• Nie Znaleziono Wyników

Funkcje realizowane przez administrację

W dokumencie Uwagi wprowadzające (Stron 32-38)

Każde państwo zmierza do realizacji określonych celów, realizuje okre-ślone zadania i spełnia okreokre-ślone funkcje.

Cele stawiane państwu bywają różne w zależności od tego, kto, kiedy i  w  jakich okolicznościach je formułuje. Należy odróżniać cele globalne (osiągnięcie wolności, dobrobytu, społecznej gospodarki rynkowej itp.) od celów cząstkowych czy etapowych (prywatyzacja własności państwowej, upowszechnienie oświaty, społecznej służby zdrowia, ubezpieczeń spo-łecznych).

Dążąc do realizacji wytyczonego celu, państwo realizuje określone zadania.

Wytyczanie przed państwem celów i  stawianie żądań służących ich realizacji jest domeną polityki, natomiast określanie i badanie funkcji pań-stwa należy do nauki zw. prawoznawstwo.

Funkcja państwa to całokształt jego działalności w  określonej sferze życia społecznego, mającego zasadnicze znaczenie dla społeczeństwa.

W zależności od tego, ile się takich sfer wyodrębnia, mówi się o takiej lub innej liczbie funkcji państwa.

Współcześnie jako minimum funkcji demokratycznego państw wyod-rębnia się funkcje:

– wewnętrzną, – zewnętrzną,

– gospodarczo-organizacyjną, – kulturalno-wychowawczą – socjalną.

Treść społeczna każdej z tych funkcji zależna jest od tego, jakie war-stwy społeczne w państwie dominują, jakie narodowe interesy i dążenia państwo urzeczywistnia, jaka jest sytuacja danego państwa i społeczności międzynarodowej.

Każda z wymienionych funkcji jest realizowana: w drodze działalności prawotwórczej, administracyjnej, sądowej, kontrolnej; za pośrednictwem aktywności dyplomatycznej; środkami oddziaływania ekonomicznego,

Zbigniew Szonert Administracja. Jej etyka i pragmatyka służbowa

jak i środkami przymusu. Jednakże we wszystkich tych działaniach pań-stwa czynnik aksjologiczny ma bardzo ważne znaczenie.

Intensywność aktywności państwa w  poszczególnych sferach życia społecznego jest różna, zależna od okoliczności.

Pojęcie administracji często bywa definiowane jako realizowane przez państwo i przez organy samorządu terytorialnego i inne podmioty zada-nia, mające na celu zaspakajanie zbiorowych i  indywidualnych potrzeb obywateli. Należy także mieć na względzie, że: prawo administracyjne zawiera w swej istocie element władztwa. Oznacza to możliwość jedno-stronnego rozstrzygania przez organy administracji sytuacji indywidualnych w sposób trwały i obowiązujący wszystkie podmioty prawne w państwie.

Stąd też szczególna doniosłość aspektu etyczno-moralnego w  działaniu tych organów .

Model administracji ściśle związany jest z formą państwa i obsługuje realizowane przez państwo funkcje charakterystyczne dla danej formy państwa.

Funkcja wewnętrzna państwa obejmuje całokształt jego działalności zmierzającej do utrzymania i umocnienia istniejącego systemu społeczno--gospodarczego i do jego przekształcenia zgodnie z interesami społecznymi.

Chodzi tu o działalność w sferze ekonomicznej, prawnej, organizacyj-nej, ideologiczorganizacyj-nej, a w razie potrzeby – z pomocą siły fizycznej.

Funkcja wewnętrzna zapewnia porządek i bezpieczeństwo w kraju. Do jej realizacji służą w szczególności: organa administracji, policja, więzien-nictwo, sady, prokuratura, a w razie sytuacji kryzysowych także wojsko.

Funkcja zewnętrzna obejmuje działalność państwa zmierzającą do zapewnienia bezpieczeństwa przed zagrożeniem z zewnątrz. Składa się na nią także działalność obejmująca rozwiązywanie problemów wykraczają-cych poza granice państw. Do tej funkcji należy również działalność sprzyjająca wymianie gospodarczej, naukowej, kulturalnej, sportowej między państwami. Do funkcji zewnętrznej państwa należy także prze-ciwdziałanie ekspansji innych państw. Na pierwszy plan w  realizacji tej funkcji państwa wysuwają się: organy zajmujące się kontaktami gospo-darczymi, kulturalnymi, naukowymi, orany wywiadu i  kontrwywiadu, armia, a także środki masowego przekazu.

Między funkcjami wewnętrznymi i zewnętrznymi zachodzi ścisła więź, bowiem pozycja państwa w  stosunkach międzynarodowych zależy od jego siły mierzonej stabilnością ustroju, rozmiarami terytorium,

liczeb-Część I Administracja

nością ludności, bogactwami naturalnymi, poziomem wykształcenia obywateli oraz talentami przywódczymi kierujących państwem, od tego, jakie ma idee i zasady etyczno-moralne i jakich ma przyjaciół.

Funkcja gospodarczo-organizacyjna

Są dwie przeciwstawne szkoły myślenia na temat realizacji funkcji gospodarczo-organizacyjnej państwa. Jedni twierdzą, że państwa w  jej realizacji powinno być jak najmniej, drudzy twierdzą, że państwo ma w tej funkcji istotne i rozlegle obowiązki. Są też pośrednie poglądy. W rzeczywi-stości każde państwo ma istotny udział w kształtowaniu życia gospodar-czego i jest ważnym organizatorem życia społecznego.

Mowa tu o  takiej działalności, jak stwarzanie sprzyjającej sytuacji dla gospodarczego wykorzystywania bogactw naturalnych kraju, zapewnie-nie racjonalnego i ujednoliconego systemu miar i wag, wytyczania dróg i innych szlaków transportowych, zapewnienie systemu bezpieczeństwa pieniężnego, organizowanie systemu irygacyjnego, organizowanie przedsięwzięć gospodarczych wymagających koncentracji sił i środków, jak budowa autostrad, eksploatacja dna morskiego opanowywanie prze-strzeni kosmicznej itp.

W ramach tej funkcji mieści się zapewnienie podziału dóbr między członków społeczeństwa. W istocie rzeczy państwo jest nie tylko organi-zacją polityczną, ale także najważniejszą organiorgani-zacją gospodarczą społe-czeństwa.

Funkcja kulturalno-wychowawcza zmierza do wykreowania i  upo-wszechniania w  społeczeństwie idei politycznych, poglądów filozoficz-nych i moralfilozoficz-nych dotyczących życia społecznego i funkcjonowania pań-stwa. Równocześnie państwo zwalcza poglądy i idee, które, jak sądzi, mu zagrażają. Państwo różnymi sposobami prowadzi i  rozwija działalność oświatową, naukowo-badawczą, informacyjną i propagandową.

Funkcja socjalna ma na celu niwelacje różnic społecznych i majątko-wych. Państwo powinno być zainteresowane tym, żeby wszystkie natu-ralne talenty i zdolności mogły się rozwijać z pożytkiem dla społeczeństwa.

Dla państwa jest ważne, aby społeczeństwo było jak najzdrowsze i żeby następował odpowiedni pozom demograficznego rozwoju kraju. Mieć powinno na uwadze zapewnienie swoim obywatelom pracy i odpowied-niego za nią wynagrodzenia oraz bezpiecznych warunków jej wykonywa-nia. Obowiązkiem państwa jest zagwarantowanie warunków egzystencji osobom pozbawionym możliwości zarobkowania. Funkcja ta oznacza

Zbigniew Szonert Administracja. Jej etyka i pragmatyka służbowa

także działanie państwa na rzecz zapewnienia każdemu odpowiedniego mieszkania czy choćby minimalnego dostępu do kultury.

Przykładem właściwej realizacji tej funkcji są uchwalone przez parla-ment w 2016 r. programy „Rodzina Plus” oraz program „Mieszkanie Plus”, ustalające efektywną pomoc materialną rodzinom, zwłaszcza wielodziet-nym, i ludziom młodym pragnącym zamieszkać we własnym lokalu. Sza-cuje się, że z programu „Mieszkanie Plus” skorzystać będzie mogła, naby-wając mieszkania na własność, każda rodzina o przeciętnych dochodach.

Państwo realizuje funkcję socjalną we współdziałaniu z  rozmaitymi organizacjami społecznymi, charytatywnymi, fundacjami, związkami zawodowymi itp.; zmierza w  ten sposób do umocnienia solidarności w społeczeństwie.

W literaturze przedmiotu wyróżnia się także inny podział funkcji pań-stwa, rozumianych jako wykonywanie zadań administracji. Podział ten wyróżnia następujące funkcje, które na mocy ustaw wypełnia administra-cja publiczna:

– funkcje porządkowo-reglamentacyjne związane z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz wydawaniem aktów władczych, typu zezwoleń, koncesji itp.,

– funkcje świadczące w sferze usług publicznych,

– funkcje właścicielskie – zarządcze majątkiem gospodarczym będą-cym własnością państwa,

– funkcje zarządzania rozwojem, obejmujące budowę koncepcji roz-woju gospodarczego z  uwzględnieniem zadań interwencyjnych państwa [21].

Omówione powyżej funkcje państwa przekładają się w drodze ustawo-dawczej na zadania administracji rządowej i samorządowej. Administra-cja publiczna prowadzi działalność w  interesie publicznym, określaną również jako działalność w imię „dobra wspólnego” bądź też „dobra pub-licznego”, „interesu społecznego”. Świadomość rozległości zadań admini-stracji, wynikających z realizacji funkcji państwa, jest warunkiem zrozu-mienia istotności etyki administracji w jej przedmiotowym i podmiotowym ujęciu [22].

Podział organów państwa:

– organy jednoosobowe (np. prezydent, minister wojewoda, wójt) i kolegialne (sejm, senat, sąd, rada ministrów, sejmik województwa, zarząd powiatu);

Część I Administracja

– organy kompetencji ogólnej (sejm, rada ministrów, prezydent) oraz organy kompetencji branżowej (minister, komendant policji, dyrek-tor wydziału w urzędzie wojewódzkim),

– organy centralne (obejmujące swą właściwością cale terytorium) i organy terenowe (mające kompetencje na części terytorium).

Podział organów według kryterium powoływania: pochodzące z wyboru (sejm, senat, prezydent, wójt itp.), pochodzące z kooptacji (gdy skład kole-gialny organu jest uzupełniany w ten sposób, że sam organ powołuje do składu na wakujące miejsce inne osoby), w drodze nominacji, czyli wyzna-czenie na dane stanowisko przez organ wyższego stopnia (wojewoda, prokurator, minister, sędzia, dowódca okręgu wojskowego itp.). W drodze dziedziczenia bywa przekazywana władza królewska.

Doświadczenie historyczne pokazuje, że posiadanie władzy prowadzi w sposób nieunikniony do jej nadużywania. Z tych względów w państwie, zwłaszcza współcześnie, występuje daleko posunięta specjalizacja orga-nów państwowych w ramach zasady trójpodziału władz. Działalność jed-nych z nich polega głównie na tworzeniu prawa, injed-nych zaś na inicjowa-niu i  organizowainicjowa-niu aktywności państwa oraz na stosowainicjowa-niu norm prawnych indywidualnych.

Są organy, które zajmują się głównie sprawdzaniem, czy określone dzia-łania jest zgodne z właściwym wzorcem. Dokonują one aktów kontroli.

Są wreszcie organy, które specjalizują się w  stosowaniu przymusu państwowego.

Organy zajmujące się stanowieniem prawa nazywane są organami prawodawczymi lub ustawodawczymi (sejm, rząd, prezydent itp.).

Organy zwane zarządzająco-wykonawczymi zajmują się organizowa-niem działalności państwa, inicjowaorganizowa-niem określonych poczynań, praw-nym kształtowaniem sytuacji indywidualnych.

Organy sądowe stosują normy prawne w indywidualnych sytuacjach i  nie mają charakteru organizatorskiego. Sądy działają z  inicjatywny innych organów, obywateli, organizacji społecznych i zawodowych i osób prawnych.

Organy kontrolne ustalają i  oceniają określony stan rzeczy lub okre-ślone postępowanie pod kątem zgodności z obowiązującym prawem.

Działalność polegająca na stosowaniu fizycznego przymusu państwo-wego prowadzą: policja, więziennictwo, wojsko, wywiad, kontrwywiad, straż graniczna.

Część II

Etyka

administracji

1.

W dokumencie Uwagi wprowadzające (Stron 32-38)