Etyka osobista

Ludzie wyznający wartości uniwersalne są we wszystkich, różniących się ideowo i programowo, partiach politycznych, wśród ludzi wierzących i  niewierzących. Wartości uniwersalne to inaczej zasady ogólnoludzkiej etyki uniwersalnej, określane przede wszystkim w aktach prawa między-narodowego i  normach prawa naturalnego wywiedzionych z  wierzeń religijnych oraz kultury i tradycji dawnej i współczesnej cywilizacji.

Istnieje zatem wspólna podstawa ideowa dla budowy i przestrzegania prawa moralnego, usankcjonowanego w prawie pozytywnym tylko w nie-znacznym zakresie.

Przestrzeganie prawa moralnego to w większym stopniu sprawa oby-czajów i kultury danego społeczeństwa niż norm prawnych opatrzonych sankcją za ich nieprzestrzeganie.

Kultura oznacza całokształt materialnego i duchowego dorobku ludz-kości gromadzonego, utrwalonego i  wzbogaconego w  ciągu dziejów, przekazywanego z  pokolenia na pokolenie. W  skład tak pojętej kultury wchodzą nie tylko wytwory materialne i  instytucje społeczne, ale także zasady współżycia społecznego, sposoby postępowania, wzory, kryteria ocen estetycznych i moralnych przyjęte w danej zbiorowości i wyznacza-jące obowiązui wyznacza-jące zachowania [53].

Istotnym elementem kultury jest przekaz słowny. Wybitny aktor sceny polskiej Gustaw Holoubek twierdził, że „w dzisiejszym świecie upadły lub upadają ostatnie tabu, gdzie komunikacja międzyludzka, słowo, ba, kult słowa, uchodzą za zupełny anachronizm, gdzie trzeba krzyczeć, wrzesz-czeć, obnażać się (dosłownie i  w  przenośni), żeby zwrócić na siebie uwagę”. W tych warunkach rola teatru jako formy wyższej kultury wydaje

Część II Etyka administracji

się być w odwrocie, wobec naporu różnych form zunifikowanej kultury masowej zwanej popkulturą.

Kategoryzacja pozytywnych społecznie wartości, dająca podstawę oceny walorów moralnych i  obywatelskich osób predestynowanych do stanowisk i  funkcji przedstawicielskich w  organach władzy, jest sprawą niełatwą, ponieważ obejmuje bardzo liczne i zróżnicowane cechy osobowe.

Do tych pożądanych cech osobowych można zaliczyć np.: uczciwość, godność, odpowiedzialność, tolerancję światopoglądową, szacunek dla innych, bezinteresowność wyrażającą się w  umiejętności działania dla dobra wspólnego, a nie dla własnych korzyści materialnych.

Wartość oznacza wszystko, co jest cenne, czyli godne ludzkich zabie-gów, nadaje kierunek i sens działaniu i wyborom człowieka. Tak więc war-tości są filarami, na których opiera się życie społeczne.

Nieznajomość lub nierespektowanie wartości naraża człowieka na podejmowanie złych decyzji i  złych wyborów. Przynosi więc szkodę w wymiarze indywidualnym i społecznym [54].

Uniwersalna zasada moralna, znana wszystkim religijnym kulturom normatywnym, tj.: judaizmowi, chrześcijaństwu, islamowi, hinduizmowi, buddyzmowi, konfucjanizmowi, brzmi: traktuj innych ludzi w taki sposób, jakiego traktowania oczekujesz od innych wobec samego siebie.

Etyka osobista, której podstawą jest uniwersalny ogólnoludzki system wartości, jest podstawą kształtowania i respektowania etyki zawodowej.

Źródłem etyki osobistej jest wychowanie w rodzinie, w szkole, wycho-wanie religijne, poglądy środowiska, z którym się identyfikujemy.

Zanik wrażliwości moralnej oznacza upadek zarówno zawodowej jak i osobistej odpowiedzialności za podejmowane działania.

Pozostawanie etycznym to coś więcej niż tylko uczenie się i stosowa-nie norm. Wymaga nadto uprawiania krytycznej osobistej refleksji nad pełnionymi rolami społecznymi, zawodowymi i  poczuciem odpowie-dzialności za swoje działania.

Refleksja ta uwzględniać powinna sens cnoty moralnej wyrażającej się w kształtowaniu osobistego charakteru moralnego naszej osobowości.

Nauczanie o wartościach immanentnie wiąże się z rozumieniem istoty wrażliwości moralno-etycznej człowieka określanej sumieniem.

Odwołując się do uczuć wyższych, można następująco zdefiniować pojęcie sumienia, które posiada każdy człowiek.

Zbigniew Szonert Administracja. Jej etyka i pragmatyka służbowa

Dla jednych sumienie jest darem Bożym, dla innych darem natury. Nie ma przy tym liczących się poglądów, które kwestionowałyby ten właśnie naturalny człowiekowi stan wrażliwości moralno-etycznej.

Sumienie ludzkie może być odpowiednio kształtowane i uwrażliwione na wartości pozytywne, może też być celowo deprawowane lub świado-mie ukierunkowane na zachowania i postawy określane moralnym złem.

Wedle „Wikipedii” „sumienie to rzecz niematerialna. W niektórych reli-giach i nurtach etycznych oznacza wewnętrzne odczucie pozwalające róż-nicować dobro i zło, a także oceniać postępowanie własne i innych ludzi”.

Czynnikiem decydującym o  przestrzeganiu obowiązujących norm moralnych jest poczucie winy, które występuje, gdy uświadamiamy sobie rozbieżności między własnym postępowaniem a uznanymi normami.

Jak zauważa francuski poeta i dramaturg Juan Cocteau, „sumienie nie powstrzymuje od grzechów, ale przeszkadza cieszyć się nimi”. Można też inaczej określić tę sytuację słowami Ericha Fromma: „sumienie sprawuje władzę z równą surowością jak autorytety zewnętrzne”.

Uwagi te odnoszą się do sytuacji, gdy człowiek naruszający normy moralne cierpi z tego tytułu. Bywa to często psychologicznym udręcze-niem, np. w przypadku: donosu na szkodę niesłusznie pokrzywdzonego, dokonania aborcji, malwersacji, zdrady itp.

Bywa też często, że sumienie jest nadwrażliwe lub nazbyt rygory-styczne. Wówczas mówimy, że potrzeba zdrowego rozsądku, ale rozsądek ten musi być podporządkowany sumieniu i nie może przekraczać powszech-nie obowiązujących norm.

Człowiek naruszający obowiązujący kanon norm moralnych nie może czuć się bezpiecznie, ani też być szczęśliwym, nie tylko z uwagi na ewen-tualną odpowiedzialność służbową czy karnoprawną, ale także dlatego, że będąc człowiekiem sumienia, musi żyć z dręczącym poczuciem winy.

Poczucie szczęścia nie jest dziełem przypadku ani darem bogów.

Szczęście, jak mówi Fromm, to coś, co każdy z nas musi wypracować sam dla siebie. Podstawą i  warunkiem takiego pożądanego stanu psychiki człowieka jest właśnie spokojne sumienie, tj. brak poczucia winy.

Część II Etyka administracji