KONSEKWENCJE ZMIAN WPR DLA POLSKIEGO ROLNICTWA Z PUNKTU WIDZENIA JEGO CELÓW

STRATEGICZNYCH

3.A. Konsekwencje zmian Ĩródeá finansowania polityk narodowych wobec wsi i rolnictwa

Stanowisko polskie w ramach dyskusji dotyczącej Wspólnej Polityki Rol-nej w perspektywie dáugofalowych interesów Polski i polskiego sektora rolnego ustalone jest na podstawie zasad postĊpowania, ksztaátowania i realizacji po-szczególnych decyzji i rozwiązaĔ dotyczących Wspólnej Polityki Rolnej. Wy-kaz wystĊpujących tu zasad i metod postĊpowania jest obszerny, wywoáuje wie-le kontrowersji, a ich rozwiązanie stanowi waĪny krok w praktycznych rozwią-zaniach WPR zarówno (w pewnym zakresie) obecnego etapu, tj. do 2013 r., jak teĪ propozycji, które bĊdą decydowaáy o zmianach i ewolucji WPR po 2013 r.

A. Do Polski odnosi siĊ potrzeba wystąpienia za utrzymaniem, ewentual-nie na okreĞlony czas, dotychczasowej WPR, zaĞ przeciw rozwiązaniom

ozna-czającym ograniczenie lub zmniejszenie poziomu i zmianĊ struktury budĪetu rolnego, jak teĪ instrumentarium jego wsparcia. JeĞli Unia Europejska jest no-wym projektem rozwojono-wym Europy, to ustalenia wynikające z Health Check mają utrwalaü zasady i warunki zapewniające szansĊ pozytywnych rozwiązaĔ oraz przemian rozwojowych, jakie zachodzą w europejskim rolnictwie i obsza-rach wiejskich. JednoczeĞnie pojawiają siĊ opinie o charakterze krytycznym, co oznacza, iĪ Ğrodowisko polityczne i ekonomiczno-rolnicze w realizacji obecne-go etapu WPR np. zobowiązane jest do wskazania, w jaki sposób moĪliwie ra-cjonalnie wesprzeü te kierunki dziaáania, i przedstawianie nowych propozycji, które wskazują na potrzebĊ zachowania i realizacji tej unijnej polityki. Zarówno w krajach UE, jak i w Polsce udokumentowano waĪne znaczenie WPR w zjed-noczonej i zintegrowanej politycznie oraz gospodarczo Europie. Polska i czĊĞü nowych paĔstw czáonkowskich znajdują siĊ przy tym w szczególnej sytuacji ze wzglĊdu na waĪną potrzebĊ przyspieszenia takich przemian agrarnych, które są zgodne z przyszáymi oraz efektywnymi przemianami wsi i rolnictwa (proces koncentracji, dywersyfikacja zatrudnienia, zasady ochrony Ğrodowiska i eko-nomii gospodarowania posiadanych czynników produkcji rolniczej i pozarolni-czej itp.). NiezaleĪnie od tego, jak ksztaátuje siĊ bieĪąca ekonomia gospodaro-wania, struktury agrarne i ich przemiany muszą byü wspierane z budĪetu unijne-go albo krajoweunijne-go, co jest odrĊbnym i trudnym problemem dla Polski.

B. Polska nie moĪe, ze wzglĊdu na swe interesy, gáównie natury finanso-wej i wewnĊtrznej polityki fiskalnej, akceptowaü zamiaru nawet czĊĞciofinanso-wej re-nacjonalizacji dotychczasowego stopnia finansowania WPR przewidzianego w 2013 r. i finansowanie WPR z budĪetu Unii jest dla Polski korzystne i ulega z tego punktu widzenia staáej poprawie, i tak bĊdzie siĊ dziaáo co najmniej do 2013 r. Polska musi staraü siĊ o utrzymanie tego systemu páatnoĞci i jego po-ziomu na nastĊpne kolejne okresy budĪetowe, jako podstawy realizacji szans pozytywnych tendencji wyrównania warunków rolniczego rozwoju Polski i in-nych krajów Unii Europejskiej takĪe po roku 2013.

C. Polska w ramach moĪliwie duĪego budĪetu Unii powinna opowiadaü siĊ za równowagą pomiĊdzy I a II filarem WPR. W szczególnoĞci naleĪy chro-niü finansowanie Filaru I, w tym takĪe nie zwiĊkszaü nakáadów na Filar II kosz-tem Filaru I. Inne rozwiązanie moĪe byü przyjĊte tylko w przypadku takich usta-leĔ, które miaáyby pozytywne znaczenie dla wsparcia zmian w Filarze I (np.

przyspieszaáy przemiany struktury agrarnej). W Polsce wystĊpuje potrzeba unowoczeĞnienia rolnictwa, co wskazuje, iĪ powinny byü kontynuowane stara-nia o zachowanie prorozwojowych instrumentów WPR i obszarów wiejskich (np. instrumenty proĞrodowiskowe) i kraj nie moĪe zmniejszaü swego

zaintere-sowania strategią i narzĊdziami wspierającymi przemiany strukturalne, w tym proces koncentracji w rolnictwie.

D. Polska nie moĪe odstąpiü lub ograniczyü moĪliwoĞci unowoczeĞnienia gospodarki rolnej i zapewnienia przez to trwaáej, fundamentalnej konkurencyj-noĞci. Oznacza to potrzebĊ odmowy akcentowania tendencji bezpoĞredniego zastĊpowania prorozwojowych instrumentów WPR, instrumentami proĞrodowi-skowymi. Instrumenty te powinny byü wobec siebie komplementarne, a nie konkurencyjne. Sáusznie okreĞla siĊ, iĪ krajobraz i Ğrodowisko nie są substytu-tami ĪywnoĞci, a zapewnieniem odpowiedniego poziomu wyĪywienia jest pod-stawową i niezbĊdną funkcją gospodarki rolniczo-ĪywnoĞciowej w kraju.

E. Obowiązkiem Polski jest lobbowanie i postulowanie w ramach WPR nowych instrumentów odpowiadających warunkom kraju sáabiej rozwiniĊtego, o duĪym znaczeniu wsi i rolnictwa w rozwoju gospodarczym oraz spoáecznym.

Byáoby to zachowanie dla czĊĞci niĪej rozwiniĊtych krajów w skali caáej Unii pewnych instrumentów, które wspierają przyspieszenie rozwoju obszarów wiej-skich. Gáówny wynikający stad problem WPR polega na tym, Īe „stare” kraje UE-15 zrealizowaáy cele WPR w pierwszym okresie rozwoju i przeszáy na wyĪ-szy etap, zaĞ kraje mniej rozwiniĊte nie mogáy tych celów zrealizowaü, znajdo-waáy siĊ w innej i trudnej sytuacji, poniewaĪ proces przemian finansowany przez UniĊ jest zbyt krótki i w przypadku zatrzymania byáby niewystarczający dla przeprowadzenia oraz wyrównania do tych warunków gospodarczych, które istniaáy i istnieją w krajach wyĪej rozwiniĊtych. Oznacza to dla Polski wyzwania dotyczące relacji pomiĊdzy WPR a narodową polityką rolną, jako waĪnego ele-mentu obecnego systemu polityki rolnej i wiejskiej w rozwoju kraju.

Propozycje zmian WPR, ich charakter i uzasadnienia moĪna uporządko-waü na podstawie perspektywy czasowej, pozwalającej na wyróĪnienie nastĊpu-jących ujĊü: a) okres do roku 2013 i b) lata 2013-2020 i dalsze wedáug funduszy rolnych oraz wynikającego z nich instrumentarium wsparcia rolnictwa i wsi.

Chodzi tu o: a) Filar I WPR (rolniczy) – finansowany przez Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji (EFRG), b) Filar II (wiejski) – finansowany przez Europej-ski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów WiejEuropej-skich (EFRROW). Na podstawie tak okreĞlonych kryteriów moĪna wyodrĊbniü cztery podstawowe obszary, które odnoszą siĊ do zmian i reform WPR: A) Filar I – lata 2009-2013, B) Filar I – lata 2013-2020 i dalsze oraz C) Filar II – 2009-2013, D) Filar II – lata 2013- -2020 i dalsze.

A. Filar I – lata 2009-2013. Podstawowym zagadnieniem w perspekty-wie do 2013 r., jest kwestia systemu dopáat bezpoĞrednich. Decyzje i dyskusja dotyczą potrzeby rozstrzygniĊcia, czy naleĪy utrzymywaü i ewentualnie mody-fikowaü obowiązujący obecnie System Jednolitej PáatnoĞci Obszarowej – SAPS,

czy teĪ naleĪaáoby w Polsce przejĞü na System PáatnoĞci Jednolitej – SPS. Sto-sowany dotychczas w Polsce system dopáat bezpoĞrednich SAPS okazaá siĊ áa-twy we wprowadzeniu i administrowaniu, umoĪliwiá i umoĪliwia wykorzystanie caáej przynaleĪnej Polsce koperty finansowej, zyskaá akceptacjĊ spoáeczną i po-lityczną. MoĪna uznaü, Īe jest to system „bezpieczny” politycznie i spoáecznie.

Jest to takĪe waĪny problem wyboru ekonomicznego wykorzystania Ğrod-ków UE. W dyskusji związanej z procesem wejĞcia do UE i wykorzystania unij-nych Ğrodków budĪetowych, nie postawiono jasno problemu alokacji pomocy UE dla rolnictwa w formie ekonomicznego wyboru: budĪet ma wspieraü wszystkich lub wszystkie dziedziny, czy te propozycje i rozwiązania, zgodnie z priorytetem, okreĞlającym, gdzie jest najwyĪsza efektywnoĞü gospodarcza lub spoáeczna wyko-rzystania Ğrodków. Dotyczy to nie tylko rolnictwa: na polskim etapie rozwoju go-spodarczego wszelkie priorytety powinny preferowaü rozwiązania zapewniające maksymalizacjĊ efektu ekonomicznego, tj. koncentrowanie Ğrodków tam, gdzie najpewniejszy jest wysoki efekt finansowy, pozwalający na rozszerzenie mnoĪnika ekonomicznego. Dla rolnictwa moĪe to jednak stwarzaü problemy wynikające z naturalnych ograniczeĔ efektywnoĞci kapitaáowej (wysokoĞü zwrotu nakáadów) w tej gospodarce, np. ze wzglĊdu na ograniczenia przyrodnicze lub strukturalne (system rolniczy jako sieü czynników produkcji, struktura tych czynników, warun-ki rynkowe, organizacyjne itp.). Jest to istotny element rozumienia ekonomii agrar-nej ograniczaagrar-nej w swej dynamice rozwojowej zarówno przez zmiany relacji czyn-ników produkcji, jak teĪ zasadĊ przechodzenia ziemi, z pokolenia na pokolenie (wystĊpujący tu czynnik demograficzny, tj. wymiana pokoleĔ i powiązanie z tym zmian z poziomem i strukturą ekonomiczną gospodarstwa produkcyjnego); jest przyczyną ograniczeĔ i specyficznych cech tego procesu w rolnictwie, rozumianym jako dziaá wytwórczoĞci materialnej i realizowany w gospodarstwach rodzinnych, w znacznej czĊĞci nie rozumieniu gospodarstwa rolnego jako przedsiĊbiorstwa (go-spodarstwa rodzinne jako mini przedsiĊbiorstwa) funkcjonujące na zasadach eko-nomii produkcyjnej i rynkowej.

Ekonomiczne rozumienie tych procesów decyduje, Īe dopáaty bezpoĞred-nie, bez wzglĊdu na formuáowane przez UE oraz na forum WTO stanowiska, są i pozostaną przez dáugi okres podstawowym mechanizmem wspierającym do-chody gospodarstw rolnych, tym samym bĊdą czynnikiem przesądzającym o pozycji konkurencyjnej rolnictwa w dawnych krajach UE-15. Mimo reform i pozycji konkurencyjnej rolnictwa w tych paĔstwach, nie zrezygnowaáy one z mechanizmów oddziaáywania na wraĪliwe miejsca sektora rolniczego, pozo-stawiając szeroką furtkĊ dla stosowania róĪnorodnych páatnoĞci specyficznych.

Ponadto struktura gospodarstw rolnych w unijnych krajach Europy Zachodniej sprawia, Īe dopáaty bezpoĞrednie uzyskują gáównie duĪe gospodarstwa rolne,

zorientowane rynkowo. System SAPS w obecnej postaci sprzyja negatywnej dla Ğrodowiska naturalnego oraz niekorzystnie ekonomicznie i spoáecznie ekstensy-fikacji rolnictwa w Polsce poprzez presjĊ w kierunku monokultury zboĪowej na znacznych obszarach kraju, oznaczającą ograniczenie wykorzystania gospo-darczego relatywnie tanich czynników produkcji w rolnictwie polskim, tj. zaso-bów siáy roboczej i ziemi.

Liczba takich gospodarstw nie bĊdzie zapewne wysoka (oceny polskich ekonomistów okreĞlają liczbĊ przewidywanych wysoko produktywnych gospo-darstw w Polsce na poziomie ok. 100 tys.), co przy ponad 40 tys. wsi istnieją-cych w Polsce, wskazuje zakres przewidywanej i niezbĊdnej redukcji obecnej oraz przyszáej liczby gospodarstw rolnych (rodzinnych, cháopskich). Jednocze-Ğnie krajowa polityka rolna w ramach dotychczasowego systemu SAPS nie mo-Īe stymulowaü z wystarczającą siáą przemian rolnictwa w tym kierunku. System SPS (model regionalny) wraz z realizacją PROW pozwala takĪe wypeániaü po-stulaty zrównowaĪonego rozwoju ekonomicznego, spoáecznego i Ğrodowisko-wego rolnictwa oraz obszarów wiejskich. Aktywna polityka rolna w obszarze bezpoĞredniego wspierania produkcji i dochodów rolników jest warunkiem ksztaátowania, nowoczesnego perspektywicznego programu rozwoju rolnictwa, jego specjalizacji i rozwoju regionalnego.

B. Filar I – lata 2013-2020 i dalsze. W obecnym okresie czáonkostwa w UE, Polska w latach 2009-2010 okreĞliáa perspektywiczny model krajowej po-lityki rolnej wpisujący siĊ w WPR UE. Podstawowym przesáaniem jest zapew-nienie moĪliwie duĪej swobody decyzyjnej i definiowania krajowych celów poli-tyki rolnej. PrzyjĊty system páatnoĞci bĊdzie kontynuowany po roku 2013. Ewen-tualne jego modyfikacje mogą wynikaü z postanowieĔ WTO, a gáównie nowej definicji blue box i green box. NaleĪaáoby równieĪ zagwarantowaü Ğródokresowe moĪliwoĞci modyfikacji przyjĊtych rozwiązaĔ w ramach WPR.

C. Filar II – lata 2009-2013. W ramach Perspektywy Finansowej 2007- -2013 paĔstwa czáonkowskie UE przygotowaáy narodowe programy operacyjne uzasadniające koniecznoĞü finansowania okreĞlonych dziaáaĔ z zakresu polityki strukturalnej w poszczególnych sektorach gospodarki. W zakresie kierunków wsparcia rolnictwa i obszarów wiejskich UE w latach 2007-2013 zdefiniowano cztery osie, na które przewidziano w sumie 17,2 mld euro ze Ğrodków publicznych (z czego 13,2 mld euro ze Ğrodków UE): OĞ I – Poprawa konkurencyjnoĞci sektora rolnego i leĞnego (7,2 mld euro); OĞ II – Poprawa Ğrodowiska przyrodniczego i ob-szarów wiejskich (5,5 mld euro); OĞ III – JakoĞü Īycia na obszarach wiejskich i róĪnicowanie gospodarki wiejskiej (3,4 mld euro); OĞ IV – LEADER (Związki PomiĊdzy Dziaáaniami na rzecz Rozwoju Gospodarczego Wsi) 0,8 mld euro.

W Polsce programem operacyjnym planowania i kontroli realizacji prze-mian strukturalnych w rolnictwie jest Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013. W ramach pierwszych trzech osi Programu zaplanowano wprowa-dzenie w Īycie 21 zróĪnicowanych dziaáaĔ strukturalnych mających wpáynąü na rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich. Wobec juĪ podjĊtych decyzji rozdyspo-nowania Ğrodków przewidzianych w PROW 2007-2013 krajowa polityka rolna moĪe byü skoncentrowana na ich wykorzystaniu i ewentualnej alokacji miĊdzy poszczególnymi dziaáaniami. W stosunku do PROW 2007-2013 dokonano juĪ pewnych zmian w rentach strukturalnych i dziaáaniach wspierania gospodarstw niskotowarowych.

D. Filar II – lata 2013-2020. Kierunkowe decyzje II filaru WPR bĊdą mogáy dotyczyü okresu po roku 2013. Polska po uzyskanych doĞwiadczeniach moĪe aktywnie uczestniczyü w ksztaátowaniu zakresu dziaáaĔ finansowych z EFRROW, aby wĞród przewidzianych dziaáaĔ znalazáy siĊ te, które są poĪąda-ne z punktu widzenia interesów kraju. W szczególnoĞci Polska powinna zabie-gaü o pozostawienie i zwiĊkszenie znaczenia wspóáfinansowanych przez EFR-ROW dziaáaĔ, które sprzyjają poprawie struktur rolnych i wiejskich, rozwojowi przedsiĊbiorczoĞci i infrastruktury. Nie akcentuje siĊ potrzeby ulegania tenden-cji wspierania dziaáaĔ proĞrodowiskowych kosztem dziaáaĔ prorozwojowych, bowiem w przypadku kraju sáabiej rozwiniĊtego, jakim jest Polska, moĪe to pro-wadziü do zakáócenia zrównowaĪonego rozwoju ekonomicznego, spoáecznego iĞrodowiskowego. Z tego wzglĊdu dziaáania proĞrodowiskowe winny byü kom-plementarne wzglĊdem zadaĔ prorozwojowych i nie mogą byü konkurencyjne.

UE po roku 2013 w ramach PROW ma uwzglĊdniaü stopieĔ rozwoju gospo-darczego obszarów wiejskich i nie osáabiaü polityki spójnoĞci ekonomicznej tych obszarów. Realizacja takiego postĊpowania naleĪy do decyzji krajowych.

Na podstawie oceny uzyskanych rezultatów SPO 2004-2006 oraz PROW 2007-2013 i nakreĞlonych priorytetów krajowej polityki rolnej ustaliü moĪna, Īe PROW 2007-2013 jest bardziej prorozwojowy niĪ PROW 2004-2006. Alokacja ma byü oparta na obiektywnych analizach, które mają uwzglĊdniaü zarówno po-stulat efektywnoĞci wydatkowanych Ğrodków, jak i zakáadanych rezultatów w zakresie osiągania spójnoĞci przez obszary wiejskie.

A. Pierwszy dotyczy zmiany priorytetów (polskiej alternatywy) w relacji:

finansowanie rolnictwa i finansowanie rozwoju obszarów wiejskich. UE rozpo-czĊáa juĪ uprzednio okres (tendencjĊ) zmniejszenia realnego subsydiowania rol-nictwa, a zwiĊkszenia dofinansowania rozwoju wsi, co byáo pochodną umacnia-nia Europejskiego Modelu Rolnictwa, tj. zwiĊkszeumacnia-nia zainteresowaumacnia-nia o Ğro-dowisko i zdrowie ludzi. JednoczeĞnie Polska aktywnie uczestniczy w procesie przemodelowania subsydiowania rolnictwa unijnego. W wydatkach na

finanso-wanie WPR najwiĊkszy ma byü udziaá funduszu na rozwój wsi, dotyczy to takĪe wydatków krajowych ponoszonych na finansowanie WPR.

W wiĊkszoĞci krajów UE, które wczeĞniej niĪ Polska przyjĊáy PROW na lata 2007-2013, na czoáo celów strategicznych postawiono wzrost konkurencyj-noĞci produkcji rolnej, co znajduje teĪ odbicie w zagospodarowaniu przekaza-nych na te cele funduszy. Uznano bowiem, Īe jeĞli Unia nie podtrzyma ener-gicznie tego celu, nie zostaną zrealizowane ogólne cele dotyczące rolnictwa. Dla Polski szczególnie waĪne jest zrozumienie roli wsparcia rolnictwa (Filar I), ze wzglĊdu na to, Īe procesy intensyfikacji rolnictwa wyáączają z produkcji rolni-czej coraz wiĊkszą czĊĞü ziemi, szczególnie najsáabszych ziem uprawnych. Wy-stĊpuje tu ekonomiczny proces substytucji wiĊkszej powierzchni uprawnej ziemi rolniczej jej mniejszą powierzchnią o lepszej jakoĞci, co kreuje zasadĊ ekono-micznego wyboru (ekonomiki) takĪe w zagospodarowaniu rolniczych czynni-ków produkcji.

Polska akceptując wersjĊ WPR do roku 2013 ograniczyáa siĊ do przyjĊtej w Traktacie Akcesyjnym polityki rozwoju oraz finansowania rolnictwa bez wyraĨ-nego sformuáowania narodowej wizji i strategii rolnej. Nie zarysowano takĪe kom-pleksowego programu produkcyjno-ekonomicznego, rozwoju produkcji rolnej, re-gionalnej specjalizacji rolniczej Polski i jej programu gospodarki ĪywnoĞciowej.

Wedáug tych opinii zarys programu rozwoju rolnictwa sformuáowany w dokumen-cie Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 nie w peánym zakre-sie speánia wymogi programu rolnego. Zarówno w programie merytorycznym, jak teĪ w czĊĞci finansowej (rolniczej), nie podkreĞlono takiej rangi rozwojowej w za-kresie produkcyjnoĞci i konkurencyjnoĞci rolnictwa, jaka ciągle jest najistotniejsza dla rozwoju gospodarczego i spoáecznego Polski, rozwiązania problemu rolnego, wyĪywieniowego i zachowania wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego m.in.

w drodze przemian rolnictwa rodzinnego w zrestrukturyzowany sektor rolniczy o wysokiej produktywnoĞci i wydajnoĞci, a wiĊc uwalniający takĪe czeĞü zasobów na rzecz rozwoju caáej gospodarki narodowej.

Z analizy polskiego budĪetu na WPR wynika, iĪ Ğrodki na dopáaty bezpo-Ğrednie i specjalne (EFRG) stanowią nieco ponad poáowĊ funduszy przyznanych Polsce na rolnictwo oraz wieĞ. Uznaje siĊ to za miarĊ preferencji Unii na rzecz finansowania raczej caáej WPR aniĪeli filaru II WPR (rozwój wsi). Przez do-tychczasowy okres funkcjonowania WPR rozwój rolnictwa byá podstawą rozwo-ju wsi. DziĊki temu dokonaáy siĊ zmiany w stanie europejskiego rolnictwa i wsi, jakie stają siĊ obecnie Ğwiatowym przykáadem modelowych rozwiązaĔ. UE roz-wiązaáa problemy produkcji i restrukturyzacji gospodarstw rolnych na innym etapie rozwoju, zaĞ obecnie moĪe koncentrowaü siĊ na zagadnieniach ochrony Ğrodowiska, konkurencyjnoĞci itp. Kontrowersje rozwojowe dotyczące takich

zagadnieĔ, jak priorytet WPR czy PROW, strategia rozdysponowania Ğrodków budĪetowych z UE na cele prorozwojowe, zwiĊkszenie konkurencyjnoĞci rolnic-twa na rynkach Ğwiatowych, zwiĊkszanie wartoĞci dodanej itp. Dla Polski ma to znacznie strategiczne z uwagi na potrzebĊ wyrównania poziomów rozwojowych i ewentualne wyprzedzenie krajów, które rozwiązania takie zrealizowaáy w uprzednich dekadach.

B. Drugim problemem jest koniecznoĞü przyjĊcia polityki i praktyki peá-nego (równomierpeá-nego) wykorzystania odpowiednich funduszy dla wzrostu kon-kurencyjnoĞci polskiego rolnictwa na rynku Ğwiatowym. DoĞwiadczenie wska-zuje, Īe znacznie áatwiejsze i efektywne jest wykorzystanie funduszy unijnych przeznaczonych na rozwój rolnictwa (filar I), co stanowi dla Polski waĪki argu-ment wobec pojawiających siĊ trudnoĞci wykorzystania dotacji unijnych i kra-jowych. Podobnie, zmiana charakteru wydatków przeznaczonych na ONW, Ğro-dowisko rolnicze i na cele najbardziej proinwestycyjne rolniczo, np. urządzanie terenów rolniczych oraz proprodukcyjne i promodernizacyjne (sprzyjające zwiĊkszeniu wartoĞci dodanej i jakoĞci ĪywnoĞci).

Dyskusje dotyczące potrzeby kolejnej fazy zmian WPR nawiązują do ar-gumentu wiąĪącego konkurencyjnoĞü rolnictwa i zrównowaĪony rozwój wsi.

Jest to obecnie gáówny dylemat rozwoju rolnictwa polskiego o dáugookresowym znaczeniu. PodejĞcie takie wynika z realnych potrzeb zwiĊkszenia konkurencyj-noĞci, restrukturyzacji i rozwoju rolnictwa (Filar I), w Ğcisáym powiązaniu z rozwojem wsi (obszarów wiejskich). Nawiązuje to do uprzedniej argumentacji dotyczącej strategii rozwoju rolnictwa polskiego, potrzeby tworzenia sprzyjają-cych warunków ekonomicznej i strukturalnej, nowoczesnej ewolucji rolnictwa w kierunku europejskiego modelu rozwoju gospodarki rolniczo-ĪywnoĞciowej.

PostĊp w rolnictwie w drodze koncentracji ziemi i produkcji, tj. wynikają-ce z tego konsekwencje przemian strukturalnych i produkcyjnych, jest podsta-wową realną drogą modernizacji rolnictwa polskiego, jego szans rozwojowych i konkurencyjnych w otoczeniu rolnictwa Ğwiatowego. JednoczeĞnie dokonująca siĊ w ostatniej dekadzie ewolucja strukturalna rolnictwa nie znajduje naleĪytej dokumentacji i merytorycznej interpretacji. Szacowaü moĪna, Īe ponad 2 mln ha potencjaáu ziemi rolniczej naleĪy do wyáączonych z uĪytkowania rolniczego, zaĞ w rzeczywistoĞci realną sytuacjĊ rolniczą okreĞla ok. 600 tys. gospodarstw rol-nych wywarzających prawie caáą produkcjĊ rynkową rolnictwa. W obecnej sy-tuacji ekonomicznej istotne jest stwierdzenie o wystĊpującym stanie zamroĪenia przemian strukturalnych, obrotu ziemią i rynku ziemi.

Obecnie zarówno PROW, jak i rozwiązania szczegóáowe dotyczące go-spodarowania ziemią rolniczą nie zapewniają koniecznego usprawnienia obrotu ziemią, rynku ziemi i zarządzania zasobami ziemi (urządzanie terenów

rolni-czych, relacje dotyczące gospodarki przestrzennej) itp., nie gwarantują takiej moĪliwoĞci. System i mechanizmy rynku ziemi oraz jego szczegóáowe uregulo-wania dotyczące np. rynku dzierĪaw lub procesu przejmouregulo-wania ziemi na cele pozarolnicze, nie speániają funkcji zapewniających realne efektywne przemiany strukturalne w rolnictwie i podobnie istotne zagospodarowanie, jako rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Obecnie nie w peáni rozpoznane są scalenia gospo-darstw i rolniczych prac urządzeniowych przestrzeni rolniczej. Polska znajduje siĊ w fazie rozwojowej gospodarki rolnej o wystĊpującym zamroĪeniu przemian strukturalnych w rolnictwie, w znacznej czĊĞci związanym z systemem dopáat bezpoĞrednich i ubezpieczeĔ rolniczych (KRUS). Instrumenty ekonomiczno- -prawne ograniczają rolnikom i wáaĞcicielom dziaáek podejmowanie racjonal-nych decyzji gospodarczych i wzmagają oczekiwanie wzrostu cen ziemi i czyn-szów. JednoczeĞnie wystĊpuje odpáyw ludnoĞci ze wsi i wystĊpuje zjawisko po-zostawiania rolniczej ziemi nie uprawianej. Nie jest to sytuacja odpowiadająca potrzebom wspóáczesnego rynku ziemią i elastycznoĞci przemian strukturalnych w rolnictwie, jakie są wymagane na obecnym etapie i poziomie rozwoju gospo-darczego Polski i Unii Europejskiej. W paĔstwach Unii wiĊkszoĞü ziemi upraw-nej w gospodarstwach stanowią dzierĪawy. Polska polityka rolna (Narodowa Polityka Rolna) nie moĪe pomijaü zestawu wystĊpujących tu zjawisk zmian wáasnoĞciowych i strukturalnych oraz ich konsekwencji, w tym niedocenianych walorów systemu dzierĪawnego ziemi.

C. Polska w okresie transformacji systemowej podjĊáa dziaáania o charak-terze organizacyjnym, rynkowym i administracyjnym powodujące zwiĊkszenie trudnoĞci związanych z szansami zatrudnienia (wysokie bezrobocie jawne i ukryte), ograniczenie spoáecznego podziaáu pracy itp. Tymczasem w krajach UE-15 w latach dotychczasowej realizacji WPR dokonaáy siĊ gruntowne zmiany w formie szybkiego dalszego zmniejszenia zatrudnienia w rolnictwie i rozwoju usáug w otoczeniu rolnictwa, co byáo jednoczeĞnie moĪliwie i wzajemnie po-wiązane z ewolucją strukturalną i wzrostem dochodów rolniczych, kreowaniem popytu na usáugi produkcyjne i komunalne oraz zmiany w infrastrukturze i oto-czeniu gospodarstw. Zrekonstruowana zostaáa caáa pozarolnicza czĊĞü sektora ĪywnoĞciowego (agrobiznesu). Inwestycje z funduszy publicznych wspieraáy finansowanie modernizacji produkcji i gospodarstw, infrastruktury wiejskiej i agrobiznesu.

Zarysowane w PROW zadania inwestycyjne i przewidywane efekty – trudnienia oraz dochodów, są jak na potrzeby polskiej wsi, ciągle skromne i

Zarysowane w PROW zadania inwestycyjne i przewidywane efekty – trudnienia oraz dochodów, są jak na potrzeby polskiej wsi, ciągle skromne i