Emission of suspended particulates

Pył zawieszony składa się z wielu pierwiastków i związków chemicznych, a jego skład jest ściśle

zwią-zany z pochodzeniem, miejscem występowania, porą roku i pogodą. W Polsce pył zawieszony składa się przede wszystkim z węgla w postaci związków organicznych, węgla elementarnego, siarczanów, azotanów, chlorków, związków amonowych, związków krzemu, aluminium i żelaza oraz śladowych ilości metali ciężkich (np. Cd, Pb, Hg, Zn, Cu, Ni, As).

Ze względu na wielkość cząstek wyróżnia się:

• TSP – Total Suspended Particulates – całkowity pył zawieszony w powietrzu,

• pył PM10 – Particulate matter PM10 – frakcja pyłu zawieszonego o średnicy cząstek 10 μm i mniejszej, • pył PM2,5 – Particulate matter PM2,5 – frakcja pyłu zawieszonego o średnicy cząstek poniżej 2,5 μm.

Emisja całkowitego pyłu zawieszonego (TSP) w Polsce w 2018 r. utrzymała się na poziomie emisji z roku 2017 (378 tys. ton). Największy przyrost emisji pyłów w stosunku do roku poprzedniego

odno-towano dla sektora procesów przemysłowych (o ok. 5%), gdzie zwiększyło się zużycie paliw; największy spadek – dla sektorów związanych z energetycznym spalaniem paliw (zmniejszenie emisji o ok. 14%). Całkowity pył zawieszony w 2018 r. pochodził głównie z procesów stacjonarnego spalania, w tym z pro-cesów spalania w tzw. małych źródłach (ok. 38% całkowitej emisji), przede wszystkim w gospodarstwach domowych. Emisje z procesów przemysłowych (produkty mineralne oraz stosowanie rozpuszczalników i innych produktów) stanowiły ok. 23% emisji krajowej TSP, podczas gdy z rolnictwa – ok. 14%. Emisje pyłu zawieszonego z transportu drogowego i innego niż drogowy (m.in. kolejowego) stanowiły ok. 6% emisji krajowej TSP.

Oddziaływanie cząstek drobnych (pył PM10) i bardzo drobnych (pył PM2,5) całkowitego pyłu zawieszone-go na zdrowie człowieka zależy od wielkości tych cząstek oraz ich składu chemicznezawieszone-go. Pył PM2,5 posiada zdolność przenikania do najgłębszych partii płuc, gdzie jest akumulowany lub rozpuszczany w płynach biologicznych i następnie wraz z krwioobiegiem transportowany do całego ciała. W wyniku tego może być powodem nasilenia astmy, ostrych reakcji układu oddechowego, osłabienia czynności płuc, itp. Pomimo obserwowanego zmniejszania emisji prekursorów pyłów (zwłaszcza dwutlenku siarki) oraz dzia-łań podejmowanych na rzecz redukcji stężeń pyłu zawieszonego w powietrzu, wysokie stężenia drobnych frakcji pyłu zawieszonego (PM10 i PM2,5) pozostają jednym z najistotniejszych problemów dotyczących jakości powietrza w Polsce.

W okresie jesienno-zimowym obserwujemy powtarzające się zjawisko występowania wysokich stężeń pyłu zawieszonego w powietrzu, zwane potocznie smogiem. Smog aerozolowy (tzw. smog zimowy) po-wstaje na skutek pierwotnej emisji pyłu i zanieczyszczeń gazowych do powietrza oraz powstawania pyłu wtórnego w wyniku reakcji chemicznych zachodzących w atmosferze. Występowaniu zjawiska towarzy-szą niekorzystne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń powietrza (słaby wiatr lub cisza wiatrowa, silna inwersja termiczna, zamglenie, średnia dobowa temperatura powietrza poniżej 5oC), utrzymujące się na większym obszarze.

Ze względu na negatywny wpływ pyłu PM2,5 na zdrowie ludzi wprowadzone zostały dodatkowe normy jakości powietrza dla obszarów tła miejskiego w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców i aglomeracjach (dyrektywa PE i Rady 2008/50/WE z dnia 21 V 2008 roku w sprawie jakości powietrza i czystszego powie-trza dla Europy). Dla obszarów tych określono: wartość dopuszczalną pyłu PM2,5 w powietrzu, którą

nazwano pułapem stężenia ekspozycji obliczanym na podstawie wskaźnika średniego narażenia dla

miasta o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracji. Ponadto każdy kraj członkowski UE w oparciu o krajowy wskaźnik średniego narażenia oraz o kryteria określone w ww. dyrektywie określił

krajowy cel redukcji narażenia na pył PM2,5.

Pułap stężenia ekspozycji to stężenie substancji w powietrzu wyznaczone na podstawie wartości

krajowego wskaźnika średniego narażenia, w celu ograniczenia szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi, które ma być osiągnięte w określonym terminie. Pułap stężenia ekspozycji jest stan-dardem jakości powietrza.

Krajowy cel redukcji narażenia to procentowe zmniejszenie krajowego wskaźnika średniego

naraże-nia dla roku odniesienaraże-nia, w celu ograniczenaraże-nia szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi, które ma być osiągnięte w określonym terminie.

Krajowy wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 obliczony na podstawie wyników pomiarów

stę-żeń pyłu zawieszonego PM2,5 z ostatnich trzech lat, wyniósł w Polsce w 2019 r. 21 μg/m3. Jest to wartość

niższa od wartości utrzymującej się od trzech lat na poziomie 22 μg/m3. Mimo odnotowanego spadku, wskaźnik nadal przekracza (o 5%) pułap stężenia ekspozycji (20 μg/m3) – standardu, który Polska powinna dotrzymywać od roku 2015. Wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 w 2019 r. przekroczył również o 3 μg/m3 krajowy cel redukcji narażenia na pył PM2,5 (18 μg/m3), ustalony do osiągnięcia do roku 2020. POLLUTION AND PROTECTION OF AIR

0 5 10 15 20 25 30 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Krajowy wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5

National Average Exposure Indicator for PM2.5

3

µg/m

Krajowy cel redukcji narażenia

National exposure reduction target ^{Pułap stężenia ekspozycji}Exposure concentration obligation Wykres 11.

Chart 11. Krajowy wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 w latach 2010-2019

Tabela 3.

Table 3.

Narażenie ludności miejskiej na powietrze zanieczyszczone pyłem PM10 i PM2,5 w krajach Unii Europejskiej

Urban population exposure to air pollution by particulate matter PM10, PM2,5 in European Union countries

Kraje

Countries

PM10 PM2,5

2010 2015 2017 2018 2010 2015 2017 2018

mikrogramy na m3 micrograms per m³

UE-28 / EU-28 26,3 23,2 21,7 21,6 18,1 15,6 14,1 13,8 Austria / Austria 26,9 20,4 19,1 21,8 19,9 12,7 14,1 15,5 Belgia / Belgium 27,0 21,4 20,4 21,5 17,7 14,8 12,8 12,8 Bułgaria / Bulgaria 48,4 36,2 36,8 33,8 31,1 13,5 23,8 20,1 Chorwacja / Croatia . 33,1 35,1 33,8 . 13,5 19,0 20,3 Cypr / Cyprus 48,0 34,9 29,2 29,9 22,2 22,0 14,7 13,2 Czechy / Czechia 29,9 24,3 23,9 25,8 22,8 25,0 18,4 19,5 Dania / Denmark 12,1 18,3 15,5 18,3 11,0 17,4 9,2 12,0 Estonia / Estonia 15,0 13,4 10,7 13,3 7,6 13,4 5,3 6,2 Finlandia / Finland 13,4 11,3 10,0 11,5 8,4 19,0 4,9 6,4 Francja / France 25,0 20,5 19,1 18,3 18,3 13,0 12,0 11,7 Grecja / Greece 33,4 26,5 25,3 27,1 . 7,9 13,5 13,4 Hiszpania / Spain 23,9 23,5 22,0 19,8 12,4 16,4 12,1 11,7 Holandia / Netherlands 24,7 19,7 19,2 20,2 17,1 . 11,3 11,8 Irlandia / Ireland 15,6 13,2 11,5 13,3 10,9 6,7 7,7 7,9 Litwa / Lithuania 26,9 21,7 22,8 20,0 . 15,9 8,6 8,6 Luksemburg / Luxembourg 17,0 21,4 22,5 21,1 16,0 10,9 13,2 11,1 Łotwa / Latvia 24,4 19,9 17,2 23,3 . 17,2 13,6 16,1 Malta / Malta . . . . . . . . Niemcy / Germany 22,9 18,9 17,6 18,8 17,4 11,3 12,8 13,1 Polska / Poland 39,7 33,0 32,5 33,2 30,5 14,3 24,1 24,3 Portugalia / Portugal 25,4 19,8 18,2 18,5 8,8 23,8 12,0 10,8 Rumunia / Romania 34,9 27,7 26,6 26,4 19,1 10,2 20,4 20,0 Słowacja / Slovakia 29,6 23,9 24,2 24,8 22,8 21,6 17,5 16,9 Słowenia / Slovenia 28,2 27,7 24,8 24,1 21,8 17,1 19,7 18,3 Szwecja / Sweden 14,0 13,0 11,8 13,1 7,4 6,0 5,4 6,2 Węgry / Hungary 31,3 26,9 26,5 27,6 22,3 11,7 20,9 17,7

Wielka Brytania / United Kingdom 17,8 17,2 15,6 15,5 13,6 5,8 9,9 10,1

Włochy / Italy 30,5 32,7 28,9 26,1 23,4 21,9 19,2 16,0

Źródło: baza danych Eurostatu. Source: Eurostat Database.

Najwyższe wartości wskaźnika średniego narażenia na pył PM2,5 w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców odnotowano w 2019 r., podobnie jak w roku ubiegłym, w: Aglomeracjach Gór-nośląskiej i Krakowskiej (29 μg/m3), Aglomeracji Rybnicko-Jastrzębskiej (28 μg/m3) oraz w Bielsku-Białej (27 μg/m3). Najniższe wartości wskaźnika średniego narażenia na pył PM2,5 – podobnie jak w 2018 r. stwierdzono w 2019 r. w Aglomeracji Trójmiejskiej (14 μg/m3) i Koszalinie (15 μg/m3) a także w Aglomera-cjach Bydgoskiej i Szczecińskiej (16 μg/m3).

W 14 polskich miastach i aglomeracjach odnotowano w 2019 r. przekroczenie wskaźnika średniego nara-żenia w odniesieniu do określonego pułapu stęnara-żenia ekspozycji, tj. wartości te były wyższe niż 20 μg/m3. Wskaźniki z reguły wyższe były w miastach i aglomeracjach południowej Polski.

Polska znajduje się w czołówce państw Unii Europejskiej pod względem narażenia ludności miejskiej na powietrze zanieczyszczone pyłem PM2,5 i PM10. Najwyższe wartości dla pyłu PM2,5 odnotowano w 2018 r. w Europie Środkowej i Południowej, tj. w Polsce, Bułgarii, Chorwacji i Rumunii, nieco niższe w Czechach, na Słowenii i na Węgrzech; dla pyłu PM10 w Bułgarii, Chorwacji i w Polsce.

Tabela 4.

Table 4. Emisja zanieczyszczeń ze środków transportu drogowego

Pollutants emission from road transport facilities