De lege ferenda należy postulować, aby polski ustawodawca wykorzystał możliwości jakie stwarzają aktualne regulacje procesowe pozwalające na zastosowanie komunikacji elektronicz-nej w europejskim postępowaniu nakazowym, sięgając przy tym do rozwiązań wypracowanych na gruncie elektronicznego postępowania upominawczego. Oba postępowania są bowiem po-dobne pod względem konstrukcyjnym. Są one procedurami ex parte, w których rozstrzygnięcie wydawane jest na wniosek jednej strony bez uprzedniego zawiadomienia strony drugiej, na posiedzeniu niejawnym, a jego skuteczne zaskarżenie prowadzi do utraty przez nie mocy. Podo-bieństwa te sugerują, że na wzór elektronicznego postępowania upominawczego mogłoby dojść do wydzielenia jednego dla całego kraju sądu, właściwego dla rozpoznawania wszystkich spraw w europejskim postępowaniu nakazowym, a funkcjonowanie tego postępowania w całości mo-głoby zostać oparte na odpowiednio dostosowanym systemie teleinformatycznym, stanowiącym aktualnie platformę wzajemnej komunikacji pomiędzy sądem oraz uczestnikami elektroniczne-go postępowania upominawczeelektroniczne-go. Koncentracja postępowania w jednym tylko sądzie mogłaby objąć nie tylko europejskie postępowanie nakazowe, lecz również europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń. Wniesienie pozwu za pomocą systemu teleinformatycznego, w przypadku obu postępowań transgranicznych mogłoby zatem oznaczać rozpoznanie sprawy przez jeden, wyodrębniony w tym celu sąd.
24 (Dz. Urz. UE L 174 z 2001, s. 1-24). W myśl art. 17 sąd wystosowujący wniosek przeprowadza dowód bezpośrednio w innym państwie członkowskim za zgodą jednostki centralnej lub właściwych władz tego państwa. W myśl art. 17 ust. 4 jednost-ka centralna lub właściwe władze są zobowiązane wspierać wykorzystywanie w tym celu wideokonferencji. Artykuł 17 ust. 2 mówi, że bezpośrednie przeprowadzanie dowodu jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy może nastąpić na zasadzie dobrowolności.
Taki model jest szczególnie uzasadniony również tym, że budowa systemu dedykowanego na potrzeby obsługi postępowań transgranicznych jest kosztochłonna. Przy niskim wolumenie spraw, które wpływają do sądów w oparciu o przepisy o postępowaniach transgranicznych, brak jest uzasadnienia, by każdą jednostkę wyposażać w wyspecjalizowany moduł. W tym samym kierunku zmierzają prace koncepcyjne realizowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości, które na potrzeby projekty e-CODEX PLUS25, wskazało właśnie jeden taki pion sądownictwa w Polsce (obejmujący wybrany sąd rejonowy oraz sąd okręgowy). W ramach projektu przyjęto, że na po-trzeby informatyzacji postępowań transgranicznych zostanie wytworzone dedykowane rozwią-zanie teleinformatyczne, które umożliwi komunikację drogą elektroniczną. System ten zostanie zintegrowany z portalem e-sprawiedliwość i w efekcie zapewni kompleksowe usługi elektro-niczne związane z prowadzeniem obu postępowań. Należy przy tym zaznaczyć, że dedykowany system teleinformatyczny, służący do obsługi postępowań transgranicznych, nie jest równo-ważny systemowi teleinformatycznemu służącemu do obsługi postępowań sądowych, o którym mowa w art. 20 ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. Zgodnie z jego treścią, w okresie 3 lat od wejścia w życie niniejszej ustawy dokonanie wyboru wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowania sądowe oraz dalsze wnoszenie tych pism za pośrednictwem tego systemu jest dopuszczalne, jeżeli ze względów technicznych, leżą-cych po stronie sądu, jest to możliwe. Tym samym uruchomienie w wybranym sądzie systemu teleinformatycznego służącego do obsługi postępowań transgranicznych nie stanowi realizacji warunku wskazanego w omawianym artykule. W konsekwencji sąd ten nie będzie zobligowany do dopuszczenia prowadzenia postępowania cywilnego drogą elektroniczną.
De lege ferenda, warto również rozważyć możliwość oraz zasadność automatyzacji w za-kresie czynności orzekania podejmowanych w europejskim postępowaniu nakazowym. Warto mieć bowiem na uwadze, szczególnie wobec dynamicznie rozwijającej się z dnia na dzień technologii, że możliwość pełnej automatyzacji procesu orzekania w europejskim postępowa-niu nakazowym, zarówno w zakresie kontroli formalnej, jak i merytorycznej pozwu o wydanie europejskiego nakazu zapłaty, nawet na gruncie aktualnego stanu prawnego, nie jest katego-rycznie wykluczona26.
25 Projekt stanowi kontynuację projektu e-CODEX. Szerzej na ten temat: Sz. Mamrot, Elektronizacja postępowań sądowych.
Doświadczenia z realziacji projektów e-CODEX oraz e-Sens, [w:] B. Śliwczyński, L. Łuczak-Noworolnik (red.) e-Wymiar spra-wiedliwości w aspekcie europejskim, Poznań 2016, s. 163-174.
26 Więcej zob. A. Kościółek, A. Banaszewska, Automatyzacja czynności orzekania w europejskim postępowaniu nakazowym [w:]
B. Śliwczyński, L. Łuczak-Noworolnik (red.) e-Wymiar sprawiedliwości w aspekcie europejskim, Poznań 2016, s. 37–52.
4. Podsumowanie
Przeprowadzone w ostatnich latach nowelizacje polskiego cywilnego prawa procesowe-go, sukcesywnie realizujące kolejne etapy informatyzacji postępowania cywilneprocesowe-go, stopniowo zwiększały możliwość wykorzystania nowoczesnych rozwiązań technologicznych w obszarze europejskich postępowań transgranicznych. Aktualnie obowiązujące przepisy dopuszczające możliwość wykorzystania komunikacji elektronicznej przed polskimi sądami rozpoznającymi sprawy w europejskich postępowaniach transgranicznych, szczególnie po zmianach wpro-wadzonych na mocy nowelizacji z 10 lipca 2015 r., wydają się kompleksowo – przynajmniej w warstwie legislacyjnej – realizować postulaty wskazujące na potrzebę informatyzacji tych postępowań. Na ostateczną ocenę należy jednak poczekać do czasu praktycznego zastosowania wprowadzonych zmian. Nie można bowiem zapominać, że o ich sukcesie nie decydują nawet najlepsze założenia, lecz ich prawidłowa realizacja w praktyce, a ta nierozerwalnie powiązana jest z funkcjonowaniem właściwych rozwiązań informatycznych.
Niezależnie od pozytywnej oceny aktualnie przyjętych rozwiązań legislacyjnych wydaje się, że w kwestii informatyzacji postępowań transgranicznych można pójść o krok dalej i przebu-dować koncepcję obsługi tych postępowań. W miejsce struktury rozproszonej można bowiem stworzyć model wzorowany na rozwiązaniach przyjętych w odniesieniu do elektronicznego postępowania upominawczego, opierający się na funkcjonowaniu jednego tylko wybranego sądu. Rozwiązanie takie zapewni efektywne zagospodarowanie środków publicznych, usprawni procedurę, jak również umożliwi specjalizację kadry.
Computerization of the European cross-border proceedings with respect to the Polish legal regulations
This article is devoted to the analysis of the issue of computerization of the European cross-border proceedings, i.e. the European order for payment procedure and the European small claims procedure. Legislative solutions provided for in the provisions of the Regulation (EC) No 861/2007 setting up a European Small Claims Procedure as well as in the Regulation (EC) No 1896/2006 — creating a European order for payment procedure allow for the use of modern technology in both procedures. Both regulations in particular include specific provisions related to the use of electronic communication (electronic submission of pleadings, electronic deliveries, use of technical equipment enabling court sessions and evidence to be held at a distance), though they leave the decision on their application to individual European Union Member States. As far as the Polish legal regulations are concerned, especially in the form given by the provisions of the Act of 10 July 2015 amending the Civil Code, the Code of Civil Procedure and some other legal acts, they include provisions referring to the use of modern technology in the civil proceedings. These provisions, discussed in this article, allow for computerization also in the field of the European cross-border procedures.
BIBLIOGRAFIA
Pozycje książkowe
1. Gołaczyński J., Informatyzacja postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty i w sprawie drobnych roszczeń w prawie polskim. Wnioski de lege ferenda, [w:] Gołaczyński J. (red.), Informatyzacja postępowania sądowego i administracji publicznej, Warszawa 2010.
2. Goździaszek Ł. Elektroniczne postępowanie upominawcze w świetle europejskiego postę-powania nakazowego [w:] Gołaczyński J. (red.), Elektroniczne postępowanie upominawcze.
Komentarz, Warszawa 2010.
3. Goździaszek Ł., Europejskie postępowanie nakazowe. Informatyzacja na wzór EPU?, Na wo-kandzie 2011/2.
4. Karaś G., Wpływ protokołu elektronicznego na jawność i dostępność informacji sądo-wej [w:] Gołaczyński J. (red.), Jawność i jej ograniczenia. Tom VIII. Postępowania sądowe, Warszawa 2015.
5. Kościółek A., Banaszewska A., Automatyzacja czynności orzekania w europejskim postępo-waniu nakazowym [w:] Śliwczyński B., Łuczak-Noworolnik L. (red.), e-Wymiar sprawiedli-wości w aspekcie europejskim, Poznań 2016.
6. Kościółek A., Skuteczność pism procesowych wnoszonych drogą elektroniczną w sądowym postępowaniu cywilnym [w:] Gil D. (red.), Skutki czynności procesowych w świetle standar-dów europejskich, Lublin 2014.
7. Kościółek A., Zasada jawności postępowania w świetle ustawy nowelizującej Kodeks postę-powania cywilnego z 10 lipca 2015 r., Prawo Mediów Elektronicznych 2016, nr 1.
8. Łuczak-Noworolnik L., Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń jako przy-kład dążenia do elektronizacji procedur transgranicznych, E-mentor 2014, nr 5.
9. Sujecki B., Pierwsze kroki w kierunku europejskiego nakazu zapłaty, Prawo Mediów Elektro-nicznych, dodatek do Monitora Prawniczego 2007/22.
10. Wiśniewski T., Przebieg procesu cywilnego, Warszawa 2013.
11. Zalesińska A., Wpływ informatyzacji na założenia konstrukcyjne procesu cywilnego, Warszawa 2015,
Akty prawne
1. Rozporządzenie nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty (Dz. Urz. UE L 399 z 2006, s. 1).
2. Rozporządzenie (WE) nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń (Dz. Urz. UE L 199 z 2007, s. 1).
3 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2421 z dnia 16 grudnia 2015 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 861/2007 ustanawiające europejskie po-stępowanie w sprawie drobnych roszczeń oraz rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 usta-nawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, (Dz. Urz. UE L 341 z 2015, s. 1).
4. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. nr 43, poz.
296, z późn. zm.).
5. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571).
6. Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks po-stępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r. poz. 1311).
Strony internetowe
1 http://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2013/PL/1-2013-795-PL-F1-1.Pdf (dostęp: 29.01.2017 r.).
2. http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A52015DC0495 (dostęp: 29.01.2017 r.).
Piotr Konat
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu