EWOLUCJA WPR, JEJ UZASADNIENIA, ZAKRES ORAZ MECHANIZMY ZMIAN

2.A. Potrzeba reform WPR, ich cele i zasady

Wspólna Polityka Rolna sformuáowana w 1957 r. (Traktaty Rzymskie, usta-nawiające EWG i EUROATOM) okreĞliáa zadania gwarancji bezpieczeĔstwa ĪywnoĞciowego, cen ĪywnoĞci akceptowanych przez konsumentów, zabezpie-czenie odpowiedniego poziomu Īycia ludnoĞci rolniczej (w stosunku do innych grup ludnoĞci), zwiĊkszenie produkcyjnoĞci rolnictwa i ustabilizowanie rynków.

Podstawowe zasady Wspólnej Polityki Rolnej UE dziaáaáy na rzecz trwa-áego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównowaĪony wzrost gospodarczy oraz stabilnoĞü cen, spoáeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjno-Ğci zmierzająca do peánego zatrudnienia i postĊpu spoáecznego oraz wysokiego poziomu ochrony i poprawy Ğrodowiska naturalnego. Unia objĊáa wyáącznoĞcią kompetencjĊ m.in. w zakresie ceá, reguá konkurencji na rynku wewnĊtrznym oraz wspólnej polityce handlowej, zaĞ kompetencjĊ dzieloną z paĔstwami czáonkowskimi sprawuje m.in. w zakresie rynku wewnĊtrznego, spójnoĞci go-spodarczej, spoáecznej i terytorialnej, rolnictwa i ryboáówstwa, Ğrodowiska natu-ralnego i ochrony konsumentów. Koordynacja dotyczy zaĞ polityk gospodar-czych oraz zatrudnienia. PaĔstwa czáonkowskie koordynują swe polityki gospo-darcze i zatrudnienia w ramach Unii. W dziedzinach waĪnych takĪe dla rolnic-twa i obszarów wiejskich Unia ma kompetencje do podejmowania dziaáaĔ wspierających, koordynujących i uzupeániających np. w zakresie przemysáu, tu-rystyki, edukacji i ochrony zdrowia.

Podstawowe cele wspólnej polityki rolnej dotyczą zwiĊkszenia wydajno-Ğci rolnictwa przez wspieranie postĊpu technicznego i racjonalny rozwój pro-dukcji rolnej, jak równieĪ optymalne wykorzystanie czynników propro-dukcji, zwáaszcza siáy roboczej; zapewnienie w ten sposób odpowiedniego poziomu Īy-cia ludnoĞci wiejskiej, zwáaszcza przez podniesienie indywidualnego dochodu osób pracujących w rolnictwie; stabilizacja rynków; gwarantowanie bezpieczeĔ-stwa dostaw ĪywnoĞciowych i surowcowych, a takĪe zapewnienie rozsądnych

cen w dostawach dla konsumentów. Przy ustalaniu WPR i Ğrodków sáuĪących jej realizacji uwzglĊdniono: szczególny charakter gospodarki rolnej, wynikający ze struktury spoáecznej rolnictwa oraz róĪnic strukturalnych i przyrodniczych miĊdzy poszczególnymi regionami rolniczymi, potrzebĊ stopniowego wprowa-dzania odpowiednich Ğrodków dostosowawczych oraz zrozumienie, Īe rolnictwo jest sektorem ĞciĞle powiązanym z caáą gospodarką.

Dla realizacji tych celów ustanowiona zostaáa wspólna organizacja rynków rolnych, która w zaleĪnoĞci od produktu przybiera róĪne formy: wspólnych reguá konkurencji, obowiązkowej koordynacji krajowych organizacji rynkowych, euro-pejskiej organizacji rynkowej. Wspólna organizacja w jednej z wymienionych po-staci moĪe obejmowaü wszelkie Ğrodki konieczne dla osiągniĊcia celów WPR, w szczególnoĞci regulacjĊ cen, subwencje, produkcjĊ, systemy magazynowania i przewozu oraz wspólne mechanizmy stabilizacji przywozu i wywozu.

Wspólna polityka cenowa ustalana byáa wedáug kryteriów i jednolitych metod kalkulacji. Aby umoĪliwiü wspólnej organizacji osiąganie jej celów, two-rzone są instrumenty finansowe WPR, tj. Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej, zaĞ osiąganie celów polityki rolnej polega na skutecznej koordynacji wysiáków podejmowanych w dziedzinach ksztaácenia zawodowego, badaĔ naukowych i upowszechniania wiedzy rolniczej, a takĪe wspólnym dziaáaniu na rzecz zwiĊkszenia poziomu popytu i konsumpcji ĪywnoĞci. Postanowienia dotyczące reguá konkurencji stosują siĊ do produkcji rolnej i handlu produktami rolnymi w zakresie ustalonym przez rozporządzenia, które są najsilniejszą formą regula-cji unijnych. Dotyczy to takĪe takich form pomocy, jak: ochrona gospodarstw znajdujących siĊ w niekorzystnym poáoĪeniu ze wzglĊdu na warunki struktural-ne lub przyrodnicze oraz pomocy w ramach programów rozwoju gospodarcze-go. W tym samym systemie ustalane są postanowienia niezbĊdne dla osiągniĊcia celów wspólnej polityki rolnej, np. rozporządzeĔ, dyrektyw lub decyzji w spra-wie ustalania cen, potrąceĔ, pomocy, ograniczeĔ iloĞciowych itp.

Zasady i cele narodowych polityk rolnych realizowanych przez paĔstwa zaáoĪycielskie i okreĞlaáy podstawowe problemy agrarne tych paĔstw. Z uwagi na zróĪnicowanie warunków i dąĪeĔ rozwojowych rolnictwa, gospodarki Īywno-Ğciowej i obszarów wiejskich poszczególnych krajów czáonkowskich, juĪ w pierwszym okresie realizacji traktatu okazaáo siĊ, Īe istnieją sprzecznoĞci po-miĊdzy tymi celami uznanymi jako wspólne integrujących siĊ paĔstw w zakresie WPR, które dotyczą zagadnieĔ i interesów poszczególnych krajów. W pierwszym okresie zaáoĪeĔ i realizacji WPR czĊsto wystĊpowaáy zróĪnicowania oraz trudno-Ğci ustalenia i realizacji decyzji dotyczących WPR.

Sformuáowany zostaá wówczas mechanizm ksztaátujący podstawowe za-sady rynku: jednolitoĞci, preferencji wspólnotowej i solidarnoĞci finansowej.

Przedmiotami regulacji wspólnotowej byáy wówczas: organizacja rynku produk-tów rolnych, system zmiennych opáat celnych chroniących rynki oraz subsydia eksportowe (nazywane zwrotami), które pozwalaáy przeniknąü na rynek, charak-teryzujący siĊ niskim poziomem cen, a takĪe utworzenie Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej, który dawaá wyraz wspólnej odpowiedzialnoĞci finansowej za wsparcie dla rynków rolnych i dziaáaĔ strukturalnych w rolnictwie.

W 1972 r. Rada Europejska zdecydowaáa o wprowadzeniu nowych narzĊ-dzi pomocy strukturalnej dla modernizacji rolnictwa, zachĊty do przechodzenia na wczeĞniejszą emeryturĊ, szkolenia rolników, a póĨniej pomocy dla rolnictwa górskiego i obszarów upoĞledzonych. Pojawiająca siĊ i trwająca skáonnoĞü do wytwarzania nadwyĪek produkcji rolnej pogarszaáa pozytywny wizerunek poli-tyki rolnej, zaĞ praktyka dopáat eksportowych, stosowanych nie tylko w EWG, stwarzaáa rodzaj dumpingu na rynku Ğwiatowym.

W latach 80. ub. wieku coraz powszechniej gromadzone byáy nadwyĪki ĪywnoĞci (szczególnie zbóĪ, produktów mleczarskich i woáowiny), jako rezulta-ty pozyrezulta-tywnego dziaáania gwarancji cenowych ustalanych na wysokim poziomie oraz rezultatów przyspieszonego w okresie kilku dekad rozwoju gospodarczego krajów Wspólnoty skutkującego upowszechnieniem postĊpu technicznego i ma-sowym odpáywem ludnoĞci ze wsi. Zapewniaáo to rentownoĞü mechanizacji (odpáyw siáy roboczej z rolnictwa zwiĊkszaá koszty nakáadów pracy Īywej) i sta-áy wzrost wydajnoĞci nakáadów pracy, kapitaáu i ziemi. W ten sposób dokony-waáa siĊ rewolucja agrarna w bogatej czĊĞci Europy, tj. przechodzenia od ma-áych farm rodzinnych do farm duĪych oraz wielkich przedsiĊbiorstw rolnych i agrobiznesowych. Zmieniaáa siĊ struktura agrarna, a rozwój gospodarczy (w tym zatrudnienie pozarolnicze i napáyw zagranicznej siáy roboczej) zapew-niaáy korzystne warunki do zwiĊkszenia wydajnoĞci pracy, wzrostu dochodów i przemian struktury agrarnej w kierunku duĪych, nowoczesnych, wysoko pro-dukcyjnych farm (przedsiĊbiorstw) rolnych. Integracja rolnictwa i przeobraĪenia strukturalne oraz wzrost wydajnoĞci i efektywnoĞci rolnictwa rodziáy nadwyĪki produkcyjne zwiĊkszające interwencyjne wydatki budĪetowe i naruszające rów-nowagĊ rynku.

Reforma WPR w latach 90. dotyczyáa form i instrumentów wspierania rolnictwa w celu równowaĪenia podaĪy produktów rolnych z istniejącym popy-tem, zmniejszenie kosztów finansowania zapasów oraz obniĪenia cen i poprawy konkurencyjnoĞci rolnictwa Wspólnoty na rynkach miĊdzynarodowych. Refor-my WPR pod nazwą Agenda 2000 byáy rozwiniĊtą kontynuacją uprzednich pla-nów przewidujących róĪnorodne rozwiązania reformujące w szczególnoĞci ryn-ki produktów rolniczych. Dalsza reforma WPR polegaáa na uniezaleĪnieniu

do-páat bezpoĞrednich od produkcji i przesuwanie zaoszczĊdzonych Ğrodków na rozwój obszarów wiejskich.

Ksztaátowanie zasad WPR, ich realizacja i dynamika oraz zakres zmian zaleĪaáy od poziomu i tempa rozwoju krajów UE, jak teĪ realnego znaczenia ogólnych procesów integracyjnych obecnie w ramach UE-27. Fundamentem tych procesów jest zasada wspóápracy i solidarnoĞci wbudowana od początku w mechanizm integracyjny UE. W zgodzie z tą zasadą fundusze strukturalne, systemy finansowania, wspólna polityka rolna i równowaga instytucjonalna sta-áy siĊ fundamentem idei integracji europejskiej. Gáównym ogniwem europej-skich procesów integracyjnych jest gospodarka, w tym gospodarka rolniczo- -ĪywnoĞciowa, stanowiąca przez caáe dekady podstawowe pole spójnoĞci go-spodarczej, a nastĊpnie spoáecznej i politycznej obszaru UE.

Ksztaátuje to nowe uwarunkowania prowadzonej przez rządy poszczegól-nych paĔstw i UniĊ Europejską jako caáoĞü, narodowych polityk rolposzczegól-nych. Nowe uwarunkowania rozwojowe, potrzeby ĪywnoĞciowe i surowcowe oraz doĞwiad-czenia związane z bieĪącą i wieloletnią realizacją krajowej oraz unijnej polityki rolnej byáy podstawą dokonywanych ocen dotyczących NPR i WPR oraz po-dejmowanych decyzji bieĪących i przyszáych (lub perspektywicznych) zmian tych polityk i zachodzących pomiĊdzy nimi zaleĪnoĞci oraz relacji. Podejmowa-ne dyskusje oraz decyzje dotyczą caáoĞci lub poszczególnych elementów NPR i WPR, stanowią istotĊ polityki rolnej, wiejskiej i wyĪywieniowej UE jako caáo-Ğci, a takĪe polityki poszczególnych krajów czáonkowskich. Formuáowana w ten sposób polityka rolna Unii (WPR) stanowi oryginalną koncepcjĊ agrarnej dok-tryny rozwojowej realizowanej wspóáczeĞnie w zróĪnicowanych warunkach przyrodniczych, ekonomicznych i spoáecznych paĔstw UE-27.

Zmiany, ewolucja i procesy przystosowawcze zachodzące w ramach Wspólnej Polityki Rolnej oceniane są w sposób zróĪnicowany: od uznania, Īe zachodzą one z duĪą czĊstotliwoĞcią i dynamiką, do opinii o zbyt powolnym tempie tych zmian i przedáuĪających siĊ okresach realizacji zasad przyjĊtych dla poszczególnych etapów polityki rolnej UE. Wskazuje to jak zróĪnicowany oraz trudny koncepcyjnie i organizacyjnie jest caáy system WPR, oraz jaką rolĊ speá-niają w tej ewolucji rozwiązania ekonomiczne i organizacyjne, rozwój gospo-darczy i moĪliwoĞci pozarolniczego rynku pracy, a takĪe doĞwiadczenia i zmia-ny generacyjne w rolnictwie (związek gospodarstw jako jednostek produkcyj-nych z rodziną rolnika i moĪliwoĞciami zapewnienia jej zatrudnienia i stabiliza-cji dochodowej). Gospodarstwo (farma) funkcjonuje w pewnym cyklu rozwo-jowym (czas dynamiki rozwojowej i czas ograniczeĔ tej dynamiki) w zaleĪnoĞci od cyklu przeksztaáceĔ rodziny rolnika i dziaáania otoczenia zewnĊtrznego, np.

warunków ekonomicznych. Konsekwencją tego jest trwanie gospodarstwa

(far-my) jako jednostki produkcyjnej w zaleĪnoĞci od struktury demograficznej ro-dziny rolnika, a zmiany strukturalne dokonują siĊ nie tylko w zaleĪnoĞci od cech rodziny, ale takĪe szans stwarzanych przez otoczenie zewnĊtrzne i rozwój go-spodarczy, np. moĪliwoĞci migracyjne, pracy i pozyskiwania dochodów ze Ĩró-deá pozarolniczych oraz zmian na rynku podstawowego Ğrodka produkcji w go-spodarce rolnej, tj. ziemi rolniczej (proces koncentracji gospodarstw oraz po-ziomu uzyskiwanych w zaleĪnoĞci od tego rezultatów produkcyjnych i ekono-micznych). Rozwój rolnictwa Ğwiatowego potwierdza podstawową rolĊ siá ogól-nego wzrostu gospodarczego dla ewolucji zachodzącej w rolnictwie i konse-kwencji wynikających z ograniczeĔ oraz opóĨnieĔ procesów rozwojowych i przystosowawczych wystĊpujących w gospodarce rolniczo-ĪywnoĞciowej.

W rolnictwie w powiązaniu z rozwojem gospodarczym wystĊpuje i dziaáa mechanizm ekonomiczny koncentracji rolniczych czynników produkcji oraz re-zultatów dziaáalnoĞci rolniczej w coraz mniejszej liczbie jednostek produkcyj-nych, a jednoczeĞnie coraz wiĊkszych i lepiej zorganizowanych. Charakter pro-dukcji rolniczej (rola przestrzeni produkcyjnej i jej wpáyw na uzyskiwane wyni-ki) oraz jej ĪywnoĞciowe znaczenie (przyrodniczy i organizacyjny charakter powierzchni ziemi uprawnej i ekonomiczny charakter popytu na ĪywnoĞü), ograniczają przyrodnicze i ekonomicznie moĪliwoĞci koncentracji produkcji ĪywnoĞciowej). JednoczeĞnie decydują one o specyficznych cechach ksztaáto-wania gospodarki rolniczo-ĪywnoĞciowej: kaĪda jednostka ziemi uprawnej (lub wykorzystywanej na cele ĪywnoĞciowe) ma ograniczony potencjaá produkcyjny (tj. takĪe dochodowy) i ograniczone zapotrzebowanie na pracĊ Īywą, co w kon-sekwencji stwarza bariery rolniczych moĪliwoĞci produkcyjnych praktycznie nie wystĊpujących w innych dziaáach gospodarki narodowej. Jest to szczególny me-chanizm ksztaátowania gospodarki rolniczo-ĪywnoĞciowej decydujący o charak-terze wystĊpujących tu relacji produkcyjnych i spoáecznych (np. ograniczeĔ i uwarunkowaĔ przyrodniczych lub ograniczeĔ i uwarunkowaĔ związanych z systemem gospodarstw rodzinnych, o specyficznym charakterze wáasnoĞci, poziomu i struktury nakáadów, ograniczeniach demograficznych itp.). Z tych teĪ wzglĊdów rolnicza polityka rozwojowa i produkcyjna charakteryzuje siĊ róĪno-rodnymi ograniczeniami oraz uwarunkowaniami nie wystĊpującymi w innych dziaáach gospodarki narodowej.

Ewolucja i zmiany WPR wzbudzają róĪnorodne kontrowersje nie tylko ze wzglĊdu na decyzje dotyczące róĪnych koncepcji i rozwiązaĔ praktycznych, ale takĪe dalszej konsekwentnej realizacji WPR. Związane z tym doĞwiadczenia i projekty na przyszáoĞü oraz oceny ich realizacji stanowią waĪną czeĞü funda-mentalnych podstaw UE, jej dotychczasowych sukcesów i doĞwiadczeĔ na przy-száoĞü, odnoszących siĊ do rolnictwa i innych gaáĊzi gospodarki narodowej.

Zmiany WPR wskazuje na nowe problemy pojawiające siĊ u Ĩródeá tych proce-sów, tj. przyczyn, mechanizmów, skutków i konsekwencji zmian WPR. Ich identyfikacja, okreĞlenie i ocena aktualnych i przyszáych moĪliwych zmian jest waĪna i trudna, szczególnie w przypadku Polski, poniewaĪ w procesie przysto-sowawczym (konwergencyjnym) znajdujemy siĊ na niĪszym etapie rozwoju go-spodarczego w stosunku do wszystkich „starych” paĔstw czáonkowskich Unii.

Uprzednio narodowa, a obecnie Wspólna Polityka Rolna i narodowa poli-tyka rolna krajów UE-15 wytworzyáy szerokie i stawiane obecnie pod znakiem zapytania, bogactwo narzĊdzi polityki rolnej adresowanych do farmerów (rolni-ków), podobnie jak do konsumentów, przetwórców ĪywnoĞciowych i handlu ĪywnoĞciowego oraz obszarów wiejskich. Wymieniü tu moĪna nastĊpujące na-rzĊdzia stosowane w polityce rolnej i polityce rozwojowej obszarów wiejskich:

í ukierunkowanie rolnictwa, np. pomoc w przypadku klĊsk Īywioáowych i zniszczeĔ Ğrodowiskowych;

 wspieranie pracocháonnych form produkcji, tj. farm rodzinnych i rozwoju spoáecznoĞci wiejskich;

 wspieranie rozwiązaĔ nierynkowych: infrastruktury wiejskiej, szczególnie dróg oraz tworzenie lokalnych rynków towarowych;

 dziaáania dotyczące zaopatrzenia w produkty wraĪliwe: przechowalnictwo produktów rolniczych;

 rodziny rolnicze – programy i dziaáania zapobiegające nĊdzy, programy opieki spoáecznej, wspieranie dochodów i cen;

 rozwiązania agrarne: wspieranie i tworzenie miejsc pracy poza rolnictwem (zatrudnienie pozarolnicze) oraz wspieranie mobilnoĞci siáy roboczej, postĊp w infrastrukturze spoáecznej (szkoáy, drogi, sáuĪba zdrowia), programy roz-woju obszarów wiejskich;

 rozwiązania makroekonomiczne: wspieranie dochodów, cen, subsydia eks-portowe, dopáaty bezpoĞrednie itp.;

 polityczne wpáywy rolnictwa: polityczne uwarunkowania pomocy dla rolnic-twa lub mieszkaĔców wsi, dziaáalnoĞü rolniczych, agrobiznesowych i kon-sumenckich grup interesów itp.

Ksztaátowanie siĊ przemian zachodzących w rolnictwie krajów Unii Eu-ropejskiej wskazują, Īe rolnictwo jako sektor gospodarki krajowej oznacza nie tylko wytwarzanie produktów rolniczych i rolĊ przemysáu surowcowego dla ca-áej gospodarki ĪywnoĞciowej, ale jest takĪe systemem spoáecznym trwale uksztaátowanym i funkcjonującym. Wspólna Polityka Rolna chroni ten system przed dezintegracją i zapewnia jego normalne, efektywne ekonomicznie i spo-áecznie funkcjonowanie, wyrównanie oraz ksztaátowanie zjawisk ekonomicznej i spoáecznej spójnoĞci w systemie integracyjnym rolnictwa wedáug modelu Unii

Europejskiej, a takĪe jego trwaáoĞci oraz wspóáuczestniczenia w procesach inte-gracyjnych i globalnych zachodzących w Ğwiatowej gospodarce rolniczo- -ĪywnoĞciowej. Z tego wynika potrzeba ostroĪnoĞci odnoszącej siĊ do zakresu i gáĊbokoĞci zachodzących przemian (szczególnie w nowych krajach czáonkow-skich UE) oraz ostroĪnoĞci w kreacji nowych warunków funkcjonowania tego systemu. WPR okazaáa siĊ istotną (i najbardziej kosztowną) czĊĞcią caáej kon-cepcji dotychczasowego projektu gospodarczej integracji europejskiej. Pozytywna ocena takiego rozwiązania nie koliduje przy tym z potrzebą przeksztaáceĔ i ewo-lucji WPR w zaleĪnoĞci od zmieniających siĊ uwarunkowaĔ rozwoju oraz funk-cjonowania Wspólnot Europejskich (efektywne rozwiązywanie problemów Īyw-noĞciowych i agrarnych, rozszerzenie Wspólnoty, nowe cele, potrzeby oraz moĪ-liwoĞci rozwojowe wystĊpujące w rezultacie wzrostu gospodarczego oraz postĊpu naukowo-technicznego itp.). W tych wáaĞnie procesach tkwią Ĩródáa zmian i ewo-lucji WPR. Dotyczy to zarówno przeszáoĞci jak i obecnych oraz przyszáych zmian zachodzących w kreowaniu i realizacji tej polityki, jej uzasadnieĔ oraz uwarun-kowaĔ rozwoju w poszczególnych krajach i w skali caáej Wspólnoty.

WPR, mimo wystĊpujących trudnoĞci i ograniczeĔ, zapoczątkowaáa przy-spieszenie rozwoju rolnictwa i jego modernizacjĊ, a takĪe rozwój obszarów wiejskich oraz stworzyáa warunki do staáej poprawy dochodów wsi. Zapewniáo to wszechstronny rozwój wsi i rolnictwa oraz sprzyja rozwojowi gospodarki na-rodowej. Skutkuje takĪe tworzeniem nowych miejsc pracy w otoczeniu rolnic-twa i rozwija obszary wiejskie, co byáo waĪnym argumentem np. dla zapewnie-nia akceptacji wejĞcia Polski do Unii Europejskiej. Wraz z tym powstaáy nowe uwarunkowania dziaáalnoĞci i funkcjonowania rolnictwa oraz gospodarki Īyw-noĞciowej związane z charakterem gospodarstwa rolnego (wewnĊtrzne siáy i ograniczenia rozwojowe dominujących w Polsce gospodarstw rodzinnych związane z ewolucją, a takĪe zmianami czynników produkcji, celów gospodar-czych i spoáecznych rolnictwa oraz ludnoĞci rolniczej i wiejskiej). Podobnie ra-dykalna jest zmiana w ostatnich dekadach otoczenia zewnĊtrznego jednostek produkcyjnych (gospodarstw) zajmujących siĊ rolnictwem, tj. ekonomice i or-ganizacji rynku rolnego, przetwórstwa, dystrybucji i konsumpcji, czyli caáego systemu agrobiznesu i relacji pomiĊdzy rolniczymi ogniwami agrobiznesu, zaĞ nowe uwarunkowania wynikające z procesów integracyjnych i globalizacyjnych wychodzą poza uwarunkowania krajowe.

Integracja europejska oraz WPR okreĞlają zakres związków i uwarunko-waĔ mających wpáyw na dziaáalnoĞü rolniczą w Polsce. Jako podstawowe, zwią-zane z tym problemy widzieü moĪna: procesy dostosowawcze rolnictwa polskie-go do wymagaĔ UE i zasad WPR, czynniki okreĞlające strategiĊ rozwojową i perspektywy rolnictwa polskiego wobec pogáĊbiającej siĊ integracji w ramach

UE, praktyczne zaáoĪenia i realizacjĊ skutecznie zapoczątkowanych procesów integracyjnych i wystĊpujących tu ograniczeĔ, trudnoĞci, obaw, nadziei i moĪliwoĞci rozwojowych, rezultaty oraz konsekwencje tych procesów i ich kosztów ekonomicznych.

Z zasad, doĞwiadczeĔ i ewolucji WPR wynika, iĪ realizacja koncepcji in-tegracji europejskiej byáa i jest skomplikowanym procesem gospodarczym, spo-áecznym i politycznym. JeĞli celem UE jest tworzenie i umocnienie efektywnego oraz konkurencyjnego wspólnotowego organizmu gospodarczego powiązanego z rosnącą spójnoĞcią (kohezją) spoáeczno-ekonomiczną Europy, to rozwiązania stosowane w kaĪdym kraju czáonkowskim powinny zbliĪaü wszystkie kraje czáonkowskie w efektywnej realizacji przyjĊtych celów. PoniewaĪ problemy rolnictwa oraz dziaáów ĞciĞle powiązanych z rolnictwem naleĪą do najbardziej skomplikowanych i najkosztowniejszych elementów procesu adaptacji gospo-darki do warunków unijnych, w tej dziedzinie wystĊpują, jeĞli chodzi o PolskĊ, zarówno potrzeby, jak i szanse uzyskania oraz dobrego wykorzystania Ğrodków przeznaczonych na rzecz rolnictwa i realizacji WPR.

Polska, podobnie jak kaĪde paĔstwo czáonkowskie, znajduje siĊ w pewnej szczególnej dla siebie sytuacji, jeĞli mówimy o zasadach, ewolucji i ocenie WPR w związku z czáonkostwem w UE. SzczególnoĞü tej sytuacji wynika co najmniej z dwóch powodów:

a) Polska w caáym okresie historycznym, szczególnie w drugiej poáowie XX wieku, gdy ksztaátowaáa siĊ i realizowaáa idea integracji zachodnio-europejskiej, znajdowaáa siĊ w wyraĨnym opóĨnieniu rozwojowym (np. po-ziomie uprzemysáowienia, wydajnoĞci pracy, PKB, stanu infrastruktury, wy-ksztaácenia, zamoĪnoĞci, doĞwiadczeĔ procesów rozwoju gospodarczego itp.). W wyniku rezultatów II wojny Ğwiatowej i podziaáu Ğwiata, Polska zna-lazáa siĊ w izolacji od szans, warunków i rozwoju spoáeczno-gospodarczego charakterystycznego dla krajów np. EWG. Najprostsze porównania z koĔca XX wieku dotyczące caáego spoáeczeĔstwa i gospodarki (np. obszary wiej-skie i rolnictwo) wskazywaáy, Īe wpáywaáo to na opóĨnienia i ograniczenia zmian strukturalnych rolnictwa, kosztów i jakoĞci produkcji, relacji czynni-ków produkcji, poziomie rozwoju infrastruktury, sytuacji dochodowej, sys-temu obsáugi rolnictwa, przetwórstwa, przechowalnictwa, handlu rolnego itp.

b) RóĪnice, zmiany i kierunki ewolucji WPR, wskazują na róĪnorodne siáy decy-dujące o ustalonych zasadach i ewolucji WPR w krajach UE w latach 1957- -2004, tj. przed czáonkostwem Polski w Unii, a związanych przede wszystkim z innym stanem strukturalnym, produkcyjnym i ekonomicznym rolnictwa w najwiĊkszych i najbogatszych krajach UE przed duĪym rozszerzeniem Unii (w tym przyjĊcie Polski) w 2004 r.

Wraz z przystąpieniem do UE rolnictwo polskie uzyskaáo nowe szanse rozwojowe wewnątrzkrajowe (np. nowy impuls finansowy wynikający ze zmian rynkowych i systemu dopáat rolnych), w ramach caáej przestrzeni gospodarczej UE-27 (wspólny rynek dóbr, siáy roboczej, kapitaáu, usáug itp.) oraz szczególny impuls rozwojowy wynikający z nowych wyzwaĔ, jakie pojawiáy siĊ dla kraju w ramach UE i szans wynikających z moĪliwoĞci wykorzystania czáonkostwa UE oraz związanego z tym caáego systemu wsparcia unijnego dla jak najszyb-szego zmniejszenia dystansu rozwojowego dzielącego polskie rolnictwo od rol-nictwa znacznie bardziej rozwiniĊtych „starych” krajów czáonkowskich. Wy-równanie wystĊpującego tu dystansu rozwojowego Polski w stosunku do innych paĔstw Unii Europejskiej oznacza potrzebĊ rozszerzenia „przestrzeni wzrosto-wej” dla rolnictwa polskiego, wyraĪającej siĊ w takim ksztaátowaniu warunków ekonomicznych WPR (dopáaty bezpoĞrednie, kwoty produkcyjne i inne uwarun-kowania wynikające z czáonkostwa w UE), aby moĪliwe byáo zwiĊkszenie roli i konkurencyjnoĞci polskiego rolnictwa na Ğwiatowych rynkach produktów rol-niczo-ĪywnoĞciowych i zwiĊkszenia intensywnoĞci nakáadów oraz stopnia wy-korzystania zasobów produkcyjnych, jakimi dysponuje rolnictwo polskie.

Czáonkostwo Polski w UE powoduje zmiany rozumienia krajowych proble-mów rolnych ze wzglĊdu na kontekst i integracjĊ europejską. Potrzeba wyrównania poziomu rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce, przejĞcia z poziomu

Czáonkostwo Polski w UE powoduje zmiany rozumienia krajowych proble-mów rolnych ze wzglĊdu na kontekst i integracjĊ europejską. Potrzeba wyrównania poziomu rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce, przejĞcia z poziomu