Ekonomiczne efekty dumpingu

Na podstawie rodzajów i mechanizmów ekonomicznych dumpingu, poniżej zostaną opisane ich efekty dla gospodarek krajów eksportujących i importujących. Z przedstawionych powyżej rozważań wynika, że dumping oznacza uprzywilejowanie rynku zagranicznego w porównaniu do rynku krajowego. Wbrew prawnej interpretacji dumpingu, nie każdy rodzaj dumpingu jest ekonomicznie szkodliwy, co zostało opisane wyżej. Podział skutków dumpingu z punktu widzenia rynku importera i eksportera jest istotny, ponieważ skutki te są odmienne. Szczególne znaczenie ma wpływ dumpingu na rynek importera, gdyż stanowi on podstawę do wszczęcia postępowania antydumpingowego. Oddziaływanie dumpingu na rynek importera zostanie przedstawione z perspektywy producentów i konsumentów na tym rynku. W każdym przypadku uwzględnione zostaną dwie kategorie dumpingu (dumping monopolizujący rynek i niemonopolizujący rynku), co ma szczególne znaczenie dla oceny skutków tej praktyki dla producentów. Efekty dla producentów mogą być niejednoznaczne, w zależności od tego czy produkt po cenie dumpingowej jest dobrem finalnym czy pośrednim.

Z wcześniejszej analizy wynika, że dumping ma dodatni wpływ na konsumentów, gdyż cena na rynku importera obniża się, co umożliwia konsumentom nabywanie importowanych dóbr taniej niż dóbr krajowych, co oznacza zwiększenie renty konsumenta. Natomiast dla producentów dóbr konkurujących z dumpingowanym importem sytuacja jest odwrotna: dumping obniża ich zyski, mogą oni również ponosić straty.

Z punktu widzenia kraju importującego, efekty niemonopolizującego dumpingu (tzn. dumpingu rozszerzenia rynku, dumpingu cyklicznego oraz dumpingu przedsiębiorstw państwowych) nie muszą być jednoznacznie niekorzystne dla producentów konkurujących z importem, niezależnie od tego, czy są to producenci dóbr podobnych czy substytucyjnych. Z jednej strony, producenci ci mogą ponosić straty, gdy dumping spowoduje obniżenie cen do poziomu, przy którym nie są już w stanie konkurować. Ewentualne bankructwa

75

przedsiębiorstw będą też wiązały się ze zmniejszeniem liczby miejsc pracy. Z drugiej strony, dumping może doprowadzić do podwyższenia konkurencyjności, przynajmniej części przedsiębiorstw, ponieważ nasilona konkurencja cenowa na rynku skłoni je do dostosowania się do nowych warunków. Może to oznaczać lepsze wykorzystanie zasobów i zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw. Z kolei zasoby przedsiębiorstw nie mogących zaadaptować się do nowej sytuacji zostaną uwolnione i będą podlegały realokacji do dziedzin bardziej konkurencyjnych. Z perspektywy konsumentów, dumping niemonopolizujący rynku jest korzystny z powodu obniżenia ceny, jednak warto pamiętać, że korzyści te nie będą długotrwałe, ponieważ te formy dumpingu mają zwykle charakter okresowy, koniunkturalny. Według R. D. Willig’a162, korzyści konsumentów będą większe niż straty producentów tak długo, jak długo przemysł krajowy zachowa swoją zdolność do konkurowania. Będzie to równoznaczne z dodatnim efektem dobrobytowym dla gospodarki kraju importującego. Wniosek ten odnosi się do wszystkich trzech form dumpingu niemonopolizującego rynku.

Zupełnie inna sytuacja zachodzi w kraju importera w przypadku dumpingu monopolizującego, do którego należy dumping strategiczny i agresywny. Jak wspomniano wcześniej, w dumpingu strategicznym eksporter może sprzedawać towar za granica po niższej cenie przez dłuższy czas (dzięki ochronie rynku krajowego), a jego celem jest maksymalizacja zysku. Z kolei celem dumpingu agresywnego jest uzyskanie pozycji monopolistycznej na rynku zagranicznym. W przypadku dumpingu agresywnego, przedsiębiorstwo eksportujące powinno być w stanie ustanowić monopol globalny, aby produkcja nie podlegała reeksportowi. Te formy dumpingu mogą powodować następujące ujemne skutki dla przedsiębiorstw w kraju importującym163

:

 ograniczenie możliwości eksportowych producentów pochodzących z kraju importera, z uwagi na protekcję rynku krajowego eksportera i/lub monopol na tym rynku;

 ograniczenie sprzedaży krajowych przedsiębiorstw, co zmniejsza ich zdolność ekonomiczną do inwestowania w badania i rozwój, w efekty uczenia się, w kapitał ludzki i fizyczny, a tym samym sprawia, że przedsiębiorstwa te będą produkować po wyższych kosztach i sprzedawać mniej atrakcyjne produkty na te rynki, które są dla nich otwarte.

162 R. D. Willig, Economic Effects of Antidumping Policy, „Brookings Trade Forumˮ, 1998, s. 57-79.

163R. D. Willig ogranicza te skutki do dumpingu strategicznego, jednak wydaje się, że analogiczne skutki wystąpią w przypadku dumpingu agresywnego. Zob. R. D. Willig, op.cit., s. 57-79.

76

Wymienione skutki mogą z kolei doprowadzić, w skrajnej sytuacji, do wypchnięcia z rynku rodzimych producentów w kraju importera, i w konsekwencji do zdobycia pozycji monopolistycznej (w przypadku dumpingu agresywnego) przez eksporterów. Taki scenariusz jest jednak współcześnie mało prawdopodobny, z uwagi na swobodę przepływu kapitału i inwestycji w skali międzynarodowej. Natomiast w przypadku dumpingu strategicznego, prawdopodobnie dojdzie do wyeliminowania przedsiębiorstw mniej konkurencyjnych, gdyż podwyższenie ceny doprowadzi do wejścia na rynek nowych producentów. Warto zauważyć, że dumping wywiera ujemny wpływ nie tylko na przedsiębiorstwa produkujące podobne dobra do tych sprzedawanych po cenach dumpingowych, ale również na producentów oferujących dobra substytucyjne. Tym ostatnim może być trudno konkurować z producentami zagranicznymi, w związku z czym mogą ponosić podobne skutki jak przedsiębiorstwa bezpośrednio dotknięte dumpingiem.

Konsumenci w kraju importera będą w obu przypadkach dumpingu, w trakcie jego trwania, odnosić korzyści, przy czym korzyści te, krótkookresowo, mogą być nieco większe przy dumpingu agresywnym. Jednak później konsumenci muszą się liczyć ze stratami, przy czym będą one wyższe w przypadku dumpingu agresywnego, z uwagi na osiągnięcie pozycji monopolistycznej przez eksportera zagranicznego. Późniejsze straty spowodowane dumpingiem agresywnym wynikają z pojawienia się zjawiska tzw. społecznego kosztu monopolu¹⁶⁴. Przy dumpingu strategicznym, nie musi dojść do powstania strat netto konsumenta.

Opisane wyżej efekty dumpingu dotyczącego dóbr finalnych, będą odmienne dla producentów wykorzystujących względnie tanie, dumpingowane dobra jako półfabrykaty. Tacy producenci mają szansę na obniżkę kosztów wytwarzania, w związku z czym mogą rozwinąć działalność gospodarczą i wzmocnić swoją pozycję rynkową. Produkcja po obniżonych kosztach pozytywnie wpłynie na ich konkurencyjność. Jeżeli niższe koszty produkcji przełożą się na odpowiednio niższe ceny dla konsumentów, również ci ostatni odniosą z tego tytułu korzyści w postaci wzrostu dochodów realnych. Korzyści zarówno producentów, jak i konsumentów w kraju importującym, będą zależały od czasu trwania dumpingu¹⁶⁵.

164

R. A Cass, R. D. Boltuck, Antidumping and countervailing duty law: The mirage of equitable international competition, [w:] Fair trade and harmonisation. Prerequisites for free trade?, Vol. 2, G. Bhagwati, R. E. Hudec, The MIT Press, Cambridge 1996, s. 378.

165 A. Kuna-Marszałek, Ekonomiczne skutki dumpingu, „Acta Universitatis Lodziensisˮ, Folia Oeconomica 221,

77

2.4.2. Efekty dla kraju eksportującego

Wpływ dumpingu na kraj eksportujący trudno jest jednoznacznie określić. Wpływ ten zależy od różnych okoliczności, przede wszystkim od rodzaju dumpingu oraz siły rynkowej przedsiębiorstwa eksportującego na rodzimym rynku. Skutki dla kraju eksportującego zostaną rozpatrzone, kolejno, dla dwóch kategorii dumpingu: niemonopolizującego i monopolizującego rynek kraju importera. W przypadku obu kategorii dumpingu zostanie uwzględniony podział na konsumentów i producentów oraz na rodzaj dumpingowanego dobra (dobro finalne czy pośrednie).

W przypadku dumpingu niemonopolizującego, producent odnosi korzyści z tytułu sprzedaży po cenie dumpingowej, ponieważ w zależności od okoliczności, może przetrwać w trudnej sytuacji gospodarczej. Po drugie, może uzyskać korzyści z efektów skali produkcji. Po trzecie, może wejść na rynek zagraniczny dzięki okresowo obniżonej cenie. W każdym przypadku, korzyści odnoszone przez producenta nie zmieniają ceny na jego rodzimym rynku, ponieważ producent nie „psuje” rynku wewnętrznego, m. in. przez zwiększone dostawy na ten rynek. W przypadku konsumentów, ich sytuacja na rynku krajowym nie zmienia się, ponieważ nie zmienia się cena produktu. Jednak w porównaniu z konsumentami w kraju importera, ich sytuacja jest gorsza. Z kolei dla całej gospodarki kraju eksportującego, skutki dumpingu niemonopolizującego będą potencjalnie pozytywne, ponieważ dzięki dumpingowi utrzymana zostanie i/lub zwiększona liczba krajowych miejsc pracy, a w gospodarce mogą powstać korzystne efekty zewnętrzne, wynikające między innymi z tytułu efektów uczenia się. Powyższe rozważania odnoszą się do dóbr finalnych. W przypadku dóbr pośrednich, efekt netto dla gospodarki nie jest jednoznaczny. Na niekorzyść gospodarki kraju eksportującego będzie działał fakt, iż przedsiębiorstwa krajowe, nie mając dostępu do tańszych półproduktów, będą traciły konkurencyjność w porównaniu z rywalami z zagranicy, dla których dumpingowane dobra pośrednie stanowią względnie tanie źródło zaopatrzenia.

Przechodząc do dumpingu monopolizującego, warto zaznaczyć, że sytuacja jest odmienna, zwłaszcza dla konsumentów. Konsumenci w kraju eksportującym ponoszą straty, ponieważ przedsiębiorstwo w celu maksymalizacji zysku dąży do zrównania kosztów krańcowych z utargiem krańcowym w kraju oraz utargiem krańcowym za granicą, co nieuchronnie spowoduje podwyższenie ceny dla konsumentów krajowych. Sytuacja konsumentów w kraju eksportującym jest więc zdecydowanie niekorzystna. Natomiast monopolistyczne przedsiębiorstwo dumpingujące może osiągnąć między innymi: wyższe

78

zyski, korzyści skali, efekty uczenia się, dzięki czemu potencjalnie zwiększy swoją konkurencyjność na rynku zagranicznym. Wpływ netto dumpingu monopolizującego na dobrobyt kraju eksportującego trudno jest jednoznacznie określić, z uwagi na pozytywne skutki dla producentów i negatywne dla konsumentów. Jednak wydaje się, że bardziej prawdopodobny będzie negatywny efekt netto, zważywszy na społeczny i ekonomiczny koszt monopolu na rynku krajowym. W przypadku dóbr pośrednich, negatywne oddziaływanie dumpingu monopolizującego okaże się silniejsze, niż w przypadku dóbr finalnych, ponieważ podwyższenie cen dóbr pośrednich dla producentów krajowych może podwyższyć ich koszty wytwarzania i pogorszyć konkurencyjność.

Podsumowując efekty dumpingu dla kraju eksportującego i kraju importującego, można stwierdzić, że dumping niemonopolizujący raczej pozytywnie wpływa na oba kraje, ponieważ potencjalnie może ożywić rynek i zwiększyć konkurencyjność działających na nim podmiotów. Z kolei dumping monopolizujący wpływa negatywnie na oba rynki. Jednak warto zaznaczyć, że najbardziej szkodliwa odmiana dumpingu monopolizującego, czyli dumping agresywny, zdaniem większości autorów, w warunkach współczesnych nie występuje. Natomiast dumping strategiczny może być skutecznie stosowany, pod warunkiem wystąpienia okoliczności sprzyjających.

2.5. Ekonomiczna i prawna interpretacja antydumpingu