują, że w 2009r. 23,6% osób w wieku 60-64 lata korzystało z komputera, 20,6% z Internetu, a 63,4% z telefonu komórkowego [117]. Unia Europejska ogłosiła 2012r. Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych, którego konsekwencją jest Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012-2013. Potrzeby osób starszych zostały zauważone również przez marketingowych specjalistów. Pojawiły się urządzenia ułatwiające codzienne czynności jak dla przykładu: schodołazy, podnośniki kąpielowo-transportowe, akcesoria do zapinania guzików [118].

Bardzo trafnym pomysłem są Uniwersytety Trzeciego Wieku, które umożliwiają starszym osobom między innymi opanować umiejętności korzystania z nowoczesnej techniki, telefonu komórkowego, Internetu co zwiększa także możliwości dotarcia z ofertą edukacyjną do tej grupy pacjentów [119].

Jak wynika z przeprowadzonych badań Kamusińskiej i Lelonek dotyczących spędzania wolnego czasu przez osoby powyżej 65. roku życia zmiany form spędzania czasu

wolnego zachodziły wskutek następstw chorób takich, jak udary mózgu

czy endoprotezoplastyka stawów biodrowych i kolanowych. Pacjenci częściej spędzali czas z rodziną i korzystali z biernych form wypoczynku [120]. Wybór biernego wypoczynku przez osoby starsze znajduje swoje odzwierciedlenie w danych GUS 1998r. – 45,4% w grupie 55-64 lata i 60,8% w grupie 65 lat i więcej [121]. W kontekście możliwości edukacyjnych wart podkreślenia jest fakt wysokiego poziomu aktywności osób starszych w zakresie korzystania ze środków masowego przekazu [121].

Problem starzejącej się populacji świata skłania do poszukiwania rozwiązań mających na celu opóźnienie czy zatrzymanie procesu starzenia się. Jednym z takich przykładów jest poszukiwanie w oparciu o diagnostykę genetyczną indywidualnych predyspozycji danej osoby do chorób związanych z wiekiem już we wcześniejszych fazach

życia człowieka. Ma to umożliwić wczesne rozpoznanie ryzyka zachorowania na daną

chorobę i wdrożenie odpowiednio przygotowanego programu prewencyjnego dla zminimalizowania ryzyka jej wystąpienia [122]. Piśmiennictwo skłania również do podkreślenia znaczenia percepcji własnej sytuacji zdrowotnej - subiektywnego poczucia własnego wieku, samooceny kondycji fizycznej, które wpływają na kreowanie rzeczywistych zachowań ludzi starszych niezależnie od diagnozy lekarskiej [123]. Nie można zapominać również o kwestiach ekonomicznych, które mają wpływ na

1.Wstęp

zadowolenie z życia, czasem możliwość korzystania z usług zdrowotnych, opieki zdrowotnej, są szczególnie ważne w okresie starości kiedy okres pracy zarobkowej już się zakończył [124].

Edukacja zdrowotna ma sprzyjać opóźnieniu pojawienia się niekorzystnych zmian związanych ze starzeniem się a także na tyle na ile to możliwe przeciwdziałanie im. Istotną kwestią jest jednak możliwość zgłoszenia i wyrażenia własnych potrzeb rehabilitacyjnych. Może się to dokonać w kontakcie z instytucjami ochrony zdrowia. Istotne jest pojawienie się samej potrzeby, stanu, w którym następuje podjęcie decyzji o wizycie u lekarza, w poradni (początkowo lekarza POZ) a później w poradni specjalistycznej (rehabilitacyjnej). Lekarz rodzinny (POZ) staje się przewodnikiem po systemie opieki zdrowotnej nie jest jednak w stanie zastąpić kontaktu ze specjalistą w tym przypadku rehabilitacji medycznej. Podstawowa opieka lekarska zatem zakres działań tzw. lekarza pierwszego kontaktu jak sama nazwa wskazuje jest podstawowym działaniem o charakterze rozpoznawczym w odniesieniu do problemu zdrowotnego. Dokonuje się wówczas oceny, jakie problemy zdrowotne wymagają dalszego leczenia specjalistycznego, co często wiąże się również z ograniczeniem kompetencji lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. Dotyczy to między innymi braku prawnych możliwości dotyczących doboru

i zlecania zaopatrzenia ortopedycznego, jak i postępowania diagnostycznego.

Częstym problemem jest także zlecanie zabiegów fizjoterapeutycznych odpowiednich dla danego rodzaju dysfunkcji, choroby.

1.4. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ OKREŚLENIE I KLASYFIKACJA