Etyka to nauka o moralności, podczas gdy moralność to nauka o zasa-dach obowiązujących w danej zbiorowości i w określonym czasie, o nor-mach postępowania akceptowanych i uznawanych za słuszne przez większość społeczeństwa. Jest płaszczyzną wymiany poglądów ludzi o różnych światopoglądach, wyznających różne religie bądź będących ateistami. Umożliwia stawianie pytań odnoszących się do aktualnych dylematów współczesnej rzeczywistości.
Często pojęcie moralności utożsamiane jest z aksjologią, ponieważ aksjologia to szeroko pojęta wiedza o wartościach.
Moralność to zespół norm obyczajowych i zachowań przenikających codzienną rzeczywistość, zaś etyka to nauka mająca za swój przedmiot właśnie moralność. Zdaniem S. Dziamskiego moralność jest dziedziną czynów i decyzji, zaś etyka jest teoretyczną refleksją nad nimi, do niej należą wszelkie sądy, poglądy i przekonania formułowane na tematy moralne [30].
Tak więc etyka to nauka o normach postępowania i zasadach obowią-zujących w określonym czasie.
Celem etyki jest dochodzenie do źródeł moralności, analizowanie efek-tów przestrzegania zasad i norm moralnych i skutków ich lekceważenia, określanie podstaw filozoficznych dla przestrzegania nakazów moralnych.
Można więc powiedzieć, że etyka jest nauką filozoficzną o moralności, zajmującą się wyjaśnianiem i ustalaniem takich pojęć, jak dobro i zło, sumienie, powinności, odpowiedzialność oraz wytyczaniem zasad i norm moralnego postępowania.
Spór o istotę wartości jest wielkim nierozstrzygniętym sporem filo-zoficznym.
Wyróżnić można poglądy, że wartości są realnym bytem, to znaczy, że istnieją obiektywnie. Inne poglądy stoją na stanowisku, że wartości nie istnieją obiektywnie, lecz powstają w procesie myślenia, są jedną z treści przeżycia psychicznego.
Stanowisko kompromisowe w taj sprawie oznacza, że wartości nie są wyłącznie obiektywną własnością realnych podmiotów, nie są też wyłącznie treścią przeżycia psychicznego. Wartość więc nie istnieje poza człowiekiem
Zbigniew Szonert Administracja. Jej etyka i pragmatyka służbowa
i niezależnie od niego. Nie istnieje też tylko w nim samym, niezależnie od przedmiotów istniejących w świecie zewnętrznym [31].
Określenia etyka i moralność używane są często przemiennie, choć ich zakres znaczeniowy jest różny.
Termin etyka jest pochodzenia greckiego, gdzie ethicos oznacza zwy-czajny, a ethos – zwyczaj, obyczaj.
Etyka dzieli się na :
– aksjologię (z greckiego aksjos – wartościowy i logos – nauka), czyli teorię, która bada naturę różnego rodzaju wartości, ich pochodzenie, sposób ich powstawania i utrwalania w świadomości społecznej, hierarchię itp.;
– deontologię, czyli naukę o powinnościach, zwłaszcza o powinnoś-ciach osób wykonujących zawody zaufania publicznego, dlatego ter-minem tym określa się często zawodowe kodeksy etyczne.
Etyka nawiązuje do starożytnej filozofii greckiej, która skupia uwagę na czterech głównych obszarach zainteresowań, tj. rzeczywistości, prawdzie, dobru i pięknu [32].
Rzeczywistość moralna w odróżnieniu od fikcji tworzy problematykę bytu, czy też inaczej ontologii.
Prawda, w przeciwieństwie do fałszu, kreuje problematykę poznania, zwaną gnoseologią.
Dobro kontrastowane ze złem, mając w etyce zasadnicze znaczenie, zakreśla granice wartości, inaczej aksjologii.
Wreszcie piękno jako przeciwieństwo brzydoty.
Zasady filozoficzne etyki można wyróżnić w trzech historycznych okresach: przednowoczesnym albo klasycznym, nowoczesnym czyli moder-nistycznym, ponowoczesnym albo postmodernistycznym.
W pierwszym okresie, począwszy od starożytności (od 4 wieku p.n.e.
do V wieku, tj. do 476 r., daty upadku cesarstwa zachodnio-rzymskiego) do czasów nowożytnych, podstawy systemów normatywnych, obyczajo-wych, moralnych, prawnych opierały się na idei prawa naturalnego.
W drugim okresie, zwanym także nowożytnym, oświeceniowym, (tj. od końca średniowiecza w XV w.) pozytywistycznym, scjentystycznym, analitycznym, wysnuwano treści normatywne z rozważań lub badań empirycznych nad przyrodą.
Część II Etyka administracji
Wreszcie w okresie trzecim, postmodernistycznym, tj. obecnym, treści norm etycznych opierane są na założeniach wielu różnych religii, obycza-jów, moralności i doktryn prawnych.
Zwolennicy postmodernizmu, a więc liberalizmu moralnego, zakładają fikcyjną możliwość respektowania moralności bez kodeksu moralnego.
Możliwość taka miałaby wynikać z wrażliwości moralnej ludzi na doniosłe społecznie wartości.
„Tradycyjna filozofia moralna, poszukując uniwersalnych norm moral-nych, skłaniała się do poglądu, że poszukiwanie specyficznych etyk zawo-dowych, łącznie z etyką prawniczą czy urzędniczą jest niecelowe.
W związku z tym uważa się, że etyki zawodowe, poszukując uzasad-nień do odstępstw od uniwersalnych norm moralnych, dopuszczają akceptację zawodowego zła moralnego”, stwierdza prof. E. Tokarczyk.
Pogląd ten wydaje się godny uwagi, zważywszy, jak bardzo w rozważa-niach nad etyką brak jest wyraźnego określenia i rozgraniczenia takich pojęć, jak: zasada, norma, przepis, wartość moralna.
Przyjąć można, że norma etyczna jest najmniejszą jednostką regulacji etyki, zespół powiązanych merytorycznie ze sobą norm może składać się na zasadę, a normy i zasady etyczne mają na celu ochronę wartości moralnej.
Etyka zmierza do wartościowania norm zachowań człowieka z punktu widzenia kryterium moralnego, jakim jest dobro i zło. Etyka bada społeczne i psychologiczne źródła powstawania poglądów moralnych (wartościują-cych w kategoriach dobra i zła), ich funkcję społeczną i historyczny rozwój.
Przykładowo można wymienić następujące dylematy moralne współ-czesnej rzeczywistości: jest to problem aborcji, ochrony życia, mniejszo-ści seksualnych, granic wolnomniejszo-ści publicznych wypowiedzi i odpowie-dzialności za słowo, praw mniejszości narodowych i etnicznych, ale także wierności i lojalności, altruizmu i patriotyzmu.
Wskazując na te dylematy moralne współczesnej rzeczywistości, należy zauważyć, za J. A. Majcherkiem, „że pryncypializm moralny, oparty na fundamentalizmie ideologicznym czy światopoglądowym jest niebezpiecz- ny bez względu na rodzaj wyznawanej ideologii czy światopoglądu” [33].
Czym zatem jest moralność? Są to normy obyczajowe i zasady przenika-jące codzienną rzeczywistość, uznawane za słuszne i akceptowane przez większość społeczeństwa w określonym czasie i miejscu. Trudno bowiem odmówić dominującej większości prawa do określania norm godziwego życia, podobnie jak do stanowienia norm obowiązującego prawa, zauważa E. Tokarczyk.