rynku offshoringu

S³owa kluczowe: offshoring, Europa Œrodkowa i Wschodnia, us³ugi, BIZ, koszty pracy, prze-ciêtne wynagrodzenie

Keywords: offshoring, Central and Eastern European countries, services, FDI, labor cost, average wage

1. Wstêp

Region Europy Œrodkowej i Wschodniej to czêœæ obszaru Europy, do którego zwykle zalicza siê pañstwa po³o¿one w jej centralnej i wschodniej czêœci (por.

mapa 1). Wiêkszoœæ pañstw tego regionu to cz³onkowie Unii Europejskiej (UE), od 2004 r. s¹ nimi: Czechy, Wêgry, Polska, S³owacja, S³owenia, Estonia, Litwa i £otwa. W 2007 r. grupa pañstw Europy Œrodkowo-Wschodniej (EŒW) w UE zosta³a powiêkszona o Bu³gariê i Rumuniê. Do grupy pañstw regionu EŒW zalicza siê tak¿e Rosjê i Ukrainê. Pozosta³e pañstwa nale¿¹ce do tego regionu, czyli kraje ba³kañskie oraz Bia³oruœ, w chwili obecnej s¹ mniej znacz¹ce pod wzglêdem offshoringu. Jednak ju¿, jak mo¿na s¹dziæ, przyst¹pienie do UE kolej-nych pañstw, w tym Chorwacji w lipcu 2013 r., w ci¹gu kilku lat powinno zdynamizowaæ sytuacjê w zakresie omawianej problematyki.

W ujêciu definicyjnym w szerszym zakresie podkreœla siê, ¿e offshoring jest procesem polegaj¹cym na wytwarzaniu us³ug na terytorium innego pañstwa¹. W ujêciu wê¿szym terminem tym² okreœla siê takie dzia³anie podejmowane

1 Odwrotnym zjawiskiem do offshoringu jest coraz bardziej popularne zjawisko reshoringu, czyli przenoszenie produkcji przede wszystkim amerykañskich firm (g³ównie z Chin i Meksyku) z powrotem do USA. Nazwê stworzyli ekonomiœci ze Stanów Zjednoczonych. Reshoring nie jest jeszcze zjawiskiem masowym, ale coraz bardziej widocznym. Reshoring nie dotyczy, jak dot¹d, pañstw Europy Œrodkowej i Wschodniej.

2 Por. tak¿e M. Majchrzak, Offshoring jako nowoczesna forma œwiadczenia us³ug w skali miêdzynarodowej, „Zeszyty Naukowe” 2010, nr 145, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu; Of -fshoring in turbulent times, „CEBIT Global Business Magazine” 2010.

przez przedsiêbiorstwa, które polega na wydzieleniu czêœci produkcji lub/oraz us³ug biznesowych, technologii informacyjnej (IT) i badawczo-rozwojowych, a nastêpnie przekazaniu ich do wykonania przedsiêbiorstwom w krajach o ni¿-szych kosztach pracy lub o wiêkni¿-szych zasobach kapita³u intelektualnego³. W ta-beli 1 podano typy us³ug, które najczêœciej podlegaj¹ offshoringowi.

Tabela 1 Typy us³ug podlegaj¹cych offshoringowi

Mapa 1. Kraje Europy Œrodkowej i Wschodniej

ród³o: https://maps.google.pl/maps/ [data dostêpu: 26.04.2013].

3 N. Burgholder, Outsourcing: The Definitive View, Applications and Implications, New Jersey 2006, s. 15.

ród³o: Offshoring in turbulent times, „CEBIT Global Business Magazine” 2010, s. 6–11.

Terminy outsourcing i offshoring s¹ nies³usznie ze sob¹ mylone, wiele osób u¿ywa ich zamiennie. Nale¿y jednak zwróciæ uwagê na wyraŸne ró¿nice defini-cyjne wystêpuj¹ce miêdzy oboma pojêciami. Outsourcing oznacza bowiem

prze-Typ us³ug Przyk³ad us³ugi

Us³ugi IT programowanie, integracja systemów, testowanie aplikacji, zarz¹dzanie infrastruktur¹ IT, konsulting IT, tworzenie software, hurtowanie danych

Us³ugi biznesowe, us³ugi wspieraj¹ce funkcjonowanie przedsiêbiorstwa, us³ugi oparte na wiedzy

centra kontaktowe, zarz¹dzanie zasobami ludzkimi, listy p³ac, finanse i ksiêgowoœæ, analiza finansowa, data mining, us³ugi in¿ynierskie, badania i rozwój, us³ugi prawne, dziennikarskie, medyczne

suniêcie zamówieñ, produkcji, us³ug do innej firmy, a z kolei offshoring to przesuniêcie zamówieñ, produkcji i us³ug poza granice kraju⁴. Wybór pañstwa jako lokalizacji offshoringu w sferze us³ug warunkuj¹ takie czynniki, jak ko-rzystne dla inwestora parametry: stawki p³ac, skala podatku oraz inne ulgi ofero-wane przedsiêbiorstwom, a ponadto wystêpuj¹ce w danym pañstwie zasoby ka-pita³u ludzkiego i struktury oraz trendy charakteryzuj¹ce dan¹ gospodarkê.

Wybór lokalizacji offshoringu jest bardzo istotny, gdy¿ rozwój przedsiêbiorstwa warunkuje w du¿ym stopniu dostêp do okreœlonych zasobów, a w szczególnoœci do kapita³u ludzkiego. D¹¿enie do pozyskania pracowników o okreœlonych kwa-lifikacjach doprowadzi do tego, ¿e dzia³alnoœæ offshoringowa bêdzie najprawdo-podobniej lokowana w nowych miejscach, znajduj¹cych siê poza tradycyjnie najczêœciej wybieranymi regionami. Posiadane przez dane pañstwo zasoby si³y roboczej przes¹dzaj¹ w znacznym stopniu o jego atrakcyjnoœci jako miejsca lokalizacji inwestycji typu offshore⁵.

2. „Karpackie tygrysy”

Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat du¿o pañstw i regionów œwiata dziêki wykreowaniu swoich rynków gospodarczych i tym samym otworzeniu siê na

œwiat sta³o siê popularnym celem dla offshoringu. Wiêkszoœæ rozwiniêtych i uprzemys³owionych regionów œwiata œwiadczy us³ugi offshoringu czy posiada swoj¹ bazê us³ugow¹, zlokalizowan¹ w s¹siedztwie swojego regionu. Przyk³ado-wo: Ameryka Pó³nocna umiejscowi³a swoje us³ugi offshoringowe w Ameryce

Œrodkowej i Po³udniowej, Europa Zachodnia w Europie Œrodkowej i Wschod-niej⁶, region Azji, Pacyfiku i pozosta³ych g³ównych regionów gospodarczych

œwiata – w Chinach i Indiach, maj¹c tym samym wp³yw na ca³y globalny rynek.

G³ówne regiony offshoringu specjalizuj¹ siê w rozmaitych dziedzinach. Wp³ywa na to sytuacja gospodarcza danego pañstwa oraz jej g³ówne cele rozwoju. Na przyk³ad, Chiny s¹ g³ówn¹ baz¹ us³ugow¹, a Indie sta³y siê synonimem offsho-ringu w dziedzinach IT, us³ugach i operacjach finansowych realizowanych na skalê œwiatow¹. EŒW, jako ca³y region, sta³a siê miejscem offshoringu dla wielu firm europejskich i amerykañskich, powoduj¹c tym samym nap³yw firm azjatyc-kich w tym regionie⁷.

4 K. Rybiñski, Globalizacja w trzech ods³onach, http://www.rybinski.eu/wp-content/uploads/

offshoring_06 1027.pdf, s. 17 [data dostêpu: 04.05.2013].

5 D. Farrell, Offshoring, Understanding the Emerging Global Market, McKinsey Global Insti-tute 2006, s. 12; por. tak¿e D. Ciesielska, Offshoring us³ug. Wp³yw na rozwój przedsiêbiorstwa, Warszawa 2009.

6 Jedn¹ z g³ównych lokalizacji offshoringu procesów biznesowych w regionie Europy Œrodko-wo-Wschodniej jest Polska.

7 Por. szerzej Zachowanie przedsiêbiorstwa w procesie internacjonalizacji. Podejœcie siecio-we, pod red. K. Fonfary, Warszawa 2009.

Tabela 2 obrazuje udzia³ wybranych krajów/regionów w globalnym rynku offshoringu w latach 2004–2011.

Tabela 2 Udzia³ poszczególnych krajów/grup krajów w globalnym rynku offshoringu

w latach 2004–2011 (w %)

ród³o: UNCTAD, based on information from the Everest Research Institute analysis and Nasscom, 2010 and 2012.

Zgodnie z danymi statystycznymi zawartymi w tabeli 2 roœnie znaczenie offsho-ringu w regionie EŒW. W 2004 r. udzia³ tej grupy pañstw w globalnym rynku offshoringu wyniós³ zaledwie 1%, podczas gdy w 2011 r. a¿ 7%.

W pierwszej dekadzie XXI w. kraje, takie jak: Czechy, Wêgry, Polska i S³owacja osi¹gnê³y jedn¹ z najwy¿szych pozycji na œwiecie pod wzglêdem np.

produkcji samochodów na osobê w Europie. Wszystko to dziêki niezwykle po-trzebnemu w tym regionie nap³ywowi bezpoœrednich inwestycji zagranicznych realizowanemu przez takie firmy, jak: Volkswagen, Toyota-Peugeot-Citroën, Hy-undai, Kia, Audi, Renault, Suzuki, Fiat i inne. Przeniesienie produkcji mo¿e nast¹piæ poprzez bezpoœrednie inwestycje zagraniczne. Tabela 4 obrazuje prze-p³ywy bezpoœrednich inwestycji zagranicznych w regionie EŒW. Warto nadmie-niæ, ¿e offshoring w formie bezpoœrednich inwestycji zagranicznych jest czêsto wykorzystywany przez firmy decyduj¹ce siê na delokalizacjê us³ug, które cha-rakteryzuj¹ siê wiêkszym skomplikowaniem i których sposób wykonania ulega czêstym zmianom, oraz us³ug maj¹cych wysokie wymagania zwi¹zane z bezpie-czeñstwem przeprowadzania operacji⁸.

8 A. Vashistha, The Offshore Nation, New York 2006, s. 90.

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Indie 32 34 35 35 35 35 34 34

Kanada 45 38 33 27 23 21 19 20

Filipiny 9 12 14 15 15 15 14 14

Irlandia 7 6 5 5 4 4 4 4

Chiny 2 2 2 2 3 3 4 4

Kraje Europy Œrodkowej

i Wschodniej 1 1 2 4 6 6 8 8

Inne 4 7 9 12 14 16 17 16

Tabela 3 Przep³ywy bezpoœrednich inwestycji zagranicznych w regionie Europy Œrodkowej i Wschodniej (w mln USD) ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie UNCTAD, FDI/TNC database (www.unctad.org/fdistatistics) [data dostêpu: 2.05.2013].

PañstwoNap³yw BIZOdp³yw BIZ 200520062007200820092010200520062007200820092010 Bu³garia3920780512 389985533512170310177282755-119238 Republika Czeska11 653546310 44464512927678119 1468162043239491702 Estonia2869179727251731183815396911107174611141549133 Wêgry770968183951738420452377217938773621311126991546 Litwa1028181720152045172629346291597336217128 £otwa70716632322126194349128170369243-6216 Polska10 29319 60323 56114 83913 6989681340688645405441452194701 Rumunia648311 367992113 91048473573-31 423279277-86193203 S³owacja2429469335814687-50526150511600530432328 S³owenia58864415141947-58283464186218021390167151 Chorwacja1825147350356179291158323925928914251235-203 Rosja12 88629 70155 07375 00236 50041 19412 76723 15145 91655 59443 66551 697 Ukraina78085604989110 91348166495275-1336731010162736

Dane statystyczne zawarte w tabeli 3 przedstawiaj¹ wzrost nap³ywu

bezpo-œrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do EŒW. Szczególnie by³ on widoczny w latach 2006–2008 w Polsce, Czechach, na Wêgrzech, w Rosji, na Ukrainie, w Rumunii i Chorwacji. W latach 2009–2010 na skutek kryzysu ekonomicznego i spowolnienia koniunktury gospodarczej w wielu pañstwach, szczególnie o mniejszym potencjale, takich jak Estonia, Litwa, £otwa, ale równie¿ w pozo-sta³ych pañstwach regionu, nast¹pi³ spadek nap³ywu BIZ.

Zgodnie z prognozami UNCTAD⁹ kraje EŒW mog¹ spodziewaæ siê wzrostu zainteresowania ze strony kapita³u zagranicznego w takich dziedzinach, jak B&R i projektowanie, biznes wspieraj¹cy us³ugi, w tym technologiê informatyczn¹, czy oœrodki technologiczne. Wartym podkreœlenia jest fakt, ¿e dynamika zjawiska w regionie EŒW nie ustêpuje tej, jak¹ obserwuje siê w Chinach, przy zachowaniu proporcji potencja³ów¹⁰. Pomimo kryzysu gospodarczego i spowolnienia wzrostu, w tym spadku PKB, w regionie, znacznie wiêkszym, ni¿ ma to miejsce w przypad-ku takich pañstw, jak Chiny czy Indie, skala i dynamika rozwoju EŒW w zakresie offshoringu jest nadal widoczna. Tabela 4 obrazuje, jak zmienia siê wielkoœæ globalnego rynku offshoringu na przestrzeni ostatnich lat. Widoczny jest szczegól-nie du¿y wzrost w zakresie offshoringu procesów biznesowych i IT¹¹.

Tabela 4 WielkoϾ globalnego rynku offshoringu (w mld USD)

9 World Investment Report 2012. Towards a new generation of investment policies, UNCTAD, New York–Geneva 2012, s. 56–59.

10 Ibidem.

11 Offshoring w niniejszym zestawieniu jest traktowany jako po³¹czenie offshoringu kapita³o-wego w formie bezpoœrednich inwestycji zagranicznych oraz outsourcingu miêdzynarodokapita³o-wego.

 ród³o: UNCTAD, based on information from the Everest Research Institute analysis and Nasscom, 2010 and 2012.

Globalny eksport us³ug IT oraz procesów biznesowych, jak zosta³o to zobrazo-wane w tabeli 4, zwiêksza³ siê dynamicznie od 2004 r. W 2004 r. wyniós³ on 30–35 mld USD, a w 2010 r. ju¿ 100–103 mld USD.

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Offshoring procesów biznesowych (BPO)

10 do 12 17 do 19 22 do 25 26 do 29 54 do 56 56 do 58 57 do 59

Offshoring procesów IT

(ITO) 20 do 23 30 do 32 37 do 40 44 do 47 35 do 37 36 do 48 39 do 40

£¹cznie 30 do 35 47 do 51 59 do 65 70 do 76 89 do 93 92 do 96 100 do 103

W grudniu 2007 r. miêdzynarodowy magazyn „BusinessWeek”¹² okrzykn¹³ EŒW nastêpnym offshoringowym „schronieniem” dla rozwoju in¿ynierii i opro-gramowania oraz pisa³, ¿e „powsta³a potêga offshoringu”. Don DePalma, wywo-dz¹cy siê z firmy badawczo-konsultingowej Common Sense Advisory¹³, opisu-j¹c w ostatnim czasie potencjalny wzrost gospodarczy tego regionu, okreœli³ EŒW jako „karpackie tygrysy”, na wzór s³ynnych „azjatyckich czy celtyckich tygrysów”. (Okreœlenie „karpackie tygrysy” wywodzi siê od Karpat – ³añcucha górskiego po³o¿onego w regionie EŒW, ci¹gn¹cego siê ³ukiem przez terytoria Austrii, Czech, S³owacji, Polski, Ukrainy, Rumunii, Serbii i pó³nocnych Wê-gier). Jeszcze w 2009 r. Ernst i Young¹⁴ w swojej publikacji European Attracti-veness Survey «Emerging Economies Stake Their Claim» potwierdzi³ pozycjê pañstw regionu EŒW, która stanowi wa¿n¹ konkurencjê dla chiñskich niskich cen. Firma ta, opieraj¹c siê na badaniach wœród miêdzynarodowych menad¿erów biznesowych pracuj¹cych w Europie, odkry³a, ¿e kraje EŒW sta³y siê g³ównym celem planów offshoringu poœród firm, które realizuj¹ swoje projekty za granic¹.

Warto przytoczyæ dane, z których wynika, ¿e EŒW stanowi³a np. ponad 50%

firm realizuj¹cych swoje nowe przedsiêwziêcia za granic¹ w 2011 r. (dla porów-nania w 2004 r. by³o to zaledwie 27%), wyprzedzaj¹c tym samym m.in. Chiny, które utrzymuj¹ siê na sta³ym poziomie – 22%. Indie sta³y siê rynkiem wscho-dz¹cym (7% dla offshoringu) g³ównie dla firm amerykañskich.

Pozycjê regionu Europy Œrodkowej i Wschodniej potwierdza tak¿e publika-cja rankingu Global Services Location Index firmy A.T. Kearney (por. tabela 5).

Uwzglêdnia on trzy czynniki, które determinuj¹ atrakcyjnoœæ offshoringu na

œwiecie, tj. atrakcyjnoœæ finansow¹, dostêpnoœæ i umiejêtnoœæ pracowników oraz otoczenie biznesu. Kraje EŒW zajmuj¹ relatywnie wysokie pozycje w rankingu:

Estonia – 11., £otwa – 13., Litwa – 14., Bu³garia – 17., Rosja – 20., Polska

– 24., Rumunia – 25., Wêgry – 31., Republika Czeska – 35., Ukraina – 38., S³owacja – 40. Czo³owe lokaty zajmuj¹ kraje rozwijaj¹ce siê z Azji oraz Amery-ki Po³udniowej i AmeryAmery-ki Œrodkowej. Z krajów Unii EuropejsAmery-kiej spoza EŒW wysokie pozycje zajê³y Wielka Brytania i Niemcy.

12 http://www.businessweek.com [data dostêpu: 14.04.2013].

13 http://www.commonsenseadvisory.com [data dostêpu: 18.04.2013].

14 http://www.ey.com [data dostêpu: 18.04.2013].

Tabela 5 A.T. Kearney, Global Services Location Index, 2011

ród³o: A.T. Kearney, Global Services Location Index 2011, http:// https://www.atkearney.com/gbpc/global-services-location-index/full-report/ [data dostêpu: 3.05.2013].

Lp. Kraj AtrakcyjnoϾ

16. Wielka Brytania 0,91 2,26 2,23 5,41

17. Bu³garia 2,82 0,88 1,67 5,37

18. Stany Zjednoczone 0,45 2,88 2,01 5,35

19. Kostaryka 2,84 0,94 1,56 5,34

20. Rosja 2,48 1,79 1,07 5,34

21. Sri Lanka 3,20 0,95 1,11 5,26

22. Jordan 2,97 0,77 1,49 5,23

35. Republika Czeska 1,81 1,14 2,03 4,98

38. Ukraina 2,86 1,07 1,02 4,95

40. S³owacja 2,33 0,93 1,65 4,91

3. Co stanowi o atrakcyjnoœci zjawiska offshoringu w Europie Œrodkowej i Wschodniej?

Wzrost atrakcyjnoœci dla offshoringu pañstw EŒW jest wynikiem wielu czynni-ków. Dotycz¹ one m.in. globalizacji sektora us³ugowego. W pracy zidentyfiko-wano kilka najwa¿niejszych.

Pierwszym, niezwykle istotnym, jest si³a robocza¹⁵. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e pracownicy EŒW cechuj¹ siê wysokim wykszta³ceniem, dobrym wyszkoleniem, motywacj¹, osi¹gaj¹ wysoki poziom produktywnoœci i elastycznoœci. Wszystkie te cechy si³y roboczej czyni¹ EŒW atrakcyjnym obszarem w tej czêœci œwiata.

W regionie EŒW wy¿sze szko³y techniczne kszta³c¹ na wysokim poziomie, co pozwala im na konkurowanie w zakresie tworzenia globalnego skupiska techno-logicznego rozwoju. Z jednej strony EŒW „wytwarza” mniejsz¹ liczbê absol-wentów uczelni wy¿szych, ni¿ ma to miejsce np. w Chinach. Z drugiej jednak strony absolwenci uczelni EŒW okazuj¹ siê czêœciej bardziej odpowiedni do pracy w miêdzynarodowych firmach, zw³aszcza w sektorze us³ugowym. W do-bie globalizacji istnieje mo¿liwoœæ osi¹gniêcia dobrego rozdzia³u pomiêdzy koñ-cowym a pocz¹tkowym stadium procesu czy us³ugami zwi¹zanymi z bezpoœred-ni¹ obs³ug¹ klienta. Jednak¿e globalizacja przyczynia siê do zauwa¿alnego zjawiska, jakim jest ogromna dysproporcja w jakoœci personelu odpowiedzialne-go za bezpoœredni kontakt z klientami. W tym przypadku bezpoœrednioœæ mo¿e oznaczaæ wprowadzanie danych do rejestru bazy danych w celu wychwycenia b³êdów w oprogramowaniu podczas jego testowania. W ostatnim czasie trend ten zosta³ potwierdzony przez McKinsey Global Institute (MGI), tworz¹cy nie-zale¿n¹ grupê ekspertów pracuj¹c¹ dla McKinsey & Company¹⁶. Na podstawie wykonanego przez nich raportu zatytu³owanego Sizing the Emerging Global Labor Market zanalizowali potencjalny dostêp do zagranicznych „talentów”

w 28 pañstwach charakteryzuj¹cych siê minimaln¹ p³ac¹. Podczas analizy eks-perci z MGI odkryli, ¿e kandydaci ze wschodniej Europy wyró¿niali siê spoœród wszystkich pracowników najbardziej przydatnymi kwalifikacjami. McKinsey definiuje przydatnoœæ jako coœ obejmuj¹cego nastêpuj¹ce czynniki: umiejêtnoœci jêzykowe, wykszta³cenie i wykorzystanie go w praktyce, kulturê osobist¹ oraz inne predyspozycje osobowoœciowe okreœlane jako soft skills. Dla przyk³adu:

eksperci z McKinsey doszli do wniosku, ¿e firmy w wyniku przeprowadzonych rozmów kwalifikacyjnych spoœród wszystkich kandydatów w 50% zdecydowali siê na zatrudnienie in¿ynierów – absolwentów z uczelni wy¿szych, pochodz¹-cych z Czech, Polski i Wêgier. Dla porównania – 25% nowo zatrudnionych

15 N. Singh, Transaction costs, information, technology and development, „Indian Growth and Development Review” 2008, Vol. 1, No. 2, s. 212–236.

16 http://www.mckinsey.com/mgi [data dostêpu: 18.04.2013].

in¿ynierów stanowili absolwenci z Indii, a w przypadku Brazylii kandydaci, którzy znaleŸli zatrudnienie, stanowili 13%. Rosja i Chiny uplasowa³y siê jesz-cze ni¿ej w rankingu przydatnoœci pracowników dla miêdzynarodowych firm.

Tylko 10% nowo zatrudnionych in¿ynierów w placówkach miêdzynarodowych pochodzi³o z Rosji i Chin. Powy¿sza analiza pokazuje, ¿e jakoœæ mo¿liwie do-stêpnej si³y roboczej jest tak wa¿na, jak jej iloœæ.

Jednak¿e obszar globalizacji offshoringu pod wzglêdem dostêpnych zaso-bów nie jest taki nieograniczony. W istocie w niedalekiej przysz³oœci zaistniej¹ obawy przed zbli¿aj¹cym siê deficytem wykwalifikowanej i przydatnej si³y ro-boczej w Chinach. Podczas gdy rynek pracy w EŒW korzysta ze swoich m³o-dych i (jeszcze) entuzjastycznych pracowników, jednym z wyzwañ, przed który-mi stoi ten region, jest poprawa znajduj¹cych siê na niskim wci¹¿ pozioktóry-mie umiejêtnoœci zarz¹dzania. Jednak i w tej kwestii obserwuje siê rozwój dziêki rosn¹cej liczbie szkó³ i programów zarz¹dzania, w tym MBA.

Drugim wa¿nym czynnikiem atrakcyjnoœci tego regionu s¹ koszty pracy¹⁷. Z tego wzglêdu ekonomiczne korzyœci ulokowania operacji w EŒW s¹ ca³kowi-cie zrozumia³e. Presja zwi¹zana ze wzrastaj¹cymi zarobkami jest jednym z g³ównych powodów przemawiaj¹cych za zjawiskiem offshoringu. Podczas gdy w EŒW godzinowe stawki p³ac dla in¿ynierów mog¹ ró¿niæ siê miêdzy poszcze-gólnymi pañstwami, s¹ one nadal ni¿sze ni¿ w Europie Zachodniej czy w USA.

Polski in¿ynier otrzymuje œrednio 40% tego, co Amerykanin, Czech – 43%, Wêgier – 42%, Rosjanin – 53%, ale ju¿ np. irlandzki in¿ynier – 102%, a nie-miecki – 150% (por. wykres 1).

Jednak¿e wyrównanie, a nawet zmiana warunków p³ac miêdzy poszczegól-nymi pañstwami i regionami œwiata mog¹ stosunkowo szybko ulec zmianie i przewiduje siê, ¿e taka sytuacja bêdzie mia³a miejsce. Za punkt odniesienia w tej sprawie mo¿na uznaæ Irlandiê. Kraj ten w rzeczywistoœci by³ jednym z pierwszych oœrodków offshoringu i charakteryzowa³ siê jedn¹ z najni¿szych p³ac w Europie na przestrzeni ostatnich 20–25 lat. Obecnie zarobki dla pracow-ników w Irlandii s¹ porównywalne z p³acami w Wielkiej Brytanii (co obrazuje wykres 1), a w niektórych sektorach nawet wiêksze. W rezultacie Irlandia sta³a siê teraz mniej atrakcyjna dla lokowania inwestycji offshoringowych. W ci¹gu nastêpnych 15–20 lat podobna sytuacja wyst¹pi w EŒW. Wspó³czesne czasy pokazuj¹, ¿e ¿adne pañstwo charakteryzuj¹ce siê niskimi kosztami nie pozosta-nie w pozosta-nieskoñczonoœæ pañstwem niskonak³adowym. Na przestrzeni ostatnich

17 Koszty pracy s¹ ³¹cznym obci¹¿eniem ponoszonym przez pracodawcê w zwi¹zku z zatrud-nieniem pracowników. Obejmuj¹ nie tylko wynagrodzenie brutto, lecz tak¿e dodatkowe pozap³aco-we obci¹¿enia pracodawcy, jak po³owê sk³adek na ubezpieczenie rentopozap³aco-we i emerytalne oraz na wypadek bezrobocia (wg s³ownika ekonomicznego). Niektóre firmy dok³adaj¹ do tych kosztów równie¿ dodatek urlopowy. Koszty pracy s¹ wa¿nym wskaŸnikiem konkurencyjnoœci danego kraju.

kilku lat uwidoczni³ siê bardzo wa¿ny trend objawiaj¹cy siê zarówno stopniowymi, jak i wyraŸnymi wzrostami p³ac w krajach offshoringu. Na przyk³ad wed³ug magazynu „BusinessWeek” w takich krajach, jak Litwa, £otwa czy Bu³garia oczekiwana jest „inflacja” zarobkowa na poziomie wiêkszym ni¿ 20–30% do 2020 r.¹⁸ Podobnie w Rosji, szczególnie w takich miastach, jak Moskwa i Sankt Petersburg, spodziewany jest wzrost p³ac o 50% dla in¿ynierów oprogramowa-nia na przestrzeni kolejnych 3–5 lat¹⁹. W innych krajach regionu wzrost p³ac jest mniejszy, ale nadal odczuwalny. Problem ten nie jawi siê wiêc jako wyj¹tkowy dla EŒW²⁰. Procentowe zmiany kosztów pracy ze szczególnym uwzglêdnieniem regionu Europy Œrodkowej i Wschodniej obrazuje tabela 6. Z danych Organiza-cji Wspó³pracy Gospodarczej i Rozwoju wynika, ¿e w pañstwach tych nastêpuje systematyczny wzrost jednostkowych kosztów pracy. Wzrost ten by³ w analizo-wanym okresie silniejszy ni¿ w przypadku takich pañstw, jak: Stany Zjednoczo-ne, Wielka Brytania i Niemcy.

18 Global Wage Report 2012/13. Wages and equitable growth, International Labour Office, Geneva 2013, s. 16–36.

19 Ibidem, s. 35–36.

20 Ibidem, s. 22–34.

Wykres 1. Przeciêtne wynagrodzenie za godzinê pracy p³acone in¿ynierom w wybranych krajach w 2012 r. (Stany Zjednoczone = 100)

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie Labor Productivity Growth, OECD, Paris, April 2013, http://

www.oecd.org [data dostêpu: 2.05.2013].

Tabela 6 Zmiana jednostkowych kosztów pracy (w %) w wybranych krajach Europy Œrodkowej i Wschodniej i pañstwach Unii Europejskiej w latach 2001–2012 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie OECD Unit Labour Costs – Annual Indicators, http://www.oecd.org [data dostêpu: 2.05.2013].

Pañstwo200120022003200420052006200720082009201020112012 Bu³garia9,00,94,2,3,64,14,413,99,011,2––– Republika Czeska5,45,84,02,4-1,3-0,32,22,62,6-0,80,23,0 Estonia-3,64,35,83,59,717,413,52,0-6,5-1,02,05,5 Wêgry10,98,56,04,22,51,96,34,52,8-1,51,46,9 Litwa-3,51,30,14,06,39,711,110,97,616,115,1– £otwa-2,4-0,85,86,315,015,628,020,913,620,218,9– Polska6,3-1,7-2,7-2,00,5-0,72,67,81,81,10,60,2 Rumunia44,117,418,84,122,76,79,24,35,515,9–– S³owacja1,34,95,03,44,30,40,73,658-1,30,1-1,0 S³owenia8,45,34,23,51,60,82,36,78,40,2-0,50,5 Stany Zjednoczone1,90,72,31,62,43,12,93,00,0-0,22,10,3 Wielka Brytania3,32,01,62,01,72,92,03,05,51,21,30,9 Irlandia5,11,96,04,15,53,83,44,8-6,6-6,8-2,91,5 Niemcy0,00,20,7-0,8-1,0-2,4-1,52,06,7-1,91,22,7 Francja2,32,92,10,71,91,71,42,83,50,71,4- Szwecja5,20,50,4-1,20,5-0,74,12,54,9-2,6-1,12,4

Wipro, jedna z trzech najwiêkszych firm offshoringowych w dziedzinie oprogra-mowania w Indiach, zanotowa³ spadek kursu akcji o 5–6%, i to pomimo donie-sieñ o wzroœcie dochodów i profitów bazuj¹cych na wzroœcie p³ac (w niektórych miastach Indii zanotowano piêtnastoprocentowy wzrost p³ac w ci¹gu roku).

G³ównym powodem wzrostu p³ac jest skupienie operacji offshoringu w takich oœrodkach, jak: Praga, Budapeszt czy Moskwa w regionie EŒW lub Bangalore, Delhi czy Bombaj w Indiach. W wyniku tego oœrodki te doœwiadczaj¹ lokalnej

„inflacji” zarobkowej, jak równie¿ maj¹ do czynienia z wysokim zu¿yciem wy-dajnoœci pracy wœród pracowników. Powy¿sza sytuacja spowodowa³a, ¿e wiele firm zmienia swoj¹ strategiê polegaj¹c¹ na utworzeniu oœrodków produkcyjnych w miastach innych ni¿ stolice danego kraju, jak np. Brno w Czechach czy Nankin w Chinach. W 2011 r. œrednie wynagrodzenie za godzinê pracy w sekto-rze psekto-rzemys³u wynios³o w Danii – 51,67 USD, w Szwecji – 49,12 USD, w Niemczech – 47,38 USD, we Francji – 42,12 USD, w krajach EŒW: w Repu-blice Czeskiej – 13,31 USD, w Estonii – 10,39 USD, w Polsce – 8,83 USD, w Bu³garii – jedynie 5,98 USD (por. szerzej wykres 2). Widoczna jest wiêc du¿a dysproporcja w poziomie wynagrodzeñ miêdzy lepiej rozwiniêtymi krajami UE a Europ¹ Œrodkow¹ i Wschodni¹.

Wykres 2. Œrednie wynagrodzenie za godzinê pracy w wybranych krajach w 2011 r. w sektorze przemys³u (w USD)

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie United States Department of Labor, Bureau of Labor Statistics (BLS), 2012.

Kolejnym wartym podkreœlenia czynnikiem jest bliskoœæ kulturowa wzglêdem miêdzynarodowych klientów, jak równie¿ poszczególnych grup docelowych²¹, co zas³uguje na szczególn¹ uwagê ze wzglêdu na fakt, ¿e niektórzy z us³ugodawców ulokowani w tym regionie wytwarzaj¹ wiêcej ni¿ 90% swoich dochodów pochodz¹cych od miêdzynarodowych klientów. Wszystko to zawdziê-cza siê niskiemu lokalnemu popytowi. Ta bliskoœæ kulturowa jest „krytycznym elementem” w ca³kowitych kosztach offshoringu. Podczas gdy godzinowe kosz-ty robocze mog¹ ró¿niæ siê miêdzy poszczególnymi lokalizacjami, w porówna-niu z wiêkszoœci¹ pañstw EŒW bywaj¹ ci¹gle ni¿sze w Chinach i Indiach i stanowi¹ jedynie czêœæ ca³kowitych kosztów. W celu g³êbszego zrozumienia koncepcji kosztów wewn¹trz organizacji nale¿y odnieœæ siê do teorii kosztów transakcyjnych, która zosta³a rozwiniêta przez Olivera Williamsona w latach 80.

XX w. Teoria ta zamiast czynników kosztów (jak np. si³a robocza) analizuje koszty zarz¹dzania i kontrolê indywidualnych transakcji oraz jak firmy s¹ skon-struowane i w jaki sposób ustalaj¹ granice w celu zmniejszenia kosztów transak-cyjnych²². W pewnych sytuacjach teoria Williamsona by³a czêsto wykorzysty-wana w celu uzasadnienia decyzji dotycz¹cych offshoringu. Bliskoœæ kulturowa, znajomoœæ jêzyków, pozytywne nastawienie i inne predyspozycje osobowoœcio-we si³y roboczej w EŒW pozwalaj¹ na obni¿enie ca³kowitych kosztów prowa-dzonych transakcji pomiêdzy klientami a us³ugodawcami œwiadcz¹cymi swoje us³ugi ulokowane w tym regionie. Etyka pracy, która istnieje w wiêkszoœci re-gionu EŒW, by³a czêsto obserwowana i przytaczana jako czynnik ró¿nicuj¹cy.

Œrednia liczba godzin pracy pracowników EŒW jest zazwyczaj wiêksza ni¿

w innych regionach œwiata. Dla przyk³adu: wed³ug danych statystycznych z 2013 r. (obejmuj¹cych 2012 r.) przedstawionych przez Eurostat œrednia liczba godzin pracy rocznie dla Niemców, Szwedów czy Duñczyków wynios³a odpo-wiednio: 1904 godziny, 1719 godzin i 1727 godzin. W regionie EŒW przeciêtnie Rumun pracuje 2095 godzin rocznie, Wêgier – 2025 godzin, Polak – 1975 godzin, a Czech – 1936 godzin (por. wykres 3). Na wyniki tych danych staty-stycznych wp³ynê³o wiele czynników, ale z pewnoœci¹ du¿a ambicja populacji EŒW w d¹¿eniu do sukcesu, porównywalna z poziomem ambicji Chin czy Indii, jest g³ównym tego powodem.

21 Znaczenie tych czynników przy jednoczesnym spadku znaczenia zwi¹zanego z niskimi

21 Znaczenie tych czynników przy jednoczesnym spadku znaczenia zwi¹zanego z niskimi