Klasyfikacja instrumentów polityki handlowej

W literaturze przedmiotu można zauważyć różną klasyfikację instrumentów, nazywanych również narzędziami polityki handlowej lub barierami w handlu. Na podstawie kryterium charakteru danego instrumentu wyróżnia się klasyfikację na środki taryfowe i pozataryfowe (takiego podziału używają między innymi J. Świerkocki87

i A. Zielińska-Głębocka88

), jak również bardziej szczegółową klasyfikację trójdzielną: środki taryfowe, pozataryfowe i parataryfowe. Przy trójdzielnej klasyfikacji występują instrumenty parataryfowe, które podobnie jak cła wpływają bezpośrednio na cenę dóbr, czyli wywierają takie same skutki jak cła, nie będąc cłami, z kolei pozataryfowe stanowią barierę administracyjną. Taki podział stosuje między innymi E. M. Pluciński89. Można również spotkać się z podziałem na bariery taryfowe i nietaryfowe, gdzie te ostatnie dzielą się na parataryfowe i pozataryfowe⁹⁰. Wspólną cechą wyżej wymienionych klasyfikacji jest oddzielenie cła od innych instrumentów polityki handlowej. W niniejszej pracy przyjęty został podział na cła i instrumenty pozataryfowe.

Cła należą do najstarszych i najczęściej stosowanych środków ograniczaniawymiany z zagranicą. Cło jest rodzajem podatku pobieranego przez państwo na towary przewożone w momencie przekraczania granicy celnej kraju bądź grupy krajów w (przypadku unii celnych). Ze względu na cel stosowania, cła dzielą się na fiskalne i ochronne. Funkcja fiskalna ceł polega na dostarczaniu środków do budżetu państwa. Historycznie jest to najstarsza przyczyna stosowania ceł. Funkcja ochronna ceł polega na ochronie krajowych producentów przed konkurencją zagraniczną.

87 J. Świerkocki, op.cit., s.13.

88 A. Zielińska-Głębocka, op.cit., s. 135.

89 E. M. Pluciński, op.cit., s. 338.

90

36

Ze względu na kierunek ruchu towarów, cła dzielimy na importowe, eksportowe i tranzytowe. Cła importowe, pobierane przy imporcie, mają charakter ochronny i/lub fiskalny. Są to najczęściej stosowane cła. Cła eksportowe pobierane są od towarów sprzedawanych za granicę, występują rzadko i mają zazwyczaj charakter fiskalny91. Niekiedy bywają stosowane w celu ograniczenia wywozu dóbr rzadkich, a w przypadku surowców – w celu aktywizacji przerobu w kraju⁹². Tranzytowe cła, niezwykle rzadko występujące, pobierane są od towarów zagranicznych przewożonych przez terytorium danego kraju. Kraje tranzytowe znoszą je, bowiem tranzyt jest poważnym źródłem dochodów państwa i przynosi gospodarce krajowej znaczne korzyści z tytułu, między innymi, udostępniania swoich środków transportu i usług⁹³.

Kolejnym kryterium klasyfikacji ceł jest techniczny sposób ustalania cła, zgodnie z którym wyróżniamy cła ad valorem, specyficzne oraz mieszane. Cła ad valorem ustalane są w procentach w stosunku do wartości towaru, specyficzne są ustalane w stosunku do ilości towaru, a mieszane stanowią połączenie cła specyficznego i ad valorem94

.

Współcześnie znaczenie ceł zmniejszyło się na rzecz instrumentów pozataryfowych. Przyczyną tego jest, z jednej strony, przynależność licznych państw do Światowej Organizacji Handlu (wcześniej do GATT), która prowadzi politykę zachęcającą państwa do liberalizacji ceł. Z drugiej strony, instrumenty pozataryfowe, charakteryzujące się dużą różnorodnością form, są bardziej skuteczne, mogą być stosowane w sposób selektywny i elastyczny. Szacuje się, że instrumenty pozataryfowe obejmują prawie 500 różnorodnych barier, które dotknęły, według niektórych szacunków, jedną czwartą światowego importu95

. Narzędzia pozataryfowe można podzielić na dwie zasadnicze grupy96

:  narzędzia bezpośrednie,

 narzędzia pośrednie.

Narzędzia bezpośrednie (zwane również właściwymi barierami pozataryfowymi), wpływają na handel bezpośrednio i służą przede wszystkim celom polityki handlowej. Ich funkcja polega na ochronie rynku wewnętrznego przed dostawcami zagranicznymi oraz na wzmacnianiu pozycji krajowych producentów na rynku krajowym i zagranicznym. Oznacza

91 W przypadku Federacji Rosyjskiej cła eksportowe na surowce energetyczne stanowią poważne źródło

dochodu budżetowego.

92 Wprowadzenie cła na dobra rzadkie może też być związane z dążeniem do ochrony środowiska. Jest to m.in.

argument podnoszony oficjalnie przez Chiny, które ograniczają wywóz metali ziem rzadkich.

93

B. Jeliński, op.cit., s. 283.

94 K. Białecki, Operacje handlu zagranicznego, PWE, Warszawa 2002, s. 16.

95 А. С. Иванов, Нетарифные инструменты торговой политики [w:] Основы торговой политики и

правило ВТO, Международные отношения, Москва 2006, s. 109.

96

37

to, że mogą one być ukierunkowane na ograniczanie importu, jak również na pobudzanie eksportu. Są bezpośrednią alternatywą ceł. Dzielą się one na ilościowe, fiskalne oraz administracyjne.

Tabela 1.1. Pozataryfowe narzędzia handlowe

Bezpośrednie Pośrednie

Ilościowe:

- ograniczenia ilościowe (kwoty, kontyngenty) - kontyngenty celne

- dobrowolne ograniczenia eksportu - VER-y - porozumienia dotyczące sprzedaży,

np. o uporządkowanym marketingu

- zmienne opłaty, np. opłaty wyrównawcze w handlu rolnym, minimalne ceny importowe,

specyficzne opłaty od importu

Fiskalne:

- subwencje eksportowe

- subsydiowane kredyty eksportowe - subsydiowane ubezpieczenia handlowe - promocja eksportu

- dyskryminacyjne zamówienia rządowe - handel państwowy

- promocja zakupu dóbr krajowych

(buy home goods)

- podatek graniczny

Administracyjne:

- licencje importowe - licencje eksportowe - embargo

- obowiązkowe procedury celne

Fiskalne:

- subwencje regionalne - subwencje produkcyjne

- subsydiowanie przedsiębiorstw państwowych - opodatkowanie pośrednie dóbr importowych, zwolnienia z podatków od dóbr

eksportowych - pomoc wiązana

Administracyjne:

- regulacje dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa (techniczne standardy, normy, wymogi sanitarne, wymogi w zakresie opakowania lub oznakowania produktów)

- kontrola środowiska naturalnego (wymogi w zakresie ochrony środowiska)

- standardy pracy

- regulacje dotyczące ochrony praw handlowych

i przemysłowych

- przepisy chroniące konkurencję - reguły pochodzenia towaru - ograniczenia dewizowe - wymogi depozytów bankowych

- dumping* i procedury antydumpingowe - kontrola cen importowych i eksportowych *Dumping nie jest instrumentem polityki handlowej, lecz działaniem przedsiębiorstwa.

Źródło: Opracowanie na podstawie A. Zielińska-Głębocka, op.cit., s. 138-139.

Druga grupa instrumentów pozataryfowych ma na celu regulowanie handlu w sposób pośredni. Instrumenty te stają się przeszkodami w handlu jako efekt uboczny polityki rządu, zmierzającej do realizacji określonych celów w gospodarce. Narzędzia te można podzielić na fiskalne i administracyjne⁹⁷. Pozataryfowe narzędzia polityki handlowej, zarówno bezpośrednie jak i pośrednie, zostały przedstawione w tabeli 1.1. Warto zauważyć, że dumping, będący przedmiotem zainteresowani niniejszej pracy, nie jest instrumentem

97

38

polityki handlowej, lecz strategią przedsiębiorstwa. Natomiast instrumentem pozataryfowym pośrednim, o charakterze administracyjnym, są procedury antydumpingowe.

1.3.3. Ekonomiczne skutki protekcjonizmu taryfowego w warunkach kraju małego