Elektroniczne doręczenia w postępowaniach transgranicznych

Informatyzacja oparta wyłącznie na komunikacji inicjującej postępowanie, tzn. na linii strona/uczestnik postępowania a organ, nie zapewniłaby istotnej zmiany jakościowej w zakre-sie funkcjonowania sądownictwa. W efekcie każde rozwiązanie wprowadzające nowoczesne rozwiązania technologiczne w zakresie procedowania z udziałem podmiotów publicznych uwzględnia również aspekt komunikacji w drugą stronę, tj. od organu do obywatela. Dorę-czenie w tym zakresie stanowi akt prawnie doniosły, bowiem od jego prawidłowości zależy ważność postępowania. Z uwagi na istotne różnice w przepisach postępowania cywilnego w państwach członkowskich, zwłaszcza w obszarze dotyczącym doręczeń, koniecznym stało się ustalenie pewnych minimalnych standardów, jakie powinny obowiązywać w przypadku postępowań transgranicznych. W szczególności, że zarówno europejskie postępowanie naka-zowe i europejskie postępowanie w sprawach drobnych roszczeń było zapowiedzią szerszego trendu w obszarze europejskiego postępowania cywilnego w kierunku zniesienia długotrwałej i uciążliwej procedury, zmierzającej do zapewnienia uznawania i wykonywania orzeczeń przez

sądy państw członkowskich (zniesienie exequatur)¹². Tym istotniejsze stało się takie uregulo-wanie tego procesu, aby nie było wątpliwości, co do prawidłowej realizacji doręczeń w toku postępowania, a co za tym idzie co do zapewnienia wszelkich rudymentarnych zasad gwaran-tujących stronie możliwość skorzystania z przysługujących jej środków i realizację tym samym prawa do obrony w pełnym tego słowa znaczeniu. Jednakże, aby możliwe było dokonywanie elektronicznych doręczeń, to pisma sądowe również musiały przyjąć postać elektroniczną¹³. Zarówno nakaz zapłaty w europejskim postępowaniu nakazowym, jak i dokumenty generowane przez sąd, w tym rozstrzygnięcia formalne i merytoryczne, w ramach postępowania w sprawie drobnych roszczeń mogą zostać wydane w formie elektronicznej. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego w postępowaniu wszczętym za pośrednictwem systemu teleinforma-tycznego wyrok może być utrwalony w systemie teleinformatycznym i opatrzony kwalifikowa-nym podpisem elektroniczkwalifikowa-nym¹⁴. W tym zakresie regulacje prawne są kompletne, a co za tym idzie umożliwiają skorzystanie z instytucji doręczeń elektronicznych.

W przypadku postępowań transgranicznych przepisy obu rozporządzeń były dość elastyczne i otwarte na nowe kanały komunikacyjne. Rozporządzenie 1896/2006 przewiduje doręczenie za potwierdzeniem odbioru przez pozwanego (art. 13) oraz doręczenie bez potwierdzenia od-bioru przez pozwanego (art. 14). W pierwszym przypadku europejski nakaz zapłaty może zostać doręczony pozwanemu zgodnie z prawem krajowym państwa, w którym ma nastąpić doręcze-nie, również drogą elektroniczną, taką jak faks lub poczta elektroniczna, za podpisanym i zwró-conym przez pozwanego poświadczeniem odbioru zawierającym datę odbioru. Odpowiednio art. 14 wskazuje, że w przypadku doręczenia bez potwierdzenia odbioru przez pozwanego do-puszczalne jest skorzystanie z drogi elektronicznej, za automatycznym potwierdzeniem dostar-czenia, pod warunkiem, że pozwany uprzednio wyraźnie zgodził się na taki sposób doręczania.

12 Oba rozporządzenia wpisywały się już w pewną tendencję wytyczoną przez Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz. Urz. UE L 338 z 2003, s. 1-29) oraz Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 805/2004 z dnia 21 kwietnia 2004 r.

w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (Dz. Urz. UE L 143 z 2004, s. 15-39), których celem było zapewnienie jak najsprawniejszej procedury umożliwiającej uznawanie i wykonywanie orzeczeń państw członkowskich Unii Europejskiej. Uwieńczeniem tej ewolucji stała się tzw. Bruksela I bis, która co do zasady zniosła już instytucję exequatur w sprawach cywilnych i handlowych (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych; Dz. Urz. UE L 351 z 2012, s. 1-32).

13 Warto przy tym wspomnieć również o procedurze przewidzianej w zmienionym art. 20 rozporządzenia 861/2007, który wskazuje, że na wniosek strony sąd lub trybunał wydaje zaświadczenie dotyczące orzeczenia wydanego w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń, używając do tego celu formularza D zawartego w załączniku IV, bez dodat-kowych opłat. Sąd lub trybunał przekazuje stronie, na jej wniosek, zaświadczenie w jakimkolwiek innym języku urzędo-wym instytucji Unii z wykorzystaniem wielojęzycznego dynamicznego formularza dostępnego na europejskim portalu

„e-Sprawiedliwość”. Żaden z przepisów niniejszego rozporządzenia nie zobowiązuje sądu ani trybunału do zapewniania tłumaczenia lub transliteracji tekstu wprowadzonego do wolnych pól tekstowych tego zaświadczenia.

14 Por.: art. 324 § 4 k.p.c. w przypadku europejskiego postępowania nakazowego dodatkowo w związku z art. 353(2) k.p.c.

W przypadku rozporządzenia 861/2007 dokumenty są doręczane drogą pocztową, a ich dorę-czenie jest poświadczane potwierdzeniem odbioru zawierającym datę doręczenia. Jeżeli jednak doręczenie w ten sposób nie byłoby możliwe, dokumenty można doręczyć w jeden ze sposobów określonych w art. 13 lub 14 rozporządzenia 805/2004. Przepisy rozporządzenia 805/2004 są zbieżne z omówionym art. 13 i 14 rozporządzenia 1896/2006¹⁵, stąd w tym zakresie rozwiąza-nia legislacyjne uznać można za tożsame. Jednakże z dniem 14 lipca 2017 r.¹⁶ zmianie ulegnie dotychczasowe brzmienie art. 13 rozporządzenia 861/2007, który wprost będzie przewidywał – obok doręczenia drogą pocztową – doręczenie drogą elektroniczną. Dokumenty oraz orzeczenia będą mogły być doręczane drogą elektroniczną w przypadku, gdy takie środki są technicznie dostępne i dopuszczalne zgodnie z przepisami procesowymi państwa członkowskiego, w którym prowadzone jest europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń. Natomiast jeżeli strona, której mają zostać doręczone dokumenty, ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim to doręczenie elektroniczne będzie możliwe w przypadku, gdy takie środki techniczne są zgodne z przepisami procesowymi tego państwa członkowskiego oraz w przypadku gdy strona, której mają zostać doręczone dokumenty, udzieliła wcześniej wyraźnej zgody¹⁷ na doręczanie jej dokumentów drogą elektroniczną lub w przypadku, gdy zgodnie z prze-pisami procesowymi państwa członkowskiego, w którym strona ta ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu, strona ta ma prawny obowiązek zaakceptowania tej szczególnej me-tody doręczenia¹⁸. Doręczenie jest poświadczane potwierdzeniem odbioru wraz z datą odbioru.

Regulacje te dopuszczają stosowanie drogi elektronicznej pod warunkiem jednak, że taki sposób komunikacji został wskazany w przepisach krajowych. Dotychczas doręczenie za po-średnictwem środków komunikacji elektronicznej (np. faksem lub pocztą elektroniczną) nie było

15 Zgodnie z art. 13 rozporządzenia 805/2006 dokument wszczynający postępowanie lub równoważny dokument może być doręczony dłużnikowi również drogą elektroniczną, tj. faksem, pocztą elektroniczną, za poświadczeniem odbioru, zawierającym datę odbioru, podpisanym i zwróconym przez dłużnika. Natomiast zgodnie z art. 14 doręczenia dłużnikowi dokumentu wszczynającego postępowanie lub równoważnego dokumentu oraz wszelkich wezwań na rozprawę można również dokonać z zastosowaniem doręczenia drogą elektroniczną, za automatycznym potwierdzeniem dostarczenia, pod warunkiem że dłużnik uprzednio wyraźnie zgodził się na taką metodę doręczenia.

16 W dniu 14 lipca 2017 r. wejdzie w życie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2421 z dnia 16 grud-nia 2015 r. zmiegrud-niające rozporządzenie (WE) nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń oraz rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty (Dz. Urz. UE L 341 z 2015, s. 1-13), dalej jako rozporządzenie 2015/2421.

17 Zgoda taka może być wyrażona zgodnie z przepisami procesowymi państwa członkowskiego w zakresie metod wyrażania wcześniejszej zgody, która jest wymagana do stosowania środków elektronicznych oraz za pomocą formularza pozwu A i formularza odpowiedzi C.

18 Zgodnie z nową treścią cała komunikacja pisemna między sądem lub trybunałem a stronami lub innymi osobami biorący-mi udział w postępowaniu odbywa się z wykorzystaniem środków elektronicznych, za potwierdzeniem odbioru, jeżeli ta-kie środki są technicznie dostępne i dopuszczalne zgodnie z przepisami procesowymi państwa członkowsta-kiego, w którym prowadzone jest europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, pod warunkiem że strona lub osoba wyraziła wcześniej zgodę na takie środki komunikowania się lub, zgodnie z przepisami procesowymi państwa członkowskiego, w którym strona ta lub osoba ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu, ma ona obowiązek zaakceptowania takich środków komunikowania się.

znane polskiej procedurze cywilnej, za wyjątkiem wybranych „elektronicznych postępowań”, ta-kich jak chociażby elektroniczne postępowanie upominawcze czy rejestracja wybranych spółek przez internet (tzw. spółki S 24). Dopiero nowelizacja z 10 lipca 2015 r. wprowadziła do Kodek-su postępowania cywilnego z dniem 8 września 2016 r. kategorię doręczenia elektronicznego w szeroko rozumianym postępowaniu cywilnym¹⁹. Zgodnie z art. 131¹ k.p.c. sąd dokonuje dorę-czeń za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (doręczenie elektroniczne), jeżeli adresat wniósł pismo za pośrednictwem systemu teleinformatycznego albo dokonał wyboru wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. W przypadku doręczenia elektroniczne-go pismo uznaje się za doręczone w chwili wskazanej w elektronicznym potwierdzeniu odbioru korespondencji. Gdy brak takiego potwierdzenia, doręczenie elektroniczne uznaje się za sku-teczne po upływie 14 dni od daty umieszczenia pisma w systemie teleinformatycznym. Przepisy te stanowią wystarczające uregulowanie, które co do zasady umożliwia obecnie doręczenia orzeczeń oraz innych dokumentów drogą elektroniczną.

2.4. Rozprawa na odległość w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń