„9{ajpierw ziem ię u /yrzeźbił, a potem niebiosa i m orza Słońce niezm ordowane i księżyc w p e łn i, a lUreszcie
g w ia zd o z b io r y wszebatęic, co uńeńczą nieba ś le p ie n ie , W ięc Tlejady, J fya dy i też po tężn eg o Oriona
19{iedzziH edzicę, co W o zu W ieUąego ma rów n ież n a zw a n ie, “
K rą ż y ciągle na miejscu i Oriona spoziera,
Z g w iezd n ycfi z a ś g ro m a d je d y n a nie n u rza się W toń Okeanu. "
z i m a ;
<
w śród wielu sw oich uroków , ma jeszcze i ten, że długie noce dają sporo czasu na poznanie nieba. .N a zim ow ym firm am encie króluje Orion, jed en / najjaśniejszych gw iazdozbiorów . Są w nim 2 gw iazdy pierwszej w ielkości, 4 - drugiej, 7 - trzeciej i 12 czw artej wielkości, jest też wiele słabszych, lecz niezw ykle ciekaw ych obiektów . Najjaśniejsze gwiazdy tw orzą w yraźny rysunek, budzący letnie w spom nienia - w idać tam snop żyta przew iązany wpół albo m otyla z rozpostartym i skrzydłam i. Nasza zubożała w yobraźnia tylko tyle nam podpow iada, zdajm y się więc na tradycję sięgającą starożytnych czasów i doszukajm y się wśród gwiazd postaci rosłego m ężczyzny.
W m itologii sum eryjskiej był to N inszubur, posłaniec bogini urodza ju Isztar i je d e n ze strażników najw yższego boga Anu. Inni widzieli tu G ilgam esza, legendarnego bohatera w alczącego / ludźmi - skorpionam i. W w ierzeniach babilończyków to m yśliw y N im rod, zle w cielenie boga M arduka. K apłani egipscy utożsam iali ten gw iazdozbiór z Morusem - sokologlow ym bogiem m yśliw ych. W późniejszych w ierzeniach Morus stal się bogiem św iatła, a w je g o oczach błyszczały Słońce i Księżyc. W alczył on z siłam i m roku i przerażającym i bestiami ukryw ającym i się wśród gw iazd: z Hydrą, Żmiją i S korpionem . W Egipcie gw iazdozbiór len nosił też inne nazw y: M um ia, Smali - osiris (O zyrys dający ję c z mień).
A rabow ie nazyw ali go A lbabadur (Si lny), A ldżabar (O lbrzym ) lub A lnasak (Szereg). W chrześcijańskim św ięcie sto sow ane były nazw y: Trzej K rólow ie, Trzy M aryje, L aska Jakuba, Berło Matki Bożej, a w tradycji ludow ej byli to Trzej Kosiarze lub też zw yczajnie G rabie albo Pług. W XIX wieku p rzechrzczono go naw et im ie niem N apoleon. Na szczęście pow rócono do greckiej nazw y O rion. Na szczęście, bo G recy stw orzyli o nim najpiękniejsze legendy.
Ten niezw ykłej urody m yśliw y z Beocji był synem boga m orza Posejdona i jednej z G orgon - Euriale. W innej wersji je g o m atką była G ea - Ziem ia. Podczas jednej ze sw ych licznych w ędrów ek trafił Orion na w yspę C hios, gdzie do sz a leństw a zakochał się w córce królew skiej M eropie. G dy poprosił o jej rękę, król zażądał, aby najpierw osw obodził wyspę od dzikich zw ierząt. O rion z zapałem przystąpił do dzieła i co w ieczór składał u stóp M eropy stosy zw ierzęcych skór. W krótce na w yspie nie było ju ż dzikich stw orzeń, król je d n a k nie dotrzym ał słow a. R ozsierdzony m yśliw y w ychylił dzban wina i zakradł się do kom naty królew ny z zam iarem spędzenia z nią nocy. Zem sta króla była okrutna. O rion został oślepiony i w ygnany na brzeg m orza. Dzięki pom ocy P osejdona dotarł na w schód, do m iejsca, gdzie co rano w ynurzał się z O keanu bóg Słońca, Helios. Tam ujrzała go bogini ju t rzenki Eos i p o kochała go całym sercem . Jej łzy spraw iły, że H elios przyw rócił O rionow i w zrok. Jednak bogow ie, z obaw y
H om er, IliatUi, tłum . I. W ieniawski aby i inne boginie nie potraciły głów z pow odu niezw ykłej urody i siły olbrzym a, wysiali za nim w po ścig ogrom nego, jad o w iteg o Skorpiona. Pogoń ta trwa do dzisiaj i nadal m ożem y oglądać ja k O rion chow a się pod horyzont, gdy tylko w zejdzie S korpion. W innym z m itów Orion zabłądził w lesie i trafił do Arkadii - w iecznie zielonej krainy bogini łowów. Byl upalny dzień i A rtem ida odpoczyw ała nad brzegiem ruczaju. Towarzyszące jej nim fy zdjęły z niej szaty i przygotow ały do kąpieli. W tym sam ym m om encie trzasnęła gałązka - to O rion, urzeczony w idokiem , przypatryw ał się intym nej scenie. S płoszone nim fy zasłoniły boginię, aby nie dosięgl jej w zrok zuchw ałego śm iertelnika. Rozgniew ana A item ida zam ieniła O riona w jelen ia. W krótce dopadły go psy i rozszarpał) na strzępy. Inna historyjka, ja k ą opow iadali sobie G recy, mówi o tym . jak zakochany O rion prześladow ał sw ą m iłością tow arzyszki Artem idy - Plejady, córki Allasa i Pleyone. N aslaw ał na ich cześć lak długo, aż litościwi bogow ie zam ienili siedem sióstr w gołębice i przenieśli je na niebo. Ale i tam m uszą uciekać ciągle przed O rionem , choć m ają w spaniałego obrońcę - Byka, na którego kai ku przysiadły.
O rion dostał się na niebo w licznym tow arzystw ie zw ierząt. Jest z nim ulubiony pies Syriusz, Mały Pies goniący Jednorożca, spod nóg m yśliw ego um yka Zając. C zas już. jed n ak porzucić stare baśnie i mile ciepełko przy piecu i spojrzeć na m roźne niebo...
0
Orion z atlasu gdańskiego piwowara i astronoma, Jana H ew eliusza
T ~ ^ ~W i r "W trudu znajdziem y I —£ r H f trzy jasne gwiazdy:
U Ł j £ . ~ j C (dzeta), 5 (della), e (epsilon), leżące blisko siebie w linii prostej. To tak zwany Pas Oriona, a gwiazdy noszą imiona: Alnitak tzn. Bandolet, M intaka czyli Pas i Alni-
lan. Sznur Perci. Dwie pierwsze to
bardzo gorące nadolbrzym y (tem pera tura pow ierzchni około 3()()()() K), na leżące do stosunkow o rzadkiego typu w idm ow ego O.
Orion w większości składa się /. takich gorących niebieskich gwiazd. W yjątek stanowi Betelgeuse, druga pod względem jasności gw iazda O rio na. Nazwa jej pochodzi od arabskiego Ibt a l-d ż a u d z a co oznacza prawe ram ię olbrzym a. O bserw ow ana ja s ność ()"'41 daje tej gw ieździe 12 m iej sce na niebie. Jest to czerw ony nadol- brzym, o tem peraturze powierzchni około 3000 K (typ widm owy M2). Mimo niskiej tem peratury ogromne rozm iary tej gw iazdy (w skali IJkladu Słonecznego prom ień jej sięgałby do orbity Marsa) sprawiają, iż wysyła średnio 24000 razy więcej energii niż Słońce. Betelgeuse to ew olucyjny sta ruszek. W jej jądrze, po wyczerpaniu się wodoru, zachodzą reakcje syntezy jąder pierw iastków cięższych niż hel. Betelgeuse jest gw iazdą zm ienną. Jej jasność zm ienia się od OJ’4 do 1"’ 3 wielkości gwiazdow ej, ze średnim ok resem 2070 dni Z tym samym okre sem zm ienia się jej prom ień, od 730 do 1000 prom ieni słonecznych. W m aksim um jasności osiąga ona w ar tość najm niejszą (tem peratura naj większa), a w m inim um wartość naj większą (tem peratura najm niejsza). O bserw uje się ciągły silny wypływ materii z pow ierzchni tej gwiazdy, w tempie 1 masy Słońca w ciągu m ilio na lal i tw orzenie się gazowo - py łowej otoczki wokół gwiazdy. Bada nia wykonane satelitą IRAS, obser wującym w podczerw ieni, ujawniły istnienie trzech pyłowych otoczek, najdalszą w odległości 4.5 roku świetlnego. W skazuje to, że m ateria została w yrzucona od 50 do 100 tysię cy lat temu. Betelgeuse jest najsil niejszym na niebie źródłem pro m ieniow ania w bliskiej (długość lali 2 mikrom etry) podczerw ieni. Ostatnio, metodam i interferom etrii pkunkowej udało się uzyskać obraz powierzchni tej gwiazdy. O trzym any obraz ujawnił istnienie olbrzym iej, chłodnej plamy, pokrywającej ponad połowę pow ierz chni gwiazdy.
Betelgeuse oddalona je st od nas o 520 lat świetlnych. Posiada słabszego tow arzysza o jasności 11"' oddalone go na niebie o 3 m inuty luku. Mimo, iż oznaczona literą a (alfa), nic jest najjaśniejszą gw iazdą tej konstelacji.
Swoim blaskiem przyćm iewa ją Ri-
gel— (3 (beta) Oriona, o jasności 12, jedna z najjaśniejszych (7 w kolej
ności) gwiazd na niebie. Jej blask docenimy tym b;irdziej, gdy uświado mimy sobie, że jest od nas odległa o 900 lat świetlnych, tzn. że widzimy ją taką jak a była za czasów Piastów. Nazwa jej jest częścią arabskiego określenia Ridż al - dżauza, czyli noga olbrzyma. Astrofizyczne ozna czenie B8Ia wskazuje, iż jest to nad- olbrzym o dość wysokiej tem pera turze powierzchni ok. 13000 K. C zter dzieści osiem razy większa od sło necznego promień sprawia, iż gw iaz da ta emituje olbrzymie ilości energii, 81000 razy więcej niż Słońce. Znam y tylko kilka gwiazd wysyłających
jesz-niewielki teleskop w odległości 10 można dostrzec gwiazdę o jasności 7"' 0 i jak się okazuje jest to układ bli sko położonych siebie gwiazd (0 .4 ) o jednakow ej jasności 7"'75. O bserw a cje widma wskazują, iż. Rigel też jest gw iazdą podwójną o okresie obiegu
składników 10 dni. T a jasn a niebieska gw iazda służyła starożytnym żegla rzom w naw igacji, przez co zyskała inną nazw ę M arinus A ster (Gwiazda Morska).
Trzecia pod w zględem jasności to y (gam m a) - Bellatrix, co po łacinie oznacza w ojow niczkę. Zgodnie z po przednią konw encją pow inniśm y ją nazw ać „lewym ram ieniem olbrzy ma". G w iazda ma jasność l'."64 i od dalona od nas o 300 lat świetlnych. Typ widm owy B2III wskazuje na tem peraturę pow ierzchni około 20000 K i przynależność do klasy olbrzy mów.
Przypom inający luk, łańcuszek sła bych gwiazd położony na prawo od
Bellatrix, przedstaw ia tarczę, którą Orion zasłania się przed rozjuszonym Bykiem z sąsiedniego gw iazdozbioru. W szystkie gw iazdy tarczy oznaczone są wspólną literką n (pi).
C zw arta gw iazda, tw orząca prawe kolano Oriona, to k (kappa) - Saiph po arabsku m iecz, gorący olbrzym o cze więcej energii świetlnej. Przez
te m p eratu rz e p o w ie rz chni 2 5 0 0 0 K.
T ak w iec ja s n e g w iaz d y d o k ła d n ie w y z n a c z a ją pas O rio n a, je g o ram io n a i nogi. G łow y m u sim y się d o m y śleć w okół sła bej g w iaz d k i X (lam b d a) o im ien iu Ile k a , p o ło ż o nej p onad B e te lg eu se i R igel i tw orzącej z nim i praw ie ró w n o ram ien n y trójkąt. T a g w iazd a, je s z cze b ard z iej o d le g ła n iż R igel, p rze w y ż sza ji| tem p eratu ry i ja sn o śc ią ab so lu tn ą i n ależ y do n ajg o rę tsz y ch zn an y ch gw iazd. T e m p e ra tu ra je j p o w ierz ch n i o sią g a 30000 K.
Pod p asem O rio n a w ok o licy gw iazd t (jota) i 0 (teta), tam gdzie zn a jd u je się m ie c z m ity c z n e g o o l brzym a, d o strz e c m o ż n a gołym okiem n ie w ielk ą , ja s n ą m g iełk ę. T o c e n tra l na c z ęść ja s n e j (5 4), słynnej W ie l
kiej M g ła w ic y O r ion a, o zn a cz o n ej w
k atalo g u M essie ra sy m b o lem M 42. Jej z d jęc ia zd o b ią p raw ie k ażdą k siążk ę p o p u la ry z u ją c ą astro n o m ię. W je j po b liżu św ieci ró w n ież m g ła w ica M 43. C iek a w e , że nie znam y żad n y ch sta ro ż y tn y c h w zm ian e k o tym o b ie k cie i n a w e t G a lile u sz nie zw ró cił n a n ią uw agi w sw ych p ierw szy ch telesk o p o w y c h o b se rw a cjach n ieb a. M g ła w icę tę o d k ry ł d o piero N ico las P icrec w 1611 roku. S tanow i c z ę ść o lb rz y m ie g o k o m p le k su ja sn e j i ciem n e j m a terii, gazu i pyłu o b e jm u ją c e g o sw oim zasięgiem praw ie c a łą p o w ie rz c h n ię g w ia z d o zbioru. M g ła w ica m a śred n ic ę o k o ło 7 lat św ietln y ch . Jest to p raw d ziw y kos m ic zn y tygiel, w któ ry m , na naszych o cz ac h , p o w sta ją n o w e gw iazdy. M ożem y tam o b se rw o w ać o d d z ia ły w anie m ło d y c h g w iaz d z m aterią.
K ieru jąc te lesk o p na ce n tru m m g ła w icy, n a g w iaz d ę 0, ła tw o za u w a ż y m y c z te ry g w iaz d k i tw o rzący tak zw any T r a p e z O riona. G w iaz d y te o zn a c z o n o k o le jn y m i alfa b etu , w naw ia sa ch p o d ajem y ich jasności i typ w idm ow y: A (6'."9, B 2), B(8™<>, B4), C (5 “ 4, 0 7 ) , D (6'.''6, BI ) . D w a p o zo sta łe sk ład n ik i układ u są zn aczn ie słab sze E (l'.n4 , B 8) i F ( 1 1 0 , BX). U kład trap ezu je s t b ard z o rozległy, o d le g ło ść m ię d zy sk ła d n ik a m i A i I) w ynosi 1000 je d n o ste k a s tro n o m ic z nych. T ra p e z O rio n a je s t ce n traln ą c z ę śc ią g ro m a d y g w iazd , tak zw anej aso cja cji O B , sk u p isk a k ilk u set g o rą cych o lb rzy m ó w . U kłady g w iaz d typ - trap e zu są b ard z o n ie trw a łe i ja k p o k az u ją o b lic z e n ia po w in n y rozpaść się po sto su n k o w o k ró tk im , w k
os-W'^lka Mgławica Oriona
m ic /n e j skali, czasie. T ra p ez O riona liczy si>hic nie w ięcej niż 1 m ilion lat. Jasno św iecąca m g ła w ica to obszar IIII, o b szar zjoni/.ow anego w odoru. U ltrafioletow e pro m ien io w an ie g o rą cych gw iazd Trapezu, zw łaszcza g w iaz d y C, odryw a elek tro n y od
pro-
VII-H e k U tc c m p (IVM I)
Struktura Obłoku Molekularnego OMC-1
tonów w ato m ach w odoru. Sw obodne elek tro n y są następnie p rze ch w y ty w ane p r/e/, protony i ro zp o c zy n ają sw oją w ędrów kę w kierunku ją d ra , p rzesk ak u jąc po kolejnych poziom ach en erg ety czn y ch , em itu jąc je d n o c z e ś nie pro m ien io w an ie o określonych d łu g o ściach fali. W części w idzialnej w idm a elek tro m a g n ety c zn e g o m g ła w ica pro m ien iu je w liniach serii Bal- m e ra pow stający ch przy p rzeskokach elektronu na poziom en erg ety czn y drugi. N ajsiln ie jsz ą z nich je s t linia M a, k tóra nad aje m g ław icy ch a ra k terystyczny czerw ony odcień. O b ser
w u jem y ró w n ież św ie ce n ie m g ła w icy w tzw. w zb ro n io n y c h liniach je d n o i d w u k ro tn ie zjo- n iz o w a n y ch atom ów tlenu. T e m p e ra tu ra g a zu ja k a u sta la się w m g ła w ic y je s t rzędu 10000 K. S truktura m a te rii i zło żo n y p ro ce s o d d z ia ły w a n ia p ro m ie n io w a n ia w ielu g w iaz d z m a te rią p o w od u ją, iż k sz tałt ja s nej części m gław icy je s t b ardzo n ie re g u lar
ny-N a p ó łn o c n y - z a c h ó d od Trapezu w o d ległości 1' z n a jd u je się
o b ło k m olek u larn y
(m olekuły II,) o zn a c z o n y sym bolem O M C -1 , n ie w id o cz n y w św ietle w id zialn y m . W o b ło k u tym w ykryto w iele źró d eł p ro m ie n io w a n ia p o d c z e r w onego. D w a / nich: ob iek t B ecklin - N eu g e b au e r (w sk ró cie BN) i m g ła w ica K leinm ann - Low (K L ), em itu ją 30% ca łe g o p ro m ie n io w a n ia p o d cz er w onego M gław icy O riona. O b iek t BN sk ry w a p raw d o p o d o b n ie m ło d szą g w iaz d ę (m ło d sz ą niż 1 m ilion lal), o to c zo n ą pyleni i g az em u leg ający m d o p ie ro jo n iz a c ji. O b serw ac je w blis kiej p o d cz erw ien i w sk a z u ją na tem p eratu rę o b ie k tu 530 K, a d e ta le w id m a p o d cz erw o n eg o , na o b ec n o ść c z ą stek lodu i pyłu k rze m ian o w e g o . W całym obłoku w y k ry to k ilk a obiektów typu BN ale z n a c z n ie słabszych. Na p o łu d n ie od o b ie k tu BN zn a jd u je się m g ła w ic a KL. Jej ro zm iary w ynoszą 30", a te m p e ra tu ra o k o ło 70 K (jądro je s t g o rętsz e, o k o ło 200 K). W obłoku w ykryto szereg b ard z o zw ;irtych, źró deł p ro m ie n io w a n ia m a ze ro w eg o o ro zm iarac h od 10 do 100 je d n o ste k a stro n o m icz n y ch . T o takie kosm iczne lasery p ro m ie n iu ją c e na falach rad io w ych. Z a ich e m isję o d p o w ied z ia ln e są cz ą ste c z k i O li i 1 1, (5. S iłą n ap ę d o w ą je s t p raw d o p o d o b n ie p ro m ie nio w an ie p o d cz erw o n e m łodych o b iek tó w g w iaz d o w y ch (tzw . p o m p o w anie). W tym w łaśn ie o b łoku ciąg le pow stają g w iaz d y , a św ie c ą c a część M gław icy O rio n a (o o b sz ar, z któ reg o p ro m ie n io w an ie m ło d y c h g w iaz d z d ą żyło |u / w y m ie ść resz tk i pyłu i zjo- n izo w ać p o w stały gaz. O za ch o d z ą cych p ro ce sac h p o w sta w a n ia gw iazd św iad czy ró w n ież w y stę p o w a n ie tzw. o b ie k tó w I l e r b i g a - H aro (II—I I), p ro- to g w iazd na eta p ie k o n d en sac ji, w y rzu c ają cy c h d w u b ieg u n o w o strugi m a terii (tzw . d że ty ) i siln ie p ro m ie n iu jący ch w p o d cz erw ien i.
M o żn a w łaściw ie m ó w ić o je d n e j dużej asocjacji O B w g w iaz d o
zbiorze, do której n a le ż ą zaró w n o aso cja cje w P asie ja k i w G łow ie O riona. N a jm ło d sz ą i n ajw ię k sz ą z nich je s t a s o c ja c ja T ra p ez u . O bok aso cja cji O B w p o b liż u gęsty ch ob ło k ó w m aterii py ło w o - gazow ej w y stę p u ją a so c ja c je typu T. Tw orzą je m ało m a sy w n e, sto su n k o w o ch ło d n e g w iaz d y typu T T au ri. Ich blask zm ie nia się n ie re g u la rn ie z a m p litu d ą 1"' i ja k się w y d aje, są to o b ie k ty , w k tó
rych nie z a k o ń c z y ły się je s z c z e w szy stk ie p ro cesy g w ia-
zd o tw ó rc ze, b ęd ą ce je s z cze w faz ie k o n trak c ji m aterii przed faz ą sp o k o jn e g o sp a la n ia się w o doru w ją d rz e . G w iaz d y te p o sia d ają o to c z k i z gazu i pyłu, któ ry ch część (g o rą ca ) o d d ala się, a c z ęść (ch ło d n a) o p ad a na g w iaz d ę W O rio n ie je s t kilka aso cja cji T, z których n ajlic zn ie jsz a, lic zą ca o k o ło 4 0 0 skład n ik ó w , zn a jd u je się w o k o lic y g w iaz d y T O rio n a. Inne, m niej lic zn e p o ło ż o n e są w po b liżu g w ia z d C O O ri, o O ri i FU O ri. A socjacje te są rów n ież
n ie trw a łe i pod w p ły w em o g ó ln e g o po la g ra w ita c y jn e g o G ala k ty k i szy b k o się rozpadną. G w iaz d y typu T T auri w y k ry to ró w n ież w n ie k tó ry ch aso cjac jac h O B . P o n iew aż ich m a sa je s t dużo m n ie jsz a od g o rąc y ch gw iazd typu O i B, e w o lu c ja ich p rze b ie g a zn a cz n ie w o ln iej. Z c z asem w ięc w
T A B E L A 1. N a jja śn iejsz e gw ia zd y O rion a
nazw a a(2 0 0 0 .0 ) 8(2000.0) m Sp d (pc) TT3 4 h49.8 +6°58' 3.19 F6 V 7.7 7t~ 4 50.6 +8 54 4.36 A0 V 55 7r4 4 51.2 +5 36 3.69 152 111 280 n s 4 54.2 +2 26 3.72 B2 III 290 o 4 56.4 + 13 31 4.07 K2 III 68 li 5 14.5 - 8 12 0.12 B8 la 280 r 5 17.6 - 6 51 3.60 B5 III 130 29 5 23.9 - 7 48 4.14 G8 III 58 >? 5 24.5 - 2 24 3.36 BI V 230 y 5 25.1 +6 21 1.64 B2 III 93 32 5 30.8 +5 57 4.20 B5 IV 150 8 5 32.0 - 0 18 2.23 0 9 .5 II 460 <P' 5 34.8 +9 29 4.41 BO IV 570 X 5 35.1 +9 56 3.39 0 8 /B 0 .5 V 58 i 5 35.4 - 5 55 2.76 0 9 III 570 t: 5 36.2 - 1 12 1.70 BO la 470 <tr 5 36.9 +9 17 4.09 KO III 60 O 5 38.7 - 2 36 3.73 0 9 .5 V 550 ę 5 40.7 -1 57 1.77 0 9 .5 Ib 450 K 5 47.7 - 9 40 2.06 BO.5 la 560 a 5 55.1 +7 24 0.50 M2 lab 160 M 6 02.4 +9 39 4.12 A2 m 37 V 6 07.6 + 14 46 4.42 B3 V 170 1 6 11.9 + 14 13 4.48 B3 V 170
ca od w sch o d n iej stro n y są siad u je z o b ło k iem ciem n e j m a terii py ło w o - g azo w ej, k tó ra w sw ej środkow ej części w ży n a się w ja s n o św iecący o b sz ar gazu. T a c ie m n a m g ła w ic a ze w zg lę d u n a sw ój k ształt o trzy m ała nazw ę K oń sk i Ł eb (p atrz fotografia). W m g ła w icy tej ró w n ież w y k ry to o z naki pro cesó w p o w sta w a n ia gw iazd (ob iek ty II—II). A stro n o m o w ie p o d ej rzew ają, iż M g ła w ica K oński Ł eb tw orzy tzw . g lo b u lę B o k a (od n az
w isk a am ery k ań sk ieg o u c z o n eg o z a słu ż o n e g o w b ad a n ia ch G ala k ty k i).
G lo b u le B o k a to m ałe, g ęste obło k i g azu , które m o g ą być m ie jsc e m n a ro d zin g w iazd . T w o rz ą się, gd y św ia tło pobliskiej g w ia z d y w y m ie c ie c a łą m a terię , o p ró cz zw artych ją d er m g ła w ic y m ię d zy - g w iaz d o w ej, b ęd ą cy c h za lą żk a m i n o w y ch gw iazd. T a k ą g w ia z d ą w tym p rzy p a d k u b yłaby a O rio na. Z m g ła w ic ą IC 4 3 4 od p ó łn o c n o w sch o d n iej stro ny są siad u je ja s n a m g ła w ic a o z n a c z o n a N G C 20 2 4 i ja k się w y d aje, m a te ria obu tych m g ła w ic siln ie ze so b ą o d d ziały w u je .
W g w ia z d o z b io rz e O rio n a leży cie k a w a g w ia z d a o z n a c z o n a sy m bolem FU O ri. Jest o n a p rototypem n iew ielk iej (k ilk a o b ie k tó w ) grupy g w iaz d zw a n y ch n ie ra z w astro n o m iczn y m ż a rg o n ie fu o r a m i. B lask tej g w iaz d y w la tac h 1936 — 37 w zrósł
T A B E L A 2. G w iazd y zm ie n n e w O r io n ie
nazwa a(2000.0) 6(2000.0) max min okres
(dni) ty p zmienności n’Ori 4 h54.2 +2”26’ 3.6 3.65 3.7004 7 i) Ori 5 24.5 - 2 24 3.2 3.35 7.9893 EB S Ori 5 29.0 - 4 42 7.5 13.5 416.33 M CK Ori 5 30.3 +4 42 6.2 6.6 120? SR? 5 Ori 5 32.0 - 0 18 2.4 2.55 5.7325 EA W Ori 5 33.5 -1 09 5.14 5.51 1.4854 EB V372 Ori 5 34.8 - 5 34 7.9 8.6 - RWn KX Ori 5 35.1 - 4 44 7.1 8.1 - RWn BM Ori 5 35.3 - 5 23 8.0 8.7 6.4706 EA NU Ori 5 35.5 - 5 16 6.5 7.3 - RWn V359 Ori 5 35.5 - 4 50 6.9 8.1 - RWn a Ori 5 55.1 +7 24 0.4 1.3 2070 SRc U Ori 5 55.8 +20 10 5.0 — - Inv T A B E L A 3. Inne O b iek ty NGC M a(2000.0) 8(2000.0) ‘yp ni d (pc)
1662 4h48.5 + 10°57' grom ada otw arta 8.0 400 1976 42 5 34.1 - 5 25 m gław ica dyfuzyjna 5.4 500 1980 5 35.2 - 5 55 grom ada otw arta 7 370 1982 43 5 35.5 - 5 16 m gław ica dyfuzyjna 7 500 2068 5 46.7 +0 04 m gław ica refleksyjna 8.0 7 2169 6 08.4 + 13 58 grom ada otw arta 7.0 1100 2174.5 6 09.8 +20 20 grom ada otw arta 6.8 1950 aso cja cja ch tych po zo stan ą tylko
g w iazd y T T auri. A stronom ow ie z a o bserw o w ali je sz c z e je d n o ciekaw e zjaw isk o zw iązan e z m gław icą. T rzy gw iazdy: A li W oźnicy, 53 B aran a i |i G ołębia, szybko o d d alają się od m g ła w icy. P om iary w skazują, iż gw iazdy te m usiały op u ścić aso cja cję T rapezu o k o ło 2 m iliony lat tem u i o b ec n ie o d d alają się od niej z p rędkością 100 km /s. B yć m o że są one p o zo stało ścią po w ybuchu, który m iał m iejsce w
Ciemna mgławica Koński Łeb
aso cjacji w chw ili je j narodzin. W O rio n ie leży je sz c z e je d n a grupa m gław ic. W p obliżu g w iaz d y C, O rio na ciąg n ie się pasem na południe (o k o ło 2"), ja sn a , w łók n ista m g ła w ica o zn a cz o n a sym bolem IC 434. T o rów nież św iecący obs/.;ir I IIŁ który p ob u d za p o b lisk a g w iazd a a . M gław i
od 16ra do 10ra i przez następne 40 lat osłabł tylko II15. O becnie gw iazda jest źródłem zn acznego prom ienio
wania p odczerw onego i charaktery zuje się anom alnie dużą zaw artością litu. W jej otoczen iu obserwuje się zwartą m gław icę, św iad czącą o w ys tępowaniu w otoczen iu gw iazd y pyłu. Jest to praw dopodobnie niedaw no sform ow ana gw iazd a znajdująca się
je sz c z e w fazie kontrakcji. M echa nizm wybuchu fuorów nie jest jeszcze do końca poznany.
Jasna w stęga Drogi M lecznej, prze chodzącej przez gw iazdozbiór Oriona to L ok aln e R am ię Galaktyki. W j e go odgałęzieniu znajduje się nasze Słońce. Ram ię Oriona posiada gru bość 600 parseków i znajduje się w od ległości 10400 parseków od cen
trum Galaktyki pom iędzy ramieniami Strzelca i Perseusza.
W O rionie, w pobliżu gw iazd y Ł, leży radiant roju m eteorów - Orionid. Jego aktyw ność przypada na okres 14 - 26 października. Rój powstał z cz ęści materii kom ety H alleya i w