Elekcja parlamentarna 2012 roku na Ukrainie

S³owa kluczowe: Ukraina, wybory parlamentarne, partie polityczne, opozycja, fa³szerstwa wyborcze Keywords: parliamentary election, political parties, voting system, electoral fraud, opposition,

Ukraine

Po piêciu latach przerwy obywatele Ukrainy ponownie udali siê do urn w celu wyboru nowego sk³adu Rady Najwy¿szej Ukrainy. Jednak tym razem, w odró¿-nieniu od przedterminowej elekcji parlamentarnej 2007 r., wynik wyborów zo-sta³ w³aœciwie ju¿ rozstrzygniêty przed otwarciem lokali wyborczych.

Oczywi-œcie pozostawa³o wiele niewiadomych, m.in. – z jak¹ przewag¹ zwyciê¿y w wyborach proporcjonalnych opozycja, a z jak¹ przewag¹ zwyciê¿y w wybo-rach wiêkszoœciowych Partia Regionów oraz jak okaza³y odniesie ona ostatecz-ny sukces wyborczy. Pytaniem otwartym pozostawa³o równie¿, jak¹ skalê bêd¹ mia³y fa³szerstwa wyborcze, szczególnie podczas podliczania g³osów, co wyda-wa³o siê nieuniknione, bior¹c pod uwagê proces przejmowania kontroli nad komisjami wyborczymi przez obóz w³adzy. O zwyciêstwie Partii Regionów

mia-³o przes¹dziæ uchwalenie nowej ordynacji wyborczej w 2011 r. Dlatego

przybli-¿one zosta³y te rozwi¹zania prawne, które zadecydowa³y o wygranej partii w³a-dzy, a tym samym o przegranej partii opozycyjnych. Uwaga w artykule zosta³a skupiona miêdzy innymi na procesie tworzenia komisji wyborczych oraz na najczêstszych przypadkach ³amania prawa podczas wyborów. Omówiono proce-sy integracyjne, które objê³y opozycjê, jak równie¿ obóz w³adzy, a tak¿e priory-tety programowe oraz szanse wyborcze g³ównych si³ politycznych – Partii Re-gionów, Ogólnoukraiñskiego Zjednoczenia „Ojczyzna”, UDAR-u (Ukraiñskiego Demokratycznego Sojuszu na rzecz Reform) Witalija Kliczki, Ogólnoukraiñ-skiego Zjednoczenia „Swoboda” oraz Komunistycznej Partii Ukrainy. Ponadto poddano analizie oficjalne wyniki wyborów parlamentarnych.

O tym, ¿e wyniki wyborów zosta³y ju¿ rozstrzygniête przed otwarciem lokali wyborczych, zadecydowa³o uchwalenie w dniu 17 listopada 2011 r. ustawy O wyborze deputowanych ludowych Ukrainy, wprowadzaj¹cej system miesza-ny w miejsce dotychczasowego systemu proporcjonalnego¹. Zgodnie z now¹

1 Çàêîí Óêðà¿íè ïðî âèáîðè íàðîäíèõ äåïóòàò³â Óêðà¿íè â³ä 11 ëèñòîïàäà 2011 ð., ÂÂÐ 2012, ¹ 10–11, s. 73.

ordynacj¹ 225 mandatów jest obsadzanych w jednomandatowych okrêgach wy-borczych na zasadzie wiêkszoœci wzglêdnej, zaœ kolejne 225 mandatów jest dzielone pomiêdzy listy krajowe w wielomandatowym ogólnopañstwowym okrêgu wyborczym na zasadzie proporcjonalnoœci (art. 1 ust. 3). Do najistotniej-szych zmian wprowadzonych przez ordynacjê nale¿y równie¿ zaliczyæ podnie-sienie progu wyborczego do 5% (art. 98 ust. 3) oraz uniemo¿liwienie uczestnic-twa w wyborach koalicjom partii politycznych (art. 52, ust. 2 i 3). Wprowadzone zmiany nale¿y traktowaæ jako rozwi¹zania, które mia³y na celu zmniejszenie szans wyborczych ugrupowañ opozycyjnych. Podniesienie progu wyborczego oraz uniemo¿liwienie udzia³u w wyborach koalicjom wyborczym mia³o przede wszystkim utrudniæ niektórym partiom opozycyjnym dostanie siê do parlamentu.

Otó¿ w chwili, gdy trwa³y prace nad projektem nowej ordynacji, podniesienie progu wyborczego oznacza³o, i¿ nie zdo³a go pokonaæ UDAR Witalija Kliczki oraz Ogólnoukraiñskie Zjednoczenie „Swoboda”. Z badañ przeprowadzonych w kwietniu 2011 r. przez Ukraiñskie Centrum Badañ Ekonomicznych i Politycz-nych im. O³eksandra Razumkowa wynika³o, i¿ poparcie dla UDAR-u wynosi 3,2%, zaœ dla „Swobody” 3,1%². Skomplikowaæ sytuacjê partii opozycyjnych mia³o równie¿ uniemo¿liwienie uczestnictwa w wyborach koalicjom wybor-czym. Nale¿y przecie¿ pamiêtaæ, i¿ sukcesy, które osi¹ga³y partie postpomarañ-czowe w 2006 r. i 2007 r., by³y mo¿liwe m.in. dziêki uczestnictwu w wyborach w ramach koalicji wyborczych. Mo¿na jednak stwierdziæ, i¿ powy¿sze dwa roz-wi¹zania ostatecznie nie przynios³y oczekiwanego przez ich inicjatorów rezulta-tu. Otó¿ UDAR oraz „Swoboda” bez wiêkszych przeszkód pokona³y próg wy-borczy. Ponadto do parlamentu dostali siê przedstawiciele innych partii, którzy startowali jako formalnie bezpartyjni z listy Ogólnoukraiñskiego Zjednoczenia

„Ojczyzna”.

Natomiast wprowadzenie systemu mieszanego, ale tak¿e i sposób tworzenia komisji wyborczych, nale¿y traktowaæ jako rozwi¹zania maj¹ce na celu zapew-nienie ostatecznego zwyciêstwa w wyborach partii w³adzy. Trzeba przyznaæ, ¿e te rozwi¹zania, w przeciwieñstwie do dwóch poprzednich, spe³ni³y pok³adane w nich nadzieje. Otó¿ to w³aœnie wprowadzenie okrêgów jednomandatowych oraz sposób tworzenia komisji wyborczych, a nie popularnoœæ partii wœród

spo-³eczeñstwa, zadecydowa³y o odniesieniu zwyciêstwa w wyborach przez Partiê Regionów. Oczywiœcie inicjatorzy zmiany systemu wyborczego doskonale pa-miêtali wyniki wyborów parlamentarnych 2002 r., które równie¿ odbywa³y siê na podstawie systemu mieszanego. Wówczas w wyborach proporcjonalnych

2 Zob. ßêáè íàéáëèæ÷èì ÷àñîì çíîâó â³äáóâàëèñÿ âèáîðè äî Âåðõîâíî¿ Ðàäè Óêðà¿íè, çà ÿêó ïàðò³þ ÷è âèáîð÷èé áëîê Âè ïðîãîëîñóâàëè á? (äèíàì³êà, 2010–2011), <http://

www.uceps.org/ukr/poll.php? poll_id=115>. Por. wyniki badañ przeprowadzonych przez Kijowski Miêdzynarodowy Instytut Socjologii: Åëåêòîðàëüí³ íàì³ðè âèáîðö³â Óêðà¿íè ùîäî âèáîð³â äî Âåðõîâíî¿ Ðàäè, <http://kiis.com.ua/ua/news/view-60.html>.

zdecydowane zwyciêstwo odnios³a opozycyjna Koalicja Wiktora Juszczenki

„Nasza Ukraina” (Áëîê ³êòîðà Þùåíêà „Íàøà Óêðà¿íà”), jednak dziêki wyborom wiêkszoœciowym z koñcowego sukcesu cieszy³a siê proprezydencka koalicja „Za Jedyn¹ Ukrainê!” (Çà ªäèíó Óêðà¿íó!). W wyborach 2012 r., tak jak dziesiêæ lat wczeœniej, ostateczne zwyciêstwo partii w³adzy mia³y zapewniæ okrêgi jednomandatowe. W warunkach ukraiñskich zdecydowanie ³atwiej jest osi¹gn¹æ po¿¹dany przez w³adzê wynik w okrêgach jednomandatowych ni¿

w okrêgu wielomandatowym. Otó¿ znacznie lepszy skutek przynosi w nich wy-korzystywanie czynnika administracyjnego czy np. kupowanie g³osów.

Bardzo du¿y wp³yw na nieprawid³owy przebieg wyborów na Ukrainie, a szczególnie na proces podliczania g³osów, mia³ sposób tworzenia komisji wy-borczych. W myœl ordynacji wyborczej prawo do posiadania po jednym przed-stawicielu w okrêgowej komisji wyborczej oraz obwodowej komisji wyborczej maj¹ partie polityczne posiadaj¹ce swoje frakcje parlamentarne. Natomiast o tym, które z pozosta³ych partii politycznych bêd¹cych podmiotami procesu wyborczego otrzymaj¹ prawo posiadania po jednym przedstawicielu w okrêgo-wej komisji wyborczej i obwodookrêgo-wej komisji wyborczej, decyduje losowanie przeprowadzone przez CWK i OWK (art. 27 ust. 3, art. 28 ust. 5)³. Pocz¹tkowo wydawa³oby siê, i¿ przepisy ordynacji dotycz¹ce tworzenia komisji s¹ klarowne i nie stwarzaj¹ mo¿liwoœci do przejêcia kontroli nad poszczególnymi komisjami przez któr¹œ z partii politycznych. Sta³o siê jednak zupe³nie inaczej, gdy¿

w myœl art. 12 ust. 1 status podmiotu procesu wyborczego uzyskiwa³a „partia, która zg³osi³a kandydata na deputowanego”. Oznacza³o to, ¿e prawo zg³aszania kandydatur do komisji wyborczych uzyska³y nie tylko partie polityczne, które zg³osi³y listy krajowe, ale równie¿ partie zg³aszaj¹ce choæby jednego kandydata w którymœ z okrêgów jednomandatowych. Nie dziwi wiêc fakt, ¿e status pod-miotu procesu wyborczego uzyska³o a¿ 87 partii politycznych. Tyle w³aœnie ugrupowañ zg³osi³o „kandydata na deputowanego”, dziêki czemu mog³y ubiegaæ siê o miejsca w komisjach wyborczych. Piêæ partii politycznych posiadaj¹cych swoje frakcje parlamentarne mia³o zapewnione miejsca w komisjach, natomiast o tym, które z pozosta³ych 82 bêd¹ mia³y w nich swoich przedstawicieli, decy-dowa³o losowanie. Wiêkszoœæ z tych ugrupowañ stanowi³y „partie techniczne”, a wiêc partie dzia³aj¹ce na rzecz g³ównych formacji politycznych funkcjonuj¹-cych na scenie politycznej Ukrainy. Zdecydowanie najwiêksz¹ liczbê „partii technicznych” mia³a partia w³adzy. Ocenia siê, ¿e mog³a ona kontrolowaæ nawet 49 formacji politycznych⁴.

3 W myœl art. 27 ust. 1 w sk³ad OWK wchodzi przewodnicz¹cy, zastêpca przewodnicz¹cego, sekretarz oraz inni cz³onkowie komisji w liczbie od 12 do 18 osób.

4 ÊÂÓ: ïå÷àòêè 49 ïàðò³é ³ç 87, ÿê³ ïîäàþòü ëþäåé ó êîì³ñ³¿, çíàõîäÿòüñÿ â îäíîìó îô³ñ³, „Óêðà¿íñüêèé òèæäåíü”, <http://tyzhden.ua/News/60316> [data dostêpu: 18.09.2012].

Znaczenie „partii technicznych” w procesie tworzenia komisji wyborczych zwiêkszy³a uchwa³a Centralnej Komisji Wyborczej nr 69 z dnia 19 kwietnia 2012 r.⁵ Zgodnie z ni¹ sk³ad wszystkich 225 okrêgowych komisji wyborczych zosta³ ustalony na podstawie jednego losowania⁶. W ten sposób umo¿liwiono partiom politycznym posiadanie swoich przedstawicieli we wszystkich okrêgo-wych komisjach wyborczych, bez wzglêdu na to, czy partia wystawi³a w danym okrêgu wyborczym swojego kandydata, czy te¿ nie. W wyniku losowania prze-prowadzonego przez CWK 24 sierpnia 2012 r. do sk³adu okrêgowych komisji wyborczych weszli miêdzy innymi przedstawiciele Ogólnoukraiñskiej Partii Po-litycznej „Bractwo”, Ogólnoukraiñskiego Zjednoczenia Politycznego „Jedyna Rodzina”⁷ oraz Partii Politycznej „M³odzie¿ do W³adzy”, a wiêc ugrupowañ, które do rywalizacji o mandaty parlamentarne zg³osi³y zaledwie po jednym kan-dydacie. Natomiast prawa do swoich przedstawicieli w okrêgowych komisjach wyborczych nie uzyska³y takie si³y polityczne, jak UDAR czy „Swoboda”, a wiêc ugrupowania, które nie tylko zg³osi³y listy krajowe, ale mia³y realne szanse na pokonanie progu wyborczego.

Bez w¹tpienia sposób tworzenia komisji wyborczych mia³ za zadanie prze-jêcie nad nimi kontroli przez obóz w³adzy. Nie dziwi wiêc fakt, i¿ zgodnie ze stanem z 13 wrzeœnia 2012 r. sk³ad okrêgowych komisji wyborczych (dalej:

OWK) zosta³ ju¿ zamieniony w 49%. Spoœród 4050 cz³onków zast¹piono a¿

1972⁸. Najwiêcej zmian dokona³y: Polityczna Partia Ukrainy „Ruœ Jedyna”, Ogólnoukraiñska Partia Polityczna „Bractwo”, Partia „Ruska Koalicja”, Partia Polityczna „Ruska Jednoœæ”, Zwi¹zek Anarchistów Ukrainy oraz Ogólnoukraiñ-skie Zjednoczenie Polityczne „Jedyna Rodzina”. £¹cznie te partie dokona³y 1349 zmian cz³onków OWK, a wiêc 68,4% od ogólnej liczby dokonanych zmian⁹. Warto odnotowaæ, i¿ doœæ znaczna czêœæ osób reprezentuj¹cych te partie w OWK w 2010 r. podczas II tury wyborów prezydenckich popiera³a w teryto-rialnych komisjach wyborczych interesy Wiktora Janukowicza¹⁰. Miêdzy innymi

5 Ïîñòàíîâà ÖÂÊ ¹ 69 â³ä 19 êâ³òíÿ 2012 ðîêó „Ïðî Ïîðÿäîê ïðîâåäåííÿ Öåíòðàëüíîþ âèáîð÷îþ êîì³ñ³ºþ æåðåáêóâàííÿ ùîäî âêëþ÷åííÿ êàíäèäàòóð äî ñêëàäó îêðóæíèõ âèáîð÷èõ êîì³ñ³é ç âèáîð³â íàðîäíèõ äåïóòàò³â Óêðà¿íè íà ÷åðãîâèõ âèáîðàõ íàðîäíèõ äåïóòàò³â Óêðà¿íè 28 æîâòíÿ 2012 ðîêó”.

6 Ïàðëàìåíò ³ ïàðëàìåíòñüê³ âèáîðè â Óêðà¿í³ 2012 ð.: ïîë³òè÷íà ñèòóàö³ÿ, ñóñï³ëüí³ íàñòðî¿ òà î÷³êóâàííÿ (Àíàë³òè÷íà äîïîâ³äü Öåíòðó Ðàçóìêîâà), „Íàö³îíàëüíà áåçïåêà

³ îáîðîíà” 2012, nr 7–8 (136–137), s. 26.

7 Warto jeszcze dodaæ, i¿ jedyny kandydat zg³oszony przez „Jedyn¹ Rodzinê”, O³eksandr Kohanow, ostatecznie nie wzi¹³ udzia³u w wyborach.

8 Dla porównania w 2006 r. podczas ca³ej kampanii zosta³o zamienionych 796 cz³onków.

Zob. Í. Áîãàøåâà, Þ. Êëþ÷êîâñüêèé, Ë. Êîë³ñåöüêà, Åâîëþö³ÿ âèáîð÷îãî çàêîíîäàâñòâà Óêðà¿íè (1989–2006). Äåÿê³ àñïåêòè, Êè¿â 2006, s. 82–88.

9 Ïàðëàìåíò ³ ïàðëàìåíòñüê³ âèáîðè..., s. 26.

10 Í. Áîéêî, ÎÂÊ: â³ä ñóᒺêòà âèáîð÷îãî ïðîöåñó äî îᒺêòà âèáîð÷èõ ìàí³ïóëÿö³é, „Óêðà¿íñüêà ïðàâäà”, <http://www.pravda.com.ua/articles/2012/09/18/6972914/> [data dostêpu: 18.09.2012].

dlatego te partie zosta³y uznane za „ugrupowania techniczne” Partii Regionów.

Aby uzyskaæ pe³niejszy obraz na temat kszta³towania OWK, nale¿y wspomnieæ o procederze odsprzedawania miejsc w komisjach. 3 wrzeœnia 2012 r. O³eksandr Czernenko, przewodnicz¹cy Komitetu Wyborców Ukrainy, poinformowa³, i¿ za stanowisko cz³onka OWK nale¿a³o zap³aciæ 10 tysiêcy dolarów, zaœ za stanowi-sko przewodnicz¹cego lub sekretarza 20 tysiêcy dolarów. Wiele osób zgodzi³o siê na zg³oszenie swoich kandydatur na cz³onków OWK, aby po wyborze od-sprzedaæ swoje miejsce „formalnie przedstawicielom tych samych si³ politycz-nych, a realnie ludziom zbli¿onym do w³adzy”¹¹.

Oficjalnie kampania wyborcza rozpoczê³a siê 30 lipca 2012 r., jednak rywa-lizacja o mandaty parlamentarne w rzeczywistoœci trwa³a ju¿ o wiele wczeœniej.

Tej rywalizacji nierzadko towarzyszy³o ³amanie prawa, by wspomnieæ choæby wykorzystywanie tzw. czynnika administracyjnego oraz kupowanie g³osów wy-borców. Wœród g³ównych form wykorzystywania czynnika administracyjnego wymienia siê: zmuszanie pracowników sfery bud¿etowej do agitacji na rzecz partii w³adzy, wykorzystywanie programów bud¿etowych w celach agitacyj-nych; agitacjê w instytucjach pañstwowych i komunalagitacyj-nych; uniemo¿liwianie prowadzenia agitacji przez opozycyjne partie polityczne i opozycyjnych kandy-datów¹². W przypadku kupna/sprzeda¿y g³osów warto odnotowaæ, i¿ wyborca za odsprzedanie g³osu móg³ najczêœciej zarobiæ w granicach 50–500 hrywien, o czym informowa³ ju¿ na pocz¹tku paŸdziernika Komitet Wyborców Ukrainy¹³. Cena za g³os bywa³a równie¿ wy¿sza, w obwodzie czerkaskim proponowano nawet 600 hrywien¹⁴. Bardzo czêsto próbowano przekupiæ wyborców za pomoc¹ prowa-dzenia tzw. dzia³alnoœci dobroczynnej, polegaj¹cej m.in. na rozdawaniu ró¿nego rodzaju artyku³ów spo¿ywczych¹⁵. Warto wspomnieæ, i¿ tylko Obywatelska Sieæ

„Opora” w trakcie kampanii wyborczej odnotowa³a 457 wypadków wykorzystania czynnika administracyjnego, 366 przypadków kupowania g³osów wyborców, 302 przypadki uniemo¿liwiania prowadzenia dzia³alnoœci politycznej, 268 przypad-ków nieuczciwej agitacji, 26 przypadprzypad-ków zastosowania si³y oraz 16 wypadprzypad-ków zastosowania nacisków na œrodki masowego przekazu¹⁶.

11 Ð. ßêåëü, Îêðóæí³ êîì³ñ³¿: âñòàíîâëåííÿ êîíòðîëþ, „Äçåðêàëî òèæíÿ. Óêðà¿íà” 2012, nr 31, <http://dt.ua/POLITICS/_okruzhni_komisiyi__vstanovlennya_kontrolyu_-108355.html>.

12 Ïàðëàìåíò ³ ïàðëàìåíòñüê³ âèáîðè..., s. 41.

13 Êàíäèäàòè â äåïóòàòè ïðîïîíóþòü çà ãîëîñè âèáîðö³â â³ä 50 äî 500 ãðèâåíü, <http://

dt.ua/ POLITICS/kandidati_v_deputati_proponuyut_za_golosi_vibortsiv_vid_50_do_500_griven.html>.

14 Íà ×åðêàùèí³ âèáîðöÿì ïðîïîíóþòü ïî 600 ãðèâåíü çà ãîëîñ, <http://www.kray.ck.ua/

zmi/item/ 1457-na-cherkaschini-vibortsyam-proponuyut-po-600-griven-za-golos>.

15 Zob. np. Øëÿõ äî âèáîðöÿ ÷åðåç øëóíîê, „Óêðà¿íñüêèé òèæäåíü” 2012, nr 4 (221), s. 8–9.

16 Ñüîìèé çâ³ò çà ðåçóëüòàòàìè çàãàëüíîíàö³îíàëüíîãî ñïîñòåðåæåííÿ – ïàðëàìåíòñüê³ âèáîðè 2012, æîâòåíü, <http://oporaua.org/en/vybory/article/3125-somyj-zvit-za-rezultatamy-zagal-nonacionalnogo-spo sterezhennja-parlamentski-vybory-2012-zhovten>. O ró¿nego rodzaju meto-dach, które zosta³y wykorzystane w celu sfa³szowania wyników wyborów, zob. Oïåðàö³ÿ

«Ôàëüñèô³êàö³¿-2012», „Óêðà¿íñüêèé òèæäåíü” 2012, nr 44 (261), s. 12–13.

Uniemo¿liwienie koalicjom wyborczym uczestnictwa w elekcji parlamen-tarnej 2012 r. spowodowa³o, i¿ partie polityczne zaczê³y szukaæ innej formy wspó³pracy. Wyjœciem z sytuacji okaza³o siê zawieszanie przez poszczególnych polityków cz³onkostwa w partii i uczestniczenie w wyborach z listy innych ugrupowañ politycznych. O takiej formie udzia³u w wyborach zdecydowa³ miê-dzy innymi Front Zmian (Ôðîíò çì³í – FZ) Arsenija Jaceniuka, który móg³ byæ przecie¿ spokojny o pokonanie progu wyborczego w pojedynkê. Jednak partia w celu zwiêkszenia szans wyborczych opozycji zdecydowa³a siê na udzia³ w elekcji wspólnie z Ogólnoukraiñskim Zjednoczeniem „Ojczyzna” (Âñåóê-ðà¿íñüêå îᒺäíàííÿ „Áàòüê³âùèíà” – WO „Ojczyzna”). W kwietniu 2012 r.

liderzy obu ugrupowañ – Julia Tymoszenko i Arsenij Jaceniuk – podpisali „De-klaracjê Jednoœci”, wzywaj¹c¹ naród ukraiñski do udzielenia poparcia Zjedno-czonej Opozycji (Îᒺäíàíà îïîçèö³ÿ) w walce z „re¿imem Janukowicza”¹⁷. Partie postanowi³y zg³osiæ wspóln¹ listê krajow¹ oraz uzgodniæ kandydatów w okrêgach jednomandatowych. Ponadto zapowiedziano kontynuowanie wspó³pra-cy po elekcji parlamentarnej, której celem ma byæ zapewnienie zwyciêstwa si³ demokratycznych podczas wyborów prezydenckich.

Na uczestnictwo w wyborach pod szyldem „Ojczyzny” zdecydowa³a siê równie¿ Pozycja Obywatelska (Ãðîìàäÿíñüêà ïîçèö³ÿ – HP) by³ego ministra obrony Anatolija Hrycenki¹⁸. Dokument zawieraj¹cy zasady, na których partia przystêpowa³a do Zjednoczonej Opozycji, zosta³ podpisany 15 czerwca 2012 r.

Za wspólny cel uznano „rozbudowê niepodleg³ego pañstwa na podstawie

warto-œci europejskich”¹⁹. Zjednoczona Opozycja chcia³a zapobiec zjawisku przecho-dzenia opozycyjnych kandydatów do obozu w³adzy, które nabra³o znacznych rozmiarów w Radzie Najwy¿szej VI kadencji. Dlatego te¿ zaznaczono, ¿e ka¿dy kandydat opozycji pisemnie zobowi¹¿e siê do tego, „¿e gdy zostanie deputowa-nym, pod ¿adnym warunkiem nie opuœci frakcji i nie zgodzi siê na ¿adn¹ kadro-w¹ propozycjê w³adzy wbrew decyzji rady Zjednoczonej Opozycji”²⁰. Najwa¿-niejszym czynnikiem jednocz¹cym opozycjê, jak podkreœli³ Anatolij Hrycenko

– lider Pozycji Obywatelskiej – sta³ siê prezydent Wiktor Janukowicz. Ponadto

17 „Deklaracja Jednoœci” zosta³a odczytana podczas konferencji prasowej 23 kwietnia 2012 r.

przez zastêpcê przewodnicz¹cego „Ojczyzny” O³eksandra Turczynowa. Zob. Òèìîøåíêî ³ ßöåíþê îᒺäíàëèñÿ. Äåêëàðàö³ÿ ºäíîñò³, „Óêðà¿íñüêà ïðàâäà”, <http://www.pravda.com.ua/ news/2012/

04/23/ 6963250/> [data dostêpu: 23.04.2012].

18 Zatem wspólny udzia³ w elekcji parlamentarnej wziê³y trzy partie, których liderzy konkuro-wali miêdzy sob¹ w wyborach prezydenckich 2010 r. W pierwszej turze wyborów, które odby³y siê 17 stycznia 2010 r., J. Tymoszenko uzyska³a 25,05% g³osów, A. Jaceniuk – 6,96%, zaœ A. Hrycen-ko – 1,20%. Zob. Ðåçóëüòàòè ãîëîñóâàííÿ ïî Óêðà¿í³, <http://www.cvk.gov.ua/pls/vp2010/

WP0011>.

19 Ãðèöåíêî âëèâñÿ â Îᒺäíàíó îïîçèö³þ, <http://www.unian.ua/news/510489-gritsenko-vli-vsya-v-obednanu-opozitsiyu.html>.

20 Ibidem.

o uczestnictwie w wyborach do Rady Najwy¿szej pod szyldem „Ojczyzny” zde-cydowa³y nastêpuj¹ce ugrupowania: Ludowy Ruch Ukrainy (Íàðîäíèé ðóõ Óêðà¿íè – NRU), Za Ukrainê! (Çà Óêðà¿íó! – ZU), Ludowa Samoobrona (Íàðîäíà ñàìîîáîðîíà – NS) oraz Partia „Reformy i Porz¹dek” (Ïàðò³ÿ

„Ðåôîðìè òà ïîðÿäîê” – PRP). W przypadku tych czterech partii, podobnie zreszt¹ jak i w przypadku Pozycji Obywatelskiej, indywidualny udzia³ w wybo-rach zakoñczy³by siê zapewne pora¿k¹. W programie wyborczym Ogólnoukraiñ-skie Zjednoczenie „Ojczyzna” zaakcentowa³o potrzebê zmiany w³adzy okreœlo-nej mianem „kryminalnego re¿imu okupacyjnego”. Zapowiedziano wszczêcie procedury usuniêcia Wiktora Janukowicza z urzêdu prezydenta; likwidacjê im-munitetu przys³uguj¹cego prezydentowi, deputowanym oraz sêdziom; uchwale-nie ustawy zezwalaj¹cej na odwo³ywauchwale-nie deputowanych; zmuszeuchwale-nie deputowa-nych do osobistego g³osowania, a tak¿e powo³anie Narodowego Biura Anty-korupcyjnego, którego celem by³aby likwidacja korupcji w krêgach w³adzy²¹.

„Ojczyzna” zapowiedzia³a, i¿ doprowadzi do zwolnienia by³ej premier Julii Ty-moszenko oraz by³ego ministra spraw wewnêtrznych Jurija £ucenki, a tak¿e innych wiêŸniów politycznych. Ponadto partia podkreœli³a potrzebê utworzenia nowych miejsc pracy, zwiêkszenia wynagrodzeñ, zapewnienia bezp³atnej s³u¿by zdrowia, uniezale¿nienia siê od „drogiego rosyjskiego gazu” oraz przed³u¿enia moratorium na sprzeda¿ ziemi rolnej. Zadeklarowano sprzyjanie zastosowaniu jêzyka ukraiñskiego we wszystkich sferach ¿ycia, a ponadto zapowiedziano pod-pisanie i ratyfikowanie umowy stowarzyszeniowej oraz zniesienie ruchu wizo-wego z Uni¹ Europejsk¹²².

Swoim szyldem dla czêœci ugrupowañ postpomarañczowych pos³u¿y³a rów-nie¿ Polityczna Partia „Nasza Ukraina” (ïîë³òè÷íà ïàðò³ÿ „Íàøà Óêðà¿íà”

– NU). Na wspólny udzia³ w wyborach z parti¹ by³ego prezydenta zdecydowa³a siê Ukraiñska Partia Ludowa (Óêðà¿íñüêà íàðîäíà ïàðò³ÿ – UNP) oraz Kon-gres Ukraiñskich Nacjonalistów (Êîíãðåñ óêðà¿íñüêèõ íàö³îíàë³ñò³â – KUN)²³.

„Nasza Ukraina” okreœli³a siê mianem „si³y patriotycznej nr 1”, natomiast Zjed-noczon¹ Opozycjê i partiê w³adzy uzna³a za „technologiczne biznes-ugrupowa-nia”, które nie bêd¹ dba³y o ukraiñskie interesy²⁴. Warto zaznaczyæ, i¿ niektórzy politycy NU nie zgodzili siê jednak z tym, aby partia konkurowa³a z innymi

21 Ïåðåäâèáîðíà ïðîãðàìà ÂÎ «Áàòüê³âùèíà». Çàòâåðäæåíî Õ² ǒ¿çäîì Âñåóêðà¿íñüêîãî îᒺäíàííÿ «Áàòüê³âùèíà» 30 ëèïíÿ 2012 ðîêó, <http://www.cvk.gov.ua/pls/vnd2012/

WP502?pt001f01=900 &pf7171=52>.

22 Ibidem.

23 Lider UNP – Jurij Kostenko, podobnie jak i lider NU, uczestniczy³ w rywalizacji o urz¹d prezydenta podczas wyborów 2010 r. W. Juszczenko uzyska³ 5,45% g³osów, zaœ J. Kostenko zaled-wie 0,22%. Zob. Ðåçóëüòàòè ãîëîñóâàííÿ ïî Óêðà¿í³, <http://www.cvk.gov.ua/pls/vp2010/

WP0011>.

24 Âàííèêîâà: „Íàøà Óêðà¿íà” – ïàòð³îòè÷íà ñèëà íîìåð îäèí, <http://www.unp.ua/ua/

banner/24-interview-uk/1910>.

opozycyjnymi ugrupowaniami podczas wyborów parlamentarnych. Dlatego te¿

szeregi partii opuœci³ Wa³entyn Na³ywajczenko – by³y szef S³u¿by Bezpieczeñ-stwa Ukrainy, przewodnicz¹cy rady politycznej NU. Ostatecznie wzi¹³ udzia³ w wyborach z listy krajowej UDAR-u; zaj¹³ na niej bardzo wysokie trzecie miejsce. Poza NU znalaz³ siê tak¿e by³y minister spraw zagranicznych, zastêpca przewodnicz¹cego rady politycznej partii – Wo³odymyr Ohryzko, który równie¿

zaj¹³ trzecie miejsce, jednak na liœcie krajowej Ukraiñskiej Platformy „Sobór”

(Óêðà¿íñüêà ïëàòôîðìà „Ñîáîð”)²⁵.

Procesy integracyjne nie objê³y jednak tylko stronnictw opozycyjnych.

Przebiega³y równie¿ w obozie w³adzy, a do najwiêkszego wzmocnienia pozycji Partii Regionów dosz³o w wyniku przy³¹czenia siê do niej Silnej Ukrainy (Ñèëüíà Óêðà¿íà – SU), a wiêc partii, której lider – Serhij Tihipko, zaj¹³ trzecie miejsce podczas rywalizacji o najwy¿szy urz¹d w pañstwie w 2010 r.; uzyska³ wówczas 13,05% g³osów²⁶. Przewodnicz¹cy Silnej Ukrainy bardzo szybko na-wi¹za³ blisk¹ wspó³pracê z Parti¹ Regionów, czego efektem by³o objêcie przez niego w marcu 2010 r. stanowiska wicepremiera w rz¹dzie Myko³y Azarowa, a nastêpnie podjêcie przez SU decyzji o przy³¹czeniu siê do PR. 17 marca 2012 r.

podczas II Narodowego Zjazdu Silnej Ukrainy postanowiono o samorozwi¹za-niu partii. Jednoczeœnie rekomendowano swoim cz³onkom wejœcie do PR. Na-stêpnie podczas XIII Zjazdu Partii Regionów, który odby³ siê tego samego dnia, S. Tihipko zosta³ wybrany na zastêpcê przewodnicz¹cego PR. Blisk¹ wspó³pracê z Parti¹ Regionów nawi¹za³a równie¿ Partia Ludowa (Íàðîäíà ïàðò³ÿ – NP) Wo³odymyra £ywyna. Co prawda w jej przypadku nie dosz³o do samorozwi¹za-nia i wejœcia jej cz³onków do PR. Jednak trzej przedstawiciele NP znaleŸli siê na wysokich miejscach na liœcie wyborczej partii w³adzy²⁷. Ihor Szarow zaj¹³ na niej 16 miejsce, O³eh Zarubins’kyj – 38, zaœ Kateryna Waszczuk – 45. Poza tymi trzema politykami do parlamentu dosta³ siê równie¿ Wo³odymyr £ytwyn oraz Serhij Hrynewec’kyj. Lider partii rywalizacjê wyborcz¹ wygra³ w okrêgu jedno-mandatowym nr 65 w obwodzie ¿ytomierskim, zaœ S. Hrynewec’kyj zwyciêstwo odniós³ w okrêgu nr 134 w obwodzie odeskim. Ci dwaj politycy zdo³ali uzyskaæ miejsce w parlamencie przede wszystkim dlatego, ¿e nie musieli konkurowaæ w swoich okrêgach wyborczych z politykami z PR.

W programie wyborczym Partii Regionów poddano krytyce rz¹dy poprzed-ników, uznano, i¿ piêæ lat pomarañczowych rz¹dów doprowadzi³o kraj do grani-cy gospodarczo-spo³ecznej katastrofy. Partia zaznaczy³a, i¿ od poprzedników

25 Poza parti¹ znalaz³ siê równie¿ Andrij Parubij, który zaj¹³ 21 miejsce na liœcie wyborczej

„Ojczyzny”.

26 Ðåçóëüòàòè ãîëîñóâàííÿ ïî Óêðà¿í³/×åðãîâ³ âèáîðè Ïðåçèäåíòà Óêðà¿íè 17.01.2010/

Ò³ã³ïêî Ñ.Ë., <http://www.cvk.gov.ua/pls/vp2010/WP0011>.

27 Ëèòâèí íå çàñóäæóº ñâî¿õ òðüîõ „á³æåíö³â” äî Ïàðò³¿ Ðåã³îí³â, <http://gazeta.ua/artic-les/ politics/_litvin-ne-zasudzhue-svojih-troh-bizhenciv-do-partiji-regioniv/448325>.

otrzyma³a w spadku mniejszy o 15% PKB, 22% inflacjê, zwiêkszony czterokrot-nie d³ug zewnêtrzny i wewnêtrzny oraz hrywnê, której wartoœæ spad³a dwukrot-nie²⁸. Krytyce podda³a tak¿e umowê gazow¹ zawart¹ z Rosj¹. Do swoich g³ów-nych celów Partia Regionów zaliczy³a zwiêkszenie pomocy udzielanej z tytu³u urodzenia dziecka, zwiêkszenie wynagrodzeñ, zapewnienie m³odym specjali-stom pierwszego miejsca pracy oraz zrekompensowanie utraconych

oszczêdno-œci. Obiecano równie¿ coroczny wzrost PKB o 5%, zwiêkszenie kompetencji samorz¹du terytorialnego oraz zapewnienie bezpieczeñstwa energetycznego Ukrainy. Uniezale¿nieniu energetycznemu mia³oby sprzyjaæ zwiêkszenie wydo-bycia ukraiñskiego wêgla, ropy naftowej oraz gazu, a tak¿e wydobywanie gazu

³upkowego oraz wzrost pozyskiwania energii ze Ÿróde³ odnawialnych. Partia Regionów podkreœli³a potrzebê nadania jêzykowi rosyjskiemu statusu jêzyka urzêdowego, a odnosz¹c siê do polityki zagranicznej, podkreœli³a koniecznoœæ zachowania pozablokowego statusu Ukrainy, przez co nale¿y przede wszystkim rozumieæ sprzeciw partii wobec przyst¹pienia Ukrainy do NATO. Partia Regio-nów opowiedzia³a siê za cz³onkostwem stowarzyszonym Ukrainy w UE,

³upkowego oraz wzrost pozyskiwania energii ze Ÿróde³ odnawialnych. Partia Regionów podkreœli³a potrzebê nadania jêzykowi rosyjskiemu statusu jêzyka urzêdowego, a odnosz¹c siê do polityki zagranicznej, podkreœli³a koniecznoœæ zachowania pozablokowego statusu Ukrainy, przez co nale¿y przede wszystkim rozumieæ sprzeciw partii wobec przyst¹pienia Ukrainy do NATO. Partia Regio-nów opowiedzia³a siê za cz³onkostwem stowarzyszonym Ukrainy w UE,