1. Zajmowanie rachunków bankowych w toku sądowego postępowania egzekucyjnego
Rzecznik badał kwestię terminowości przekazywania przez organy egzekucyjne infor-macji o uchyleniu zajęć komorniczych. Częstym zarzutem pojawiającym się w skargach kierowanych do Rzecznika był brak automatycznego zwolnienia blokady na rachunku bankowym po zakończeniu lub umorzeniu postępowania egzekucyjnego. Dla obywate-li niezrozumiałe jest, dlaczego nie mogą korzystać ze swoich środków znajdujących się na rachunkach bankowych, skoro postępowanie egzekucyjne już się nie toczy. W ocenie Prezesa Krajowej Rady Komorniczej przyczyną istniejących trudności w sprawnym prze-prowadzaniu zwolnienia blokady na rachunku bankowym jest brak stosownych regulacji obligujących komorników sądowych do podejmowania czynności zmierzających do uchy-lenia zajęcia. Jednocześnie Prezes Krajowej Rady Komorniczej zwrócił uwagę na rozwa-żenie zasadności uregulowania technicznych czynności komorników dotyczących uchy-lenia zajęć, w tym określenie momentu i podstawy dokonania tych czynności. W ocenie Rzecznika należałoby podjąć działania zmierzające do wyeliminowania nieuzasadnionego pozbawienia obywateli możliwości korzystania ze środków zgromadzonych na rachun-kach bankowych po umorzonej lub zakończonej egzekucji. Dlatego Rzecznik zwrócił się632
630 Pismo z 7 stycznia 2016 r.
631 Wyrok ETPC z 14 listopada 2006 r. w sprawie Skibińscy przeciwko Polsce, skarga Nr 52589/99.
632 V.512.3.2014 z 11 marca 2015 r.
do Ministra Sprawiedliwości o ustosunkowanie się do przedstawionego problemu, także pod kątem ewentualnych zmian legislacyjnych.
Minister wyjaśnił633, że podczas trwających prac sejmowej Podkomisji stałej do no-welizacji prawa cywilnego przyjęto, że wszystkie pisma komornika kierowane do banku prowadzącego zajęty rachunek będą przesyłane za pośrednictwem dedykowanego systemu teleinformatycznego. Będzie to obejmowało nie tylko zawiadomienia o zajęciu rachunku bankowego, ale również późniejsze pisma komornika kierowane do banku, w tym również zawiadomienia o uchyleniu zajęcia. W projekcie ustawy przewidziano także zmianę upo-ważnienia ustawowego zawartego w ustawie o komornikach sądowych i egzekucji. Zakłada się, że na podstawie tej delegacji Minister Sprawiedliwości określi m.in. sposób wykony-wania przez komornika czynności przy użyciu systemu teleinformatycznego obsługują-cego postępowanie egzekucyjne. Przewiduje się, że w tym rozporządzeniu zostanie wpro-wadzony przepis nakazujący niezwłoczne przesyłanie do banku pism mających wpływ na realizację zajęcia rachunku bankowego albo informujących o uchyleniu tego zajęcia.
Wprowadzenie tych uregulowań wypełni istniejącą obecnie lukę w przepisach prawa, a ich stosowanie w praktyce powinno wyeliminować zjawisko utrzymywania zajęć rachunków bankowych mimo umorzenia egzekucji lub zakończenia postępowania egzekucyjnego.
2. Wysokość opłaty stosunkowej pobieranej od dłużnika w sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych
Do Rzecznika wpłynęła skarga dotycząca wysokości opłaty stosunkowej pobieranej przez komornika od dłużnika w sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych na podstawie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji634. Pobierane przez skarżącego świadczenie emerytalno – rentowe wypłacane z Zakładu Emerytalno – Rentowego MSWiA nie zostało objęte obniżoną opłatą stosunkową od kwot egzekwowanych. Ustawą o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji635 powiększono katalog wierzytelności, przy egzeku-cji których obowiązuje obniżona opłata stosunkowa w wysokości 8% wyegzekwowanego świadczenia o świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a także świadczenia wypłaca-ne na podstawie przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Pomimo znaczącego poszerzenia katalogu upoważniającego komornika do zastosowania niższej, ośmioprocentowej stawki opłaty stosunkowej, nadal nie uwzględniono żołnierzy zawodowych oraz innych funkcjonariuszy służb mundurowych korzystających ze świad-czeń z systemu zaopatrzenia emerytalnego, jak również osób korzystających z ubezpiecze-nia społecznego rolników. W opinii Rzecznika obowiązująca regulacja budzi wątpliwości z punktu widzenia zgodności z konstytucyjnymi zasadami równości wobec prawa i spra-wiedliwości społecznej. Rzecznik zwrócił się636 do Ministra Sprawiedliwości o wskazanie przyczyn obowiązującego zróżnicowania.
633 Pismo z 24 marca 2015 r.
634 Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2015 r., poz. 790).
635 Ustawa z 12 lutego 2010 r. (Dz.U. Nr 40, poz. 228).
636 III.7060.1052.2014 z 27 lipca 2015 r.
Minister poinformował637 o trwających w Sejmie pracach legislacyjnych nad poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji. W projekcie zawarto propozycję zbieżną ze stanowiskiem przedstawionym w wystąpieniu Rzecznika, polegającą na rozszerzeniu katalogu wierzytelności, z których egzekucja objęta jest obni-żoną opłatą stosunkową pobieraną przez komornika o świadczenia otrzymywane przez dłużników na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i służb mundurowych. Projekt zmiany przepisów jednocześnie uwzględnia propozycje przedstawione przez Ministerstwo Sprawiedliwości.
3. Ochrona dłużnika w przypadku egzekucji świadczeń pieniężnych z rachunku bankowego
W ubiegłych latach638 Rzecznik wielokrotnie sygnalizował konieczność wprowadze-nia jednoznacznych zasad regulujących ochronę przed egzekucją świadczeń pieniężnych wpływających na rachunek bankowy dłużnika. Mimo że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego oraz innych ustaw wprowadzają szereg ograniczeń zakresu, a których celem jest zapewnienie dłużnikowi minimum egzystencji, to jednak w przypadku, gdy świadczenia zapewniające dłużnikowi utrzymanie (jak wynagrodzenie za pracę, emerytura czy renta, zasiłki dla bezrobotnych, stypendia) wpłyną na rachunek bankowy dłużnika, ogranicze-nia egzekucji tracą aktualność. Zgromadzone na rachunku bankowym środki, niezależnie od ich pochodzenia, są egzekwowane według przepisów Prawa bankowego, zapewniają-cych nieporównanie niższy – a przede wszystkim niezsynchronizowany z pozostałymi regulacjami prawnymi – poziom ochrony dłużnika. Między innymi na skutek interwencji Rzecznika przepisy Prawa bankowego zostały zmienione ustawą o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw639. Środki pieniężne znajdujące się na rachunkach bankowych będą wolne od zajęcia, w każdym miesiącu kalendarzowym, w którym obowiązuje zajęcie, do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę.
4. Obowiązek dłużnika do osobistego stawiennictwa przed komornikiem
Na podstawie skarg na działalność jednego z komorników sądowych Rzecznik skiero-wał640 pismo do Prezesa Krajowej Rady Komorniczej, w którym poruszył problem dopusz-czalności wzywania dłużnika do osobistego stawiennictwa w kancelarii komornika pod karą grzywny. Zdaniem Rzecznika, dłużnik ma jedynie obowiązek złożenia wyjaśnień, natomiast obowiązek osobistego stawiennictwa może zarządzić wyłącznie sąd, i to tylko w przypadkach przewidzianych w ustawie. Podobnie dodatkową sankcją dla dłużnika nie powinno być obciążenie go kosztami dojazdu komornika, gdyż ustawa o komornikach
637 Pismo z 11 września 2015 r.
638 Informacja za 2013 r., str. 182-183, Informacja za 2014 r., str. 217.
639 Ustawa z 10 lipca 2015 r. (Dz.U. z 2015 r., poz. 1311, z późn. zm.).
640 IV.512.299.2015 z 19 października 2015 r.
sądowych i egzekucji641 dopuszcza to wyłącznie w przypadku czynności dokonywanych poza rewirem.
W udzielonej odpowiedzi Prezes Krajowej Rady Komorniczej podzielił642 zastrzeżenia Rzecznika, uznając przypadki grożenia dłużnikowi sankcją grzywny za brak osobistego stawiennictwa za praktykę nieprawidłową, nieznajdującą oparcia w przepisach prawa.
5. Skuteczność egzekucji alimentów
Omówienie w rozdziale „Ochrona praw rodziny. Ochrona praw dziecka”.